Hvert er hlutverk Sameinuðu þjóðanna? Birna Þórarinsdóttir, Stella Samúelsdóttir og Vala Karen Viðarsdóttir skrifa 22. desember 2023 07:30 Það hefur reynst flestum erfitt að horfa upp á hörmungarnar sem eiga sér stað fyrir botni Miðjarðarhafs. Mörg hafa upplifað réttmætt vonleysi, sorg og reiði - og stofnanir Sameinuðu þjóðanna hafa setið undir ámæli fyrir hægagang og valdleysi. Fólk hefur velt því upp hvort Sameinuðu þjóðirnar eigi yfir höfuð erindi við heiminn eins og hann er í dag. Það er því ekki úr vegi að spyrja hvert sé hið eiginlega hlutverk Sameinuðu þjóðanna?Sameinuðu þjóðirnar voru stofnaðar árið 1945, skömmu eftir lok seinni heimsstyrjaldarinnar, í þeim tilgangi að stuðla að heimsfriði sem vettvangur samtals og samstarfs aðildarríkjanna. Fimmtíu ríki tóku þátt í að semja stofnsáttmála Sameinuðu þjóðanna, sem átti að tryggja að sambærilegar hörmungar myndu aldrei aftur eiga sér stað. Að einhverju leyti mætti líkja Sameinuðu þjóðunum við Alþingi okkar Íslendinga. Þarna koma saman 193 ríki með ólíka heimssýn og ólíkar áherslur, m.a. þegar kemur að loftslagsmálum og réttindum kvenna, barna og hinsegin fólks. Líkt og á Alþingi, er tekist á um ýmis mál, þau rædd og ólík sjónarmið fá að heyrast. Niðurstaða umræðunnar er yfirleitt einhvers konar millivegur. Þetta sáum við til dæmis á nýafstaðinni loftslagsráðstefnu COP28 þar sem mörg ríki hefðu viljað ganga lengra í loftslagsmálum og önnur mun skemur. Það er þetta jafnræði sem gerir Sameinuðu þjóðirnar að svo mikilvægum vettvangi í alþjóðamálum, á sama tíma og það getur torveldað allt starf þeirra. Aðalstofnanir Sþ eru fimm talsins: allsherjarþingið, öryggisráðið, efnahags- og félagsráðið, gæsluverndarráðið og alþjóðadómstóllinn í Haag. Aðeins ein þessara stofnana hefur ákvörðunarvald og það er öryggisráðið. Í öryggisráðinu hafa fimm aðildarríki neitunarvald og geta því stöðvað samstöðu meirihlutans. Undirstofnanir Sameinuðu þjóðanna eru nokkrar og sinna ólíkum málaflokkum. UNICEF, Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna, er ein slík stofnun og er leiðandi stofnun í réttinda- og mannúðarstarfi fyrir börn í heiminum. Önnur undirstofnun er UN Women, sem er eina stofnun Sameinuðu þjóðanna sem vinnur alfarið í þágu jafnréttis og að valdeflingu kvenna, stúlkna og hinsegin fólks. Hvar sem stofnanir Sameinuðu þjóðanna starfa, eru þær ávallt í umboði stjórnvalda þess ríkis. Flest verkefnanna eru rekin í efnaminni ríkjum heims. Í efnameiri ríkjum heims er ekki talin þörf á þróunar- og mannúðarverkefnum Sameinuðu þjóðanna, en þar eru oft reknar landsnefndir (líkt og landsnefndir UN Women á Íslandi og UNICEF á Íslandi) sem safna fjármagni fyrir starf stofnanna og veita fræðslu um mannréttindi, heimsmarkmiðin og starfsemi Sþ. Hvað gera Sameinuðu þjóðirnar þegar neyð skellur á? Þegar neyð skellur á bregðast ákveðnar stofnanir Sameinuðu þjóðanna við – líkt og Almannavarnir Íslands gera hér á landi. Þær veita skjól, mat, vatn og lyf. Viðbragðsstofnanir Sameinuðu þjóðanna eru nokkrar, UNICEF sér til að mynda um að tryggja neysluvatn og hreinlæti en UN Women, sem er ný stofnun í viðbragðsteymi Sþ, tryggir að allar aðrar stofnanir taki tillit til sértækra þarfa kvenna og stúlkna á tímum neyðar og hamfara og tryggi öryggi þeirra. En líkt og áður segir, starfa þær ávallt í umboði stjórnvalda þess ríkis sem óskar eftir og þiggur aðstoðina. Þetta á einnig við um aðrar alþjóðlegar hjálparstofnanir. Ekki er unnt að fara inn í ríki með verkefni eða neyðaraðstoð í óþökk stjórnvalda. Þá geta utanaðkomandi aðstæður hamlað starfi alþjóðlegra hjálparstofnana, t.d. ef deilur standa á milli ríkja og ekki reynist unnt að opna landamæri til að koma vistum til þurfandi einstaklinga. Undirstofnanir Sameinuðu þjóðanna geta ekki hlutast til um pólitísk deilumál aðildarríkja. Þær eru mannréttinda- og mannúðarstofnanir í þjónustuhlutverki við aðildarríkin og starfa í umboði þeirra í gegnum stjórnskipan Sþ. Völdin eru og hafa ávallt hvílt í höndum aðildarríkjanna og í núverandi fyrirkomulagi eru fimm aðildarríki valdameiri en öll hin. Það kann að vera auðvelt að beina reiði og vanmætti vegna alþjóðastjórnmála að stofnunum sem eru á vettvangi en þær geta einungis starfað og hjálpað upp að því marki sem aðildarríkin leyfa – og með því fjármagni sem berst. Þar getum við verið stolt því almenningur á Íslandi, þrátt fyrir að vera fámenn þjóð, er á heimsmælikvarða þegar kemur að stuðningi við verkefni UNICEF og UN Women, bæði í mannúðarverkefnum og langtíma þróunarverkefnum. Þannig leggjum við dýrmæt lóð á vogarskálar vonar og friðar. Birna Þórarinsdóttir, framkvæmdastýra Unicef á ÍslandiStella Samúelsdóttir, framkvæmdastýra UN Women á ÍslandiVala Karen Viðarsdóttir, framkvæmdastýra Félags Sameinuðu þjóðanna á Íslandi Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birna Þórarinsdóttir Stella Samúelsdóttir Sameinuðu þjóðirnar Mest lesið Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason Skoðun Ekki gera ekki neitt Gunnhildur Sveinsdóttir Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson Skoðun Skoðun Skoðun Er popúlismi kenning um siðferði? Einar Gísli Gunnarsson skrifar Skoðun Umferðaröryggi barna í Kópavogi Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Ákalli um samræmingu í eftirliti svarað Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar Skoðun Ekki gera ekki neitt Gunnhildur Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert heilbrigðiseftirlit á Íslandi? Pétur Halldórsson skrifar Skoðun Útgerðin skuldar okkur skýringar Guðmundur Helgi Þórarinsson skrifar Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason skrifar Skoðun Betri kvikmyndaskóli Þór Pálsson skrifar Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson skrifar Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum að tala saman Páll Rafnar Þorsteinsson skrifar Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson skrifar Skoðun Símafrí á skólatíma Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ömurlegur fyrri hálfleikur – en er enn von? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Vitund, virðing og von: Jafningjastuðningur í brennidepli Nína Eck skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra – Um þögnina sem styður ofbeldi Halldóra Sigríður Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson skrifar Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Nýjar reglur um réttindi fólks í ráðningarsambandi Ingvar Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Sjá meira
Það hefur reynst flestum erfitt að horfa upp á hörmungarnar sem eiga sér stað fyrir botni Miðjarðarhafs. Mörg hafa upplifað réttmætt vonleysi, sorg og reiði - og stofnanir Sameinuðu þjóðanna hafa setið undir ámæli fyrir hægagang og valdleysi. Fólk hefur velt því upp hvort Sameinuðu þjóðirnar eigi yfir höfuð erindi við heiminn eins og hann er í dag. Það er því ekki úr vegi að spyrja hvert sé hið eiginlega hlutverk Sameinuðu þjóðanna?Sameinuðu þjóðirnar voru stofnaðar árið 1945, skömmu eftir lok seinni heimsstyrjaldarinnar, í þeim tilgangi að stuðla að heimsfriði sem vettvangur samtals og samstarfs aðildarríkjanna. Fimmtíu ríki tóku þátt í að semja stofnsáttmála Sameinuðu þjóðanna, sem átti að tryggja að sambærilegar hörmungar myndu aldrei aftur eiga sér stað. Að einhverju leyti mætti líkja Sameinuðu þjóðunum við Alþingi okkar Íslendinga. Þarna koma saman 193 ríki með ólíka heimssýn og ólíkar áherslur, m.a. þegar kemur að loftslagsmálum og réttindum kvenna, barna og hinsegin fólks. Líkt og á Alþingi, er tekist á um ýmis mál, þau rædd og ólík sjónarmið fá að heyrast. Niðurstaða umræðunnar er yfirleitt einhvers konar millivegur. Þetta sáum við til dæmis á nýafstaðinni loftslagsráðstefnu COP28 þar sem mörg ríki hefðu viljað ganga lengra í loftslagsmálum og önnur mun skemur. Það er þetta jafnræði sem gerir Sameinuðu þjóðirnar að svo mikilvægum vettvangi í alþjóðamálum, á sama tíma og það getur torveldað allt starf þeirra. Aðalstofnanir Sþ eru fimm talsins: allsherjarþingið, öryggisráðið, efnahags- og félagsráðið, gæsluverndarráðið og alþjóðadómstóllinn í Haag. Aðeins ein þessara stofnana hefur ákvörðunarvald og það er öryggisráðið. Í öryggisráðinu hafa fimm aðildarríki neitunarvald og geta því stöðvað samstöðu meirihlutans. Undirstofnanir Sameinuðu þjóðanna eru nokkrar og sinna ólíkum málaflokkum. UNICEF, Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna, er ein slík stofnun og er leiðandi stofnun í réttinda- og mannúðarstarfi fyrir börn í heiminum. Önnur undirstofnun er UN Women, sem er eina stofnun Sameinuðu þjóðanna sem vinnur alfarið í þágu jafnréttis og að valdeflingu kvenna, stúlkna og hinsegin fólks. Hvar sem stofnanir Sameinuðu þjóðanna starfa, eru þær ávallt í umboði stjórnvalda þess ríkis. Flest verkefnanna eru rekin í efnaminni ríkjum heims. Í efnameiri ríkjum heims er ekki talin þörf á þróunar- og mannúðarverkefnum Sameinuðu þjóðanna, en þar eru oft reknar landsnefndir (líkt og landsnefndir UN Women á Íslandi og UNICEF á Íslandi) sem safna fjármagni fyrir starf stofnanna og veita fræðslu um mannréttindi, heimsmarkmiðin og starfsemi Sþ. Hvað gera Sameinuðu þjóðirnar þegar neyð skellur á? Þegar neyð skellur á bregðast ákveðnar stofnanir Sameinuðu þjóðanna við – líkt og Almannavarnir Íslands gera hér á landi. Þær veita skjól, mat, vatn og lyf. Viðbragðsstofnanir Sameinuðu þjóðanna eru nokkrar, UNICEF sér til að mynda um að tryggja neysluvatn og hreinlæti en UN Women, sem er ný stofnun í viðbragðsteymi Sþ, tryggir að allar aðrar stofnanir taki tillit til sértækra þarfa kvenna og stúlkna á tímum neyðar og hamfara og tryggi öryggi þeirra. En líkt og áður segir, starfa þær ávallt í umboði stjórnvalda þess ríkis sem óskar eftir og þiggur aðstoðina. Þetta á einnig við um aðrar alþjóðlegar hjálparstofnanir. Ekki er unnt að fara inn í ríki með verkefni eða neyðaraðstoð í óþökk stjórnvalda. Þá geta utanaðkomandi aðstæður hamlað starfi alþjóðlegra hjálparstofnana, t.d. ef deilur standa á milli ríkja og ekki reynist unnt að opna landamæri til að koma vistum til þurfandi einstaklinga. Undirstofnanir Sameinuðu þjóðanna geta ekki hlutast til um pólitísk deilumál aðildarríkja. Þær eru mannréttinda- og mannúðarstofnanir í þjónustuhlutverki við aðildarríkin og starfa í umboði þeirra í gegnum stjórnskipan Sþ. Völdin eru og hafa ávallt hvílt í höndum aðildarríkjanna og í núverandi fyrirkomulagi eru fimm aðildarríki valdameiri en öll hin. Það kann að vera auðvelt að beina reiði og vanmætti vegna alþjóðastjórnmála að stofnunum sem eru á vettvangi en þær geta einungis starfað og hjálpað upp að því marki sem aðildarríkin leyfa – og með því fjármagni sem berst. Þar getum við verið stolt því almenningur á Íslandi, þrátt fyrir að vera fámenn þjóð, er á heimsmælikvarða þegar kemur að stuðningi við verkefni UNICEF og UN Women, bæði í mannúðarverkefnum og langtíma þróunarverkefnum. Þannig leggjum við dýrmæt lóð á vogarskálar vonar og friðar. Birna Þórarinsdóttir, framkvæmdastýra Unicef á ÍslandiStella Samúelsdóttir, framkvæmdastýra UN Women á ÍslandiVala Karen Viðarsdóttir, framkvæmdastýra Félags Sameinuðu þjóðanna á Íslandi
Skoðun Virðing og framkoma í rökræðum um málefni minnihlutahópa Esjar Smári Blær Gunnarsson skrifar
Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar