Hvert er hlutverk Sameinuðu þjóðanna? Birna Þórarinsdóttir, Stella Samúelsdóttir og Vala Karen Viðarsdóttir skrifa 22. desember 2023 07:30 Það hefur reynst flestum erfitt að horfa upp á hörmungarnar sem eiga sér stað fyrir botni Miðjarðarhafs. Mörg hafa upplifað réttmætt vonleysi, sorg og reiði - og stofnanir Sameinuðu þjóðanna hafa setið undir ámæli fyrir hægagang og valdleysi. Fólk hefur velt því upp hvort Sameinuðu þjóðirnar eigi yfir höfuð erindi við heiminn eins og hann er í dag. Það er því ekki úr vegi að spyrja hvert sé hið eiginlega hlutverk Sameinuðu þjóðanna?Sameinuðu þjóðirnar voru stofnaðar árið 1945, skömmu eftir lok seinni heimsstyrjaldarinnar, í þeim tilgangi að stuðla að heimsfriði sem vettvangur samtals og samstarfs aðildarríkjanna. Fimmtíu ríki tóku þátt í að semja stofnsáttmála Sameinuðu þjóðanna, sem átti að tryggja að sambærilegar hörmungar myndu aldrei aftur eiga sér stað. Að einhverju leyti mætti líkja Sameinuðu þjóðunum við Alþingi okkar Íslendinga. Þarna koma saman 193 ríki með ólíka heimssýn og ólíkar áherslur, m.a. þegar kemur að loftslagsmálum og réttindum kvenna, barna og hinsegin fólks. Líkt og á Alþingi, er tekist á um ýmis mál, þau rædd og ólík sjónarmið fá að heyrast. Niðurstaða umræðunnar er yfirleitt einhvers konar millivegur. Þetta sáum við til dæmis á nýafstaðinni loftslagsráðstefnu COP28 þar sem mörg ríki hefðu viljað ganga lengra í loftslagsmálum og önnur mun skemur. Það er þetta jafnræði sem gerir Sameinuðu þjóðirnar að svo mikilvægum vettvangi í alþjóðamálum, á sama tíma og það getur torveldað allt starf þeirra. Aðalstofnanir Sþ eru fimm talsins: allsherjarþingið, öryggisráðið, efnahags- og félagsráðið, gæsluverndarráðið og alþjóðadómstóllinn í Haag. Aðeins ein þessara stofnana hefur ákvörðunarvald og það er öryggisráðið. Í öryggisráðinu hafa fimm aðildarríki neitunarvald og geta því stöðvað samstöðu meirihlutans. Undirstofnanir Sameinuðu þjóðanna eru nokkrar og sinna ólíkum málaflokkum. UNICEF, Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna, er ein slík stofnun og er leiðandi stofnun í réttinda- og mannúðarstarfi fyrir börn í heiminum. Önnur undirstofnun er UN Women, sem er eina stofnun Sameinuðu þjóðanna sem vinnur alfarið í þágu jafnréttis og að valdeflingu kvenna, stúlkna og hinsegin fólks. Hvar sem stofnanir Sameinuðu þjóðanna starfa, eru þær ávallt í umboði stjórnvalda þess ríkis. Flest verkefnanna eru rekin í efnaminni ríkjum heims. Í efnameiri ríkjum heims er ekki talin þörf á þróunar- og mannúðarverkefnum Sameinuðu þjóðanna, en þar eru oft reknar landsnefndir (líkt og landsnefndir UN Women á Íslandi og UNICEF á Íslandi) sem safna fjármagni fyrir starf stofnanna og veita fræðslu um mannréttindi, heimsmarkmiðin og starfsemi Sþ. Hvað gera Sameinuðu þjóðirnar þegar neyð skellur á? Þegar neyð skellur á bregðast ákveðnar stofnanir Sameinuðu þjóðanna við – líkt og Almannavarnir Íslands gera hér á landi. Þær veita skjól, mat, vatn og lyf. Viðbragðsstofnanir Sameinuðu þjóðanna eru nokkrar, UNICEF sér til að mynda um að tryggja neysluvatn og hreinlæti en UN Women, sem er ný stofnun í viðbragðsteymi Sþ, tryggir að allar aðrar stofnanir taki tillit til sértækra þarfa kvenna og stúlkna á tímum neyðar og hamfara og tryggi öryggi þeirra. En líkt og áður segir, starfa þær ávallt í umboði stjórnvalda þess ríkis sem óskar eftir og þiggur aðstoðina. Þetta á einnig við um aðrar alþjóðlegar hjálparstofnanir. Ekki er unnt að fara inn í ríki með verkefni eða neyðaraðstoð í óþökk stjórnvalda. Þá geta utanaðkomandi aðstæður hamlað starfi alþjóðlegra hjálparstofnana, t.d. ef deilur standa á milli ríkja og ekki reynist unnt að opna landamæri til að koma vistum til þurfandi einstaklinga. Undirstofnanir Sameinuðu þjóðanna geta ekki hlutast til um pólitísk deilumál aðildarríkja. Þær eru mannréttinda- og mannúðarstofnanir í þjónustuhlutverki við aðildarríkin og starfa í umboði þeirra í gegnum stjórnskipan Sþ. Völdin eru og hafa ávallt hvílt í höndum aðildarríkjanna og í núverandi fyrirkomulagi eru fimm aðildarríki valdameiri en öll hin. Það kann að vera auðvelt að beina reiði og vanmætti vegna alþjóðastjórnmála að stofnunum sem eru á vettvangi en þær geta einungis starfað og hjálpað upp að því marki sem aðildarríkin leyfa – og með því fjármagni sem berst. Þar getum við verið stolt því almenningur á Íslandi, þrátt fyrir að vera fámenn þjóð, er á heimsmælikvarða þegar kemur að stuðningi við verkefni UNICEF og UN Women, bæði í mannúðarverkefnum og langtíma þróunarverkefnum. Þannig leggjum við dýrmæt lóð á vogarskálar vonar og friðar. Birna Þórarinsdóttir, framkvæmdastýra Unicef á ÍslandiStella Samúelsdóttir, framkvæmdastýra UN Women á ÍslandiVala Karen Viðarsdóttir, framkvæmdastýra Félags Sameinuðu þjóðanna á Íslandi Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birna Þórarinsdóttir Stella Samúelsdóttir Sameinuðu þjóðirnar Mest lesið Allt að helmingslíkur á eyðingu byggðar á Íslandi Sigurður Loftur Thorlacius Skoðun Dæmisaga úr raunveruleikanum Sigurður F. Sigurðarson Skoðun Betri stjórnvöld, ekki meiri stjórnvöld Sigríður María Egilsdóttir Skoðun Hin marguntöluðu orkuskipti í bílaflota landsmanna Þorgeir R. Valsson Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson Skoðun Verstu kennarar í heimi Gígja Bjargardóttir Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson Skoðun Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun Hinir vondu fjármagnseigendur! Guðmundur Ragnarsson Skoðun Skoðun Skoðun Allt að helmingslíkur á eyðingu byggðar á Íslandi Sigurður Loftur Thorlacius skrifar Skoðun Dæmisaga úr raunveruleikanum Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Hin marguntöluðu orkuskipti í bílaflota landsmanna Þorgeir R. Valsson skrifar Skoðun Betri stjórnvöld, ekki meiri stjórnvöld Sigríður María Egilsdóttir skrifar Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar Skoðun Blóðmeramálið til umboðsmanns Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Meira fyrir minna: Bætt nýting opinberra fjármuna Álfrún Tryggvadóttir skrifar Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Friðhelgar fótboltabullur Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Sex af níu flokkum á móti hvalveiðum Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Allt fyrir listina Brynhildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tryggjum nýliðun bændastéttarinnar Þórdís Bjarnleifsdóttir skrifar Skoðun Óskalisti minn SIgurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin stuðningur við ferðasjóð íþróttafélaga dregur úr ójöfnuði Hannes S. Jónsson skrifar Skoðun Það er þetta með traustið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Plan Samfylkingar: Svona náum við niður vöxtunum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun 6000 íbúðirnar sem vantar - í boði borgarinnar Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Samvinnufélög - sóknarfæri á húsnæðismarkaði? Elín H. Jónsdóttir,Guðrún Johnsen skrifar Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Það er enginn á vakt Áslaug Ýr Hjartardóttir skrifar Skoðun Svalur, Valur og Hvalur Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir skrifar Skoðun Ungt fólk og þörfin fyrir skjótar aðgerðir í menntun Fannar Logi Waldorff Sigurðsson skrifar Skoðun Mikilvægasta launaviðtalið Bessí Þóra Jónsdóttir skrifar Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Burt með baráttusöngva úr virkjunarkafla stóriðjustefnunnar Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar Skoðun Meiri árangur…fyrir útvalda Aðalheiður Marta Steindórsdóttir skrifar Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson skrifar Sjá meira
Það hefur reynst flestum erfitt að horfa upp á hörmungarnar sem eiga sér stað fyrir botni Miðjarðarhafs. Mörg hafa upplifað réttmætt vonleysi, sorg og reiði - og stofnanir Sameinuðu þjóðanna hafa setið undir ámæli fyrir hægagang og valdleysi. Fólk hefur velt því upp hvort Sameinuðu þjóðirnar eigi yfir höfuð erindi við heiminn eins og hann er í dag. Það er því ekki úr vegi að spyrja hvert sé hið eiginlega hlutverk Sameinuðu þjóðanna?Sameinuðu þjóðirnar voru stofnaðar árið 1945, skömmu eftir lok seinni heimsstyrjaldarinnar, í þeim tilgangi að stuðla að heimsfriði sem vettvangur samtals og samstarfs aðildarríkjanna. Fimmtíu ríki tóku þátt í að semja stofnsáttmála Sameinuðu þjóðanna, sem átti að tryggja að sambærilegar hörmungar myndu aldrei aftur eiga sér stað. Að einhverju leyti mætti líkja Sameinuðu þjóðunum við Alþingi okkar Íslendinga. Þarna koma saman 193 ríki með ólíka heimssýn og ólíkar áherslur, m.a. þegar kemur að loftslagsmálum og réttindum kvenna, barna og hinsegin fólks. Líkt og á Alþingi, er tekist á um ýmis mál, þau rædd og ólík sjónarmið fá að heyrast. Niðurstaða umræðunnar er yfirleitt einhvers konar millivegur. Þetta sáum við til dæmis á nýafstaðinni loftslagsráðstefnu COP28 þar sem mörg ríki hefðu viljað ganga lengra í loftslagsmálum og önnur mun skemur. Það er þetta jafnræði sem gerir Sameinuðu þjóðirnar að svo mikilvægum vettvangi í alþjóðamálum, á sama tíma og það getur torveldað allt starf þeirra. Aðalstofnanir Sþ eru fimm talsins: allsherjarþingið, öryggisráðið, efnahags- og félagsráðið, gæsluverndarráðið og alþjóðadómstóllinn í Haag. Aðeins ein þessara stofnana hefur ákvörðunarvald og það er öryggisráðið. Í öryggisráðinu hafa fimm aðildarríki neitunarvald og geta því stöðvað samstöðu meirihlutans. Undirstofnanir Sameinuðu þjóðanna eru nokkrar og sinna ólíkum málaflokkum. UNICEF, Barnahjálp Sameinuðu þjóðanna, er ein slík stofnun og er leiðandi stofnun í réttinda- og mannúðarstarfi fyrir börn í heiminum. Önnur undirstofnun er UN Women, sem er eina stofnun Sameinuðu þjóðanna sem vinnur alfarið í þágu jafnréttis og að valdeflingu kvenna, stúlkna og hinsegin fólks. Hvar sem stofnanir Sameinuðu þjóðanna starfa, eru þær ávallt í umboði stjórnvalda þess ríkis. Flest verkefnanna eru rekin í efnaminni ríkjum heims. Í efnameiri ríkjum heims er ekki talin þörf á þróunar- og mannúðarverkefnum Sameinuðu þjóðanna, en þar eru oft reknar landsnefndir (líkt og landsnefndir UN Women á Íslandi og UNICEF á Íslandi) sem safna fjármagni fyrir starf stofnanna og veita fræðslu um mannréttindi, heimsmarkmiðin og starfsemi Sþ. Hvað gera Sameinuðu þjóðirnar þegar neyð skellur á? Þegar neyð skellur á bregðast ákveðnar stofnanir Sameinuðu þjóðanna við – líkt og Almannavarnir Íslands gera hér á landi. Þær veita skjól, mat, vatn og lyf. Viðbragðsstofnanir Sameinuðu þjóðanna eru nokkrar, UNICEF sér til að mynda um að tryggja neysluvatn og hreinlæti en UN Women, sem er ný stofnun í viðbragðsteymi Sþ, tryggir að allar aðrar stofnanir taki tillit til sértækra þarfa kvenna og stúlkna á tímum neyðar og hamfara og tryggi öryggi þeirra. En líkt og áður segir, starfa þær ávallt í umboði stjórnvalda þess ríkis sem óskar eftir og þiggur aðstoðina. Þetta á einnig við um aðrar alþjóðlegar hjálparstofnanir. Ekki er unnt að fara inn í ríki með verkefni eða neyðaraðstoð í óþökk stjórnvalda. Þá geta utanaðkomandi aðstæður hamlað starfi alþjóðlegra hjálparstofnana, t.d. ef deilur standa á milli ríkja og ekki reynist unnt að opna landamæri til að koma vistum til þurfandi einstaklinga. Undirstofnanir Sameinuðu þjóðanna geta ekki hlutast til um pólitísk deilumál aðildarríkja. Þær eru mannréttinda- og mannúðarstofnanir í þjónustuhlutverki við aðildarríkin og starfa í umboði þeirra í gegnum stjórnskipan Sþ. Völdin eru og hafa ávallt hvílt í höndum aðildarríkjanna og í núverandi fyrirkomulagi eru fimm aðildarríki valdameiri en öll hin. Það kann að vera auðvelt að beina reiði og vanmætti vegna alþjóðastjórnmála að stofnunum sem eru á vettvangi en þær geta einungis starfað og hjálpað upp að því marki sem aðildarríkin leyfa – og með því fjármagni sem berst. Þar getum við verið stolt því almenningur á Íslandi, þrátt fyrir að vera fámenn þjóð, er á heimsmælikvarða þegar kemur að stuðningi við verkefni UNICEF og UN Women, bæði í mannúðarverkefnum og langtíma þróunarverkefnum. Þannig leggjum við dýrmæt lóð á vogarskálar vonar og friðar. Birna Þórarinsdóttir, framkvæmdastýra Unicef á ÍslandiStella Samúelsdóttir, framkvæmdastýra UN Women á ÍslandiVala Karen Viðarsdóttir, framkvæmdastýra Félags Sameinuðu þjóðanna á Íslandi
Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson Skoðun
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar
Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar
Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson Skoðun
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun