Í tilefni af alþjóðlegum degi læsis Guðbjörg R. Þórisdóttir skrifar 8. september 2023 11:30 Í tilefni af alþjóðlegum degi læsis vill Félag læsisfræðinga á Íslandi (FLÍS) leggja áherslu á lögbundinn rétt allra nemenda grunnskóla landsins á lestrarkennslu við hæfi eða gæðakennslu, sem tryggir hverjum og einum gott læsi sem nýtist til fullnægjandi þátttöku í námi, starfi og leik til framtíðar. Í Lestrar- og ritunarstiganum geta lærðir og leikir séð dæmi um hvað felst í árangursríku kennsluskipulagi í lestri og ritun þar sem tekið er tillit til ólíkra þarfa nemenda innan sama bekkjar eða árgangs. Staða nemenda og forsendur til lestrarnáms eru ólíkar strax við upphaf skólagöngu og það kallar á skipulega nálgun. Myndin sýnir hvernig kennslan þarf að vera einstaklingsmiðuð, kerfisbundin og byggja á gögnum sem kennarinn hefur aflað um nemendur með ýmis konar mati (fjólubláa örin). Árangur í námi getur einnig verið háður ytri þáttum eins og þeirri þekkingu sem er til staðar innan skólans, lestrarmenningunni og stuðningi heima (t.d. hvort lesið sé fyrir börn og þeim fylgt eftir í lestrarnámi), móðurmáli/mállýsku eða félags- og fjárhagslegri stöðu heimilis. Innri þættir varða svo einstaklingsbundna stöðu eins og þá hvort nemandinn glími við athyglisvanda eða önnur frávik sem geta haft áhrif á framvindu í námi (bláa örin). Við viljum vekja sérstaka athygli á tveimur neðri þrepunum en þau skipa að jafnaði um helmingur nemenda á fyrstu árum formlegrar lestrarkennslu. Þessir nemendur þurfa beina og skipulega nálgun í lestrarkennslu, næg tækifæri til þjálfunar og fylgjast þarf vel með hvort kennslan beri árangur. Í neðsta þrepinu eru svo nemendur sem af einhverjum orsökum (sjá t.d. bláu örina aftur) eiga í meiri erfiðleikum en aðrir að ná tökum á lestri. Þetta geta verið nemendur sem fá síðar greiningu vegna lestrarvanda en það er mikilvægt að hafa í huga að þetta er ekki einsleitur hópur. Margir þeirra geta náð og ná fullnægjandi tökum á lestri þannig að þeir eru færir um að stunda langskólanám eða annað sem þá langar til. Lestrarerfiðleikar eru nefnilega á rófi og geta ýmist verið vægir eða djúpstæðir. Talið er að hlutfall nemenda með djúpstæðan lestrarvanda sé í kringum 4% en í þessum hópi eru yfirleitt nemendur sem glíma við vanda á fleiri sviðum en lestri. Vert er að hafa í huga að langflestir einstaklingar með lestrarvanda hafa sömu vitsmunafærni og aðrir. Þess vegna er mikilvægt að gera ekki minni kröfur til þeirra í námi heldur þarf að halda áfram markvissri lestrarkennslu, t.d. með aðstoð stafrænnar tækni og með nauðsynlegum tilhliðrunum, þar til þeir hafa náð fullnægjandi færni eða hámarksfærni í takt við forsendur. Eins og staðan er núna útskrifast um þriðjungur grunnskólanema á Íslandi undir lágmarksviðmiðum hvað leshraða varðar en hann, auk málskilnings, eru lykilforsendur góðs lesskilnings. Flestum er kunnugt um fallandi gengi nemenda á Íslandi á alþjóðlegu PISA könnuninni á vegum OECD þar sem niðurstöður sýna að lesskilningi nemenda á Íslandi hefur, í megindráttum, farið hrakandi frá því að Ísland tók fyrst þáttárið 2000. Árið 2018 voru Íslendingar í 29. sæti af 37 þátttökuþjóðum á meðan Norðurlöndin, sem við gjarnan berum okkur saman við, voru öll yfir meðaltali OECD. Í lok þessa árs munu okkur berast nýjar niðurstöður úr PISA fyrir árið í fyrra og ekki ólíklegt að halli enn undan fæti sé fyrri þróun höfð í huga. Hér á landi fá yfir 20% nemenda greiningu vegna lestrarerfiðleika samanborið við þau 10% nemenda sem greinast á hinum Norðurlöndunum. Samkvæmt tölum frá hagstofunni er 32% barna í íslenskum grunnskólum vísað í sérkennslu eða stuðning einhvern tímann á skólagöngunni. Til samanburðar vísa Svíar aðeins um 5,8% og Danir 6,6% nemenda sinna í slík úrræði að vandlega athuguðu máli. Ástæðurnar eru án efa margar en verkefnið er augljóst. Kannski getur einföld mynd eða nálgun, eins og sú sem birtist í lestrarstiganum, verið gott leiðarljós eða upphafsreitur sem hægt er að styðjast við því það er ljóst að við verðum að gera betur. Þau sem stýra menntakerfinu okkar verða að gera betur, skólastjórnendur verða að gera betur, kennarar verða að gera betur og fá tækifæri til að mæta þörfum allra nemenda og samstarf heimila og skóla þarf að vera gott. Við læsisfræðingar þurfum einnig að leggja okkar af mörkum með því að benda á, fræða og leggja til lausnir. Í öllum bekkjum, árgöngum og skólum eru börn sem glíma við lestrarvanda. Þau hætta aldrei að vera til og á hverju ári bætast ný og ný í hópinn og vandi þeirra vex ef ekkert er að gert. Þess vegna verður að finna kerfisbundna lausn sem tryggir öllum börnum nauðsynlega aðstoð svo þau nái góðum tökum á lestri þrátt fyrir vanda. Við minnum aftur á að sá réttur er lögbundinn. Höfundur er formaður Félags læsisfræðinga á Íslandi (FLÍS). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla - og menntamál Grunnskólar Mest lesið Orkunýlendan Ísland? Bjarni Jónsson Skoðun Látum þá hlæja því þeir tapa hvort sem er Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Fjárfesting í háskólum Magnús Karl Magnússon Skoðun Þar sem náttúran tapar Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun Ríkisstjórnin seilist í sjóði erfiðisvinnufólks Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun Skortur á serótónín Gunnar Dan Wiium Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Ég vil ekki þennan veruleika Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Gætum við verið betri hvert við annað? Jakob Frímann Magnússon skrifar Skoðun Ríkisstjórnin seilist í sjóði erfiðisvinnufólks Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Þar sem náttúran tapar Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Fjárfesting í háskólum Magnús Karl Magnússon skrifar Skoðun Orkunýlendan Ísland? Bjarni Jónsson skrifar Skoðun Ég vil ekki þennan veruleika Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Grímulaus grænþvottur Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason skrifar Skoðun Skortur á serótónín Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Þegar sorgin bankar upp á Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Látum þá hlæja því þeir tapa hvort sem er Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Alzheimer - mennska og mildi Ragnheiður Ríkharðsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsa bætt um 64 milljarða Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Þetta er ekki allt að koma með fjárlagafrumvarpinu Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Viðskiptaþvinganir gegn Ísrael Steinunn Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Snúum hjólunum áfram Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Búðu til pláss – fyrir öll börn Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Sjá meira
Í tilefni af alþjóðlegum degi læsis vill Félag læsisfræðinga á Íslandi (FLÍS) leggja áherslu á lögbundinn rétt allra nemenda grunnskóla landsins á lestrarkennslu við hæfi eða gæðakennslu, sem tryggir hverjum og einum gott læsi sem nýtist til fullnægjandi þátttöku í námi, starfi og leik til framtíðar. Í Lestrar- og ritunarstiganum geta lærðir og leikir séð dæmi um hvað felst í árangursríku kennsluskipulagi í lestri og ritun þar sem tekið er tillit til ólíkra þarfa nemenda innan sama bekkjar eða árgangs. Staða nemenda og forsendur til lestrarnáms eru ólíkar strax við upphaf skólagöngu og það kallar á skipulega nálgun. Myndin sýnir hvernig kennslan þarf að vera einstaklingsmiðuð, kerfisbundin og byggja á gögnum sem kennarinn hefur aflað um nemendur með ýmis konar mati (fjólubláa örin). Árangur í námi getur einnig verið háður ytri þáttum eins og þeirri þekkingu sem er til staðar innan skólans, lestrarmenningunni og stuðningi heima (t.d. hvort lesið sé fyrir börn og þeim fylgt eftir í lestrarnámi), móðurmáli/mállýsku eða félags- og fjárhagslegri stöðu heimilis. Innri þættir varða svo einstaklingsbundna stöðu eins og þá hvort nemandinn glími við athyglisvanda eða önnur frávik sem geta haft áhrif á framvindu í námi (bláa örin). Við viljum vekja sérstaka athygli á tveimur neðri þrepunum en þau skipa að jafnaði um helmingur nemenda á fyrstu árum formlegrar lestrarkennslu. Þessir nemendur þurfa beina og skipulega nálgun í lestrarkennslu, næg tækifæri til þjálfunar og fylgjast þarf vel með hvort kennslan beri árangur. Í neðsta þrepinu eru svo nemendur sem af einhverjum orsökum (sjá t.d. bláu örina aftur) eiga í meiri erfiðleikum en aðrir að ná tökum á lestri. Þetta geta verið nemendur sem fá síðar greiningu vegna lestrarvanda en það er mikilvægt að hafa í huga að þetta er ekki einsleitur hópur. Margir þeirra geta náð og ná fullnægjandi tökum á lestri þannig að þeir eru færir um að stunda langskólanám eða annað sem þá langar til. Lestrarerfiðleikar eru nefnilega á rófi og geta ýmist verið vægir eða djúpstæðir. Talið er að hlutfall nemenda með djúpstæðan lestrarvanda sé í kringum 4% en í þessum hópi eru yfirleitt nemendur sem glíma við vanda á fleiri sviðum en lestri. Vert er að hafa í huga að langflestir einstaklingar með lestrarvanda hafa sömu vitsmunafærni og aðrir. Þess vegna er mikilvægt að gera ekki minni kröfur til þeirra í námi heldur þarf að halda áfram markvissri lestrarkennslu, t.d. með aðstoð stafrænnar tækni og með nauðsynlegum tilhliðrunum, þar til þeir hafa náð fullnægjandi færni eða hámarksfærni í takt við forsendur. Eins og staðan er núna útskrifast um þriðjungur grunnskólanema á Íslandi undir lágmarksviðmiðum hvað leshraða varðar en hann, auk málskilnings, eru lykilforsendur góðs lesskilnings. Flestum er kunnugt um fallandi gengi nemenda á Íslandi á alþjóðlegu PISA könnuninni á vegum OECD þar sem niðurstöður sýna að lesskilningi nemenda á Íslandi hefur, í megindráttum, farið hrakandi frá því að Ísland tók fyrst þáttárið 2000. Árið 2018 voru Íslendingar í 29. sæti af 37 þátttökuþjóðum á meðan Norðurlöndin, sem við gjarnan berum okkur saman við, voru öll yfir meðaltali OECD. Í lok þessa árs munu okkur berast nýjar niðurstöður úr PISA fyrir árið í fyrra og ekki ólíklegt að halli enn undan fæti sé fyrri þróun höfð í huga. Hér á landi fá yfir 20% nemenda greiningu vegna lestrarerfiðleika samanborið við þau 10% nemenda sem greinast á hinum Norðurlöndunum. Samkvæmt tölum frá hagstofunni er 32% barna í íslenskum grunnskólum vísað í sérkennslu eða stuðning einhvern tímann á skólagöngunni. Til samanburðar vísa Svíar aðeins um 5,8% og Danir 6,6% nemenda sinna í slík úrræði að vandlega athuguðu máli. Ástæðurnar eru án efa margar en verkefnið er augljóst. Kannski getur einföld mynd eða nálgun, eins og sú sem birtist í lestrarstiganum, verið gott leiðarljós eða upphafsreitur sem hægt er að styðjast við því það er ljóst að við verðum að gera betur. Þau sem stýra menntakerfinu okkar verða að gera betur, skólastjórnendur verða að gera betur, kennarar verða að gera betur og fá tækifæri til að mæta þörfum allra nemenda og samstarf heimila og skóla þarf að vera gott. Við læsisfræðingar þurfum einnig að leggja okkar af mörkum með því að benda á, fræða og leggja til lausnir. Í öllum bekkjum, árgöngum og skólum eru börn sem glíma við lestrarvanda. Þau hætta aldrei að vera til og á hverju ári bætast ný og ný í hópinn og vandi þeirra vex ef ekkert er að gert. Þess vegna verður að finna kerfisbundna lausn sem tryggir öllum börnum nauðsynlega aðstoð svo þau nái góðum tökum á lestri þrátt fyrir vanda. Við minnum aftur á að sá réttur er lögbundinn. Höfundur er formaður Félags læsisfræðinga á Íslandi (FLÍS).
Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun
Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason skrifar
Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar
Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun