Um hugvíkkandi efni og geðraskanir Karl Reynir Einarsson skrifar 25. febrúar 2023 08:01 Umræðan um hugvíkkandi efni er að sumu leyti snúin og getur verið erfitt að orða hlutina rétt svo þeir misskiljist ekki. Hugvíkkandi efni eru nokkur, en það sem mest hefur verið í umræðunni undanfarið er efnið sílósíbín (psilocybin). Ástæðan er sú að til eru rannsóknir sem benda til þess að efnið geti mögulega verið gagnlegt í meðferð sumra geðraskana eins og t.d. þunglyndi. Áður en lengra er haldið er þó rétt að árétta eftirfarandi: Út frá þeirri þekkingu sem fyrir hendi er í dag er ekki hægt að mæla með notkun sílósíbíns við geðröskunum nema í rannsóknarskyni eða mögulega í algjörum undantekningartilvikum þar sem aðrar gagnreyndar meðferðir hafa reynst árangurslausar. Í þessum tilvikum myndi þurfa sérstök leyfi frá til þess bærum aðilum og meðferð undir þessum formerkjum hefur ekki verið í boði á Íslandi. Það er því miður svo að umræðan um sílósíbin er komin út á villugötur. Það er eitt að nota efni til að komast í vímu og annað að nota efni í meðferðarlegum tilgangi. Rítalin er t.d. notað við athyglisbresti og gagnast mörgum, jafnvel umbreytt lífi þeirra, en það er líka misnotað, oft með hörmulegum afleiðingum. Það að fara upp í sumarbústað og innbyrða sveppi með vinum sínum er ekki læknisfræðileg meðferð. Það að fara til heilbrigðisstarfsmanns þar sem sílósíbín er notað í meðferð ásamt samtalsmeðferð verður hins vegar hugsanlega viðurkennt úrræði í framtíðinni í vel völdum tilfellum. Það er þó alls ekki víst. Mörg lyf og meðferðir hafa um tíðina virst gagnlegar í upphafi rannsókna en síðan reynst ekki vera það. Tíminn einn mun leiða þetta í ljós. Allt of margir þeirra sem glíma við geðraskanir fá ekki bót meina sinna þrátt fyrir að leita sér aðstoðar eftir hefðbundnum leiðum s.s. sálfræðimeðferð, lyfjum eða breyttum lífstíl. Það er því ekki að undra að þessir einstaklingar séu áhugasamir um nýjar leiðir sem mögulega gætu hjálpað. Hvernig er annað hægt? Því miður er hins vegar of lítið vitað um gagnsemi og áhættu þessarar meðferðar svo hægt sé að ráðleggja hana nema í sérstökum tilfellum eins og áður segir. Inni á heilbrigðisstofnun þar sem til staðar er fagfólk virðist hún áhættulítil. Hugvíkkandi efni geta hins vegar ýtt undir geðrof og valdið mikilli vanlíðan sem getur leitt til hörmulegra afleiðinga ef ekki er gripið inn í á réttan hátt. Notkun utan heilbrigðisstofnana þar sem ekki er til staðar fagfólk getur því verið hættuleg. Ég, eins og margir aðrir, fylgist með eftirvæntingu með þeim rannsóknum sem nú eru gerðar. Það er þó enn mikil óvissa. Það er vandasamt að framkvæma rannsóknir á sílósíbini hjá veikum einstaklingum og margt sem getur orðið til þess að efnið virðist hjálplegt þegar það er það e.t.v. ekki í raun og veru. Þess vegna þarf margar og stórar rannsóknir. Kemur bakslag eða verður þetta raunverulega meðferð sem hægt verður að bjóða upp á í völdum tilfellum? Það veit enginn í dag. Mér finnst líklegt að þessar rannsóknir muni leiða til einhverra nýjunga. Vonandi er það ekki óskhyggja. Afar ólíklegt verður þó að telja að þær leiði til þeirrar byltingar í geðlækningum eins og sumir binda vonir við. Í dag er mikilvægast að við förum ekki fram úr okkur. Sölumenn snákaolíu eru víða og veikt fólk uppáhalds viðskiptavinirnir. Það er eðlilegt að þessu efni sé sýndur áhugi og ánægjulegt að sjá að hann nær til æðstu ráðamanna í landinu. Það gott að vita af því að þar er góður vilji og geta til að bæta geðheilbrigði þjóðarinnar. En þegar áhuginn er mikill, málefnið er gott og okkur liggur á, þá geta jafnvel vænstu menn villst af leið. Undanfarna daga hafa hugmyndir um rannsóknir á verkun sílósíbíns hjá föngum sem hafa lokið afplánun verið nokkuð í umræðunni. Til þess að taka af allan vafa þá fullyrði ég að yfirgnæfandi meirihluti geðlækna á Íslandi myndi aldrei samþykkja að taka þátt í slíkum rannsóknum vegna siðferðilegra sjónarmiða – og vonandi enginn. Ég vona að sá áhugi sem geðheilbrigðismálum hefur verið sýndur haldi áfram. Verkefnin eru mörg og listinn langur. Ég vil þó nefna eitt mál sérstaklega sem mögulega hefur ekki verið haldið nógu vel á lofti, og er ég jafnsekur um það og aðrir: Við þurfum að gera átak í geðheilbrigðismálum aldraðra og við þurfum að leggja drög að því hér rísi öldrunargeðdeild. Á meðan við sjáum hvað kemur út úr rannsóknum á sílósíbíni á næstu árum þá gætum við byrjað á þessu. Við vitum að þetta þarf, að þetta hjálpar og er vandamál sem gerir ekkert annað en að stækka á meðan ekkert er að gert. Höfundur er formaður Geðlæknafélags Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hugvíkkandi efni Heilbrigðismál Geðheilbrigði Mest lesið Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi Björn Bjarki Þorsteinsson Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Hvað er svona merkilegt við það? Hópur starfsfólks Jafnlaunastofu Skoðun Konur Íslands og alþjóðakerfið í takt Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Jafnréttisþjóðin sem gleymdi dansinum Brogan Davison,Pétur Ármannsson skrifar Skoðun Hver er að væla? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Tár, kvár og kvennafrídagurinn Kristína Ösp Steinke skrifar Skoðun Skattaæfingar tengdar landbúnaðarstarfsemi Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Konan - Vinnan - Kjörin í 40 ár Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar Skoðun Íslenskur her og íslensk leyniþjónusta Steingrímur Jónsson skrifar Skoðun Er jafnrétti fyrir allar? Anna Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Ættu konur að fara í háskólanám? Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Íris Björk Ágústsdóttir skrifar Skoðun Enn einn dagur í baráttunni Ásta F. Flosadóttir skrifar Skoðun Verðmætasköpunarlaust haust Jón Gunnarsson skrifar Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar Skoðun Krafan sem kvennahreyfingin gleymdi Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Einfaldar lausnir á vaxtamálavanda bankanna Guðmundur Ásgeirsson skrifar Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er sköpun í skólastarfi? Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Afglæpavæðing veðmála Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Skoðun Gleðilegan kvennafrídag og gleðilegt kvennaár Helena Hafþórsdóttir O’Connor skrifar Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Konur Íslands og alþjóðakerfið í takt Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Hvað er svona merkilegt við það? Hópur starfsfólks Jafnlaunastofu skrifar Skoðun Við erum ekki eign annarra! Anna Lizzy Wichmann skrifar Skoðun Sameinuðu þjóðirnar 80 ára: Framtíðin er okkar Eva Harðardóttir skrifar Skoðun Til hamingju með 24. október Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir skrifar Skoðun Samstaða - afl sem breytir samfélaginu Heiða Björg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Einu sinni enn Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Skuggahliðar á þéttingu byggðar Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar Sjá meira
Umræðan um hugvíkkandi efni er að sumu leyti snúin og getur verið erfitt að orða hlutina rétt svo þeir misskiljist ekki. Hugvíkkandi efni eru nokkur, en það sem mest hefur verið í umræðunni undanfarið er efnið sílósíbín (psilocybin). Ástæðan er sú að til eru rannsóknir sem benda til þess að efnið geti mögulega verið gagnlegt í meðferð sumra geðraskana eins og t.d. þunglyndi. Áður en lengra er haldið er þó rétt að árétta eftirfarandi: Út frá þeirri þekkingu sem fyrir hendi er í dag er ekki hægt að mæla með notkun sílósíbíns við geðröskunum nema í rannsóknarskyni eða mögulega í algjörum undantekningartilvikum þar sem aðrar gagnreyndar meðferðir hafa reynst árangurslausar. Í þessum tilvikum myndi þurfa sérstök leyfi frá til þess bærum aðilum og meðferð undir þessum formerkjum hefur ekki verið í boði á Íslandi. Það er því miður svo að umræðan um sílósíbin er komin út á villugötur. Það er eitt að nota efni til að komast í vímu og annað að nota efni í meðferðarlegum tilgangi. Rítalin er t.d. notað við athyglisbresti og gagnast mörgum, jafnvel umbreytt lífi þeirra, en það er líka misnotað, oft með hörmulegum afleiðingum. Það að fara upp í sumarbústað og innbyrða sveppi með vinum sínum er ekki læknisfræðileg meðferð. Það að fara til heilbrigðisstarfsmanns þar sem sílósíbín er notað í meðferð ásamt samtalsmeðferð verður hins vegar hugsanlega viðurkennt úrræði í framtíðinni í vel völdum tilfellum. Það er þó alls ekki víst. Mörg lyf og meðferðir hafa um tíðina virst gagnlegar í upphafi rannsókna en síðan reynst ekki vera það. Tíminn einn mun leiða þetta í ljós. Allt of margir þeirra sem glíma við geðraskanir fá ekki bót meina sinna þrátt fyrir að leita sér aðstoðar eftir hefðbundnum leiðum s.s. sálfræðimeðferð, lyfjum eða breyttum lífstíl. Það er því ekki að undra að þessir einstaklingar séu áhugasamir um nýjar leiðir sem mögulega gætu hjálpað. Hvernig er annað hægt? Því miður er hins vegar of lítið vitað um gagnsemi og áhættu þessarar meðferðar svo hægt sé að ráðleggja hana nema í sérstökum tilfellum eins og áður segir. Inni á heilbrigðisstofnun þar sem til staðar er fagfólk virðist hún áhættulítil. Hugvíkkandi efni geta hins vegar ýtt undir geðrof og valdið mikilli vanlíðan sem getur leitt til hörmulegra afleiðinga ef ekki er gripið inn í á réttan hátt. Notkun utan heilbrigðisstofnana þar sem ekki er til staðar fagfólk getur því verið hættuleg. Ég, eins og margir aðrir, fylgist með eftirvæntingu með þeim rannsóknum sem nú eru gerðar. Það er þó enn mikil óvissa. Það er vandasamt að framkvæma rannsóknir á sílósíbini hjá veikum einstaklingum og margt sem getur orðið til þess að efnið virðist hjálplegt þegar það er það e.t.v. ekki í raun og veru. Þess vegna þarf margar og stórar rannsóknir. Kemur bakslag eða verður þetta raunverulega meðferð sem hægt verður að bjóða upp á í völdum tilfellum? Það veit enginn í dag. Mér finnst líklegt að þessar rannsóknir muni leiða til einhverra nýjunga. Vonandi er það ekki óskhyggja. Afar ólíklegt verður þó að telja að þær leiði til þeirrar byltingar í geðlækningum eins og sumir binda vonir við. Í dag er mikilvægast að við förum ekki fram úr okkur. Sölumenn snákaolíu eru víða og veikt fólk uppáhalds viðskiptavinirnir. Það er eðlilegt að þessu efni sé sýndur áhugi og ánægjulegt að sjá að hann nær til æðstu ráðamanna í landinu. Það gott að vita af því að þar er góður vilji og geta til að bæta geðheilbrigði þjóðarinnar. En þegar áhuginn er mikill, málefnið er gott og okkur liggur á, þá geta jafnvel vænstu menn villst af leið. Undanfarna daga hafa hugmyndir um rannsóknir á verkun sílósíbíns hjá föngum sem hafa lokið afplánun verið nokkuð í umræðunni. Til þess að taka af allan vafa þá fullyrði ég að yfirgnæfandi meirihluti geðlækna á Íslandi myndi aldrei samþykkja að taka þátt í slíkum rannsóknum vegna siðferðilegra sjónarmiða – og vonandi enginn. Ég vona að sá áhugi sem geðheilbrigðismálum hefur verið sýndur haldi áfram. Verkefnin eru mörg og listinn langur. Ég vil þó nefna eitt mál sérstaklega sem mögulega hefur ekki verið haldið nógu vel á lofti, og er ég jafnsekur um það og aðrir: Við þurfum að gera átak í geðheilbrigðismálum aldraðra og við þurfum að leggja drög að því hér rísi öldrunargeðdeild. Á meðan við sjáum hvað kemur út úr rannsóknum á sílósíbíni á næstu árum þá gætum við byrjað á þessu. Við vitum að þetta þarf, að þetta hjálpar og er vandamál sem gerir ekkert annað en að stækka á meðan ekkert er að gert. Höfundur er formaður Geðlæknafélags Íslands.
Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun
Skoðun Rangfærslur og hræðsluáróður meirihluta sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps í nafni lýðræðis Ragna Ívarsdóttir,Guðrún Margrét Njálsdóttir,Þröstur Sverrisson skrifar
Skoðun Enginn grunnur fyrir nýju starfsleyfi Ísteka Rósa Líf Darradóttir,Guðrún Scheving Thorsteinsson skrifar
Skoðun Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Sættum okkur ekki við óbreytt ástand - tillögur Sjálfstæðisflokksins um úrbætur Diljá Mist Einarsdóttir skrifar
Skoðun Sterkara námslánakerfi – raunveruleg framför fyrir námsmenn París Anna Bergmann,Sigurður Kári Harðarson skrifar
Skoðun Enn er verk að vinna – upprætum ofbeldi á vinnustöðum Brynhildur Heiðar- og Ómarsdóttir skrifar
Skoðun Er ofbeldi gagnvart eldri borgurum vandamál á Íslandi? Björn Snæbjörnsson,Sigurður Ágúst Sigurðsson skrifar
Börn geta ekki beðið – krefjumst tafarlausra aðgerða! Elín H. Hinriksdóttir,Bóas Valdórsson,Árný Ingvarsdóttir,,Anna Lára Steindal,Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun