Stærð­fræði­legar að­ferðir varpa nýju ljósi á Snorra Sturlu­son

Í ára­tugaraðir hafa menn leitað að höfundum forn­sagnanna. Sú leit hefur ekki endi­lega gengið allt of vel og henni mun lík­lega aldrei ljúka. Nú hafa hins vegar orðið þau tíma­mót að menn eru byrjaðir að nota nýja tækni, tölvur og stærð­fræði­for­múlur til að reyna að varpa ljósi á þessar spurningar.

Þannig telja höfundar nýrrar fræði­greinar sig koma með mikil­vægt inn­legg í um­ræðuna:

„Þetta er til­raun til að nota í rauninni stærð­fræði­legar að­ferðir til að sjá hvort að textar séu líkir eða ó­líkir,“ segir Jón Karl Helga­son, prófessor við Íslensku- og menningardeild Háskóla Íslands. Hann stóð að rann­sókninni á­samt þeim Sigurði Ingi­bergi Björns­syni og Stein­grími Páli Kára­syni.

Fjallað var um rannsóknina í Kvöldfréttum Stöðvar 2 í gær:

Stíll eins og fingrafar

Þessi að­ferð er ekki alveg ný af nálinni en í rann­sókninni er farið mun ítar­legar ofan í texta forn­sagnanna en áður hefur verið gert.

„Raun­veru­lega gengur þetta út á það að skoða hlut­falls­lega tíðni al­gengustu orða í texta og nota það sem ein­hvers konar fjar­lægðar­mælingu á textana,“ segir Sigurður Ingi­bergur. Hann er for­stjóri Klíníkurinnar en mikill á­huga­maður um forn­sögurnar.

Hann og Stein­grímur Páll voru að leika sér við að þróa for­rit sem gæti skrifað sögur í forn­ís­lenskum stíl þegar ís­lensku­fræðingurinn, Jón Karl, fékk þá til liðs með sér í nyt­sam­legri rann­sóknir.

Að­ferðin gengur út á að greina stíl hvers sagna­hluta fyrir sig og bera þá síðan saman. Þeir líkja stíl­ein­kennunum við fingra­far höfundarins; hver höfundur heldur sig við á­kveðið mynstur við skrif sín.

Hér má finna greinasafnið In Search of the Culprit og nálgast grein þeirra félaga á rafrænu formi. Hún ber titilinn Stylometry and the Faded Fingerprints of Saga Authors.

Sturla virðist hafa skrifað fjórar sögur en ekki tvær

Og niður­stöður rann­sóknarinnar voru ansi at­hyglis­verðar.

„Það er svo­lítið á­huga­vert að sjá að til dæmis Sturlunga, sem hefur verið talin svona safn af sögum, virðist vera miklu heild­stæðara verk heldur en til dæmis Heims­kringla, sem al­mennt er talin skrifuð af einum manni, Snorra Sturlu­syni,“ segir Sigurður Ingi­bergur.

Og upp úr rann­sókninni koma meðal annars töflur eins og þessi hér að ofan.

Hún ber saman líkindi stílsins á nokkrum forn­sögum. Rauður litur og lágur stuðull merkja líkindi en blár litur og hár stuðull lítil. Við þetta sést til dæmis að mjög mikil líkindi eru milli fjögurra sagna; Ís­lendinga sögu, Hákonar sögu Hákonar­sonar og tveggja sagna úr Sturlungu safn­ritinu, Þórðar sögu kakala og Þor­gils sögu skarða.

Það er nokkuð ó­um­deilt í fræðunum að Sturla Þórðar­son hafi verið höfundur bæði Ís­lendinga sögu og Hákonar sögu Hákonar­sonar en eftir niður­stöðu þessarar rann­sóknar telja þeir fé­lagar að Sturla hafi einnig samið hinar sögurnar tvær.

Snorri frekar eins og kvikmyndaframleiðandi

En þegar Heims­kringla er rann­sökuð kemur aftur á móti í ljós mikill munur á stíl ein­stakra sagna innan hennar.

„Þannig að þetta er svona mæling sem að gefur dáldið til kynna að sögurnar eru skrifaðar svona upp úr öðrum sögum og það er dá­lítil tíma­skekkja að vera að tala um Heims­kringlu sem höfundar­verk,“ segir Jón Karl.

Þetta rennir ekki bein­línis stoðum undir þá út­breiddu kenningu að Snorri Sturlu­son sé höfundur Heims­kringlu. Alla vega ekki í sama skilningi og við leggjum í höfunda­hug­takið í dag.

„Ef að hann hefur komið að Heims­kringlu, sem er ekkert ó­lík­legt, þá er miklu lík­legra að hann hafi verið svipaður kvik­mynda­fram­leiðanda heldur en bein­línis skáld­sagna­höfundi. Og hann hefur haft ritara í starfi hjá sér bara eins og fram­leiðandi kvik­myndar hefur hand­rits­höfunda,“ segir Jón Karl.

Meðal annars greindu þeir mikinn mun á stíl innan sjálfrar Ólafs sögu helga, sem er lengsta saga Heims­kringlu.

Þar virðist hún skiptast í tvo hluta; fyrri hlutinn er skrifaður af ein­kennandi stíl eins manns en seinni hlutinn með öðrum stíl. Þeir telja því ekki ó­lík­legt að sá sem hafi sett Heims­kringlu saman hafi jafn­vel stuðst við eldri konunga­sögur þegar hann setti sögurnar saman og að við skrifin á Ólafs sögu helga hafi hann skrifað upp úr eldri sögu í fyrri hlutanum en síðan sjálfur bætt seinni hlutanum við.