Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn 2021: Geðheilbrigðisþjónusta fyrir alla Sigrún Daníelsdóttir og Dóra Guðrún Guðmundsdóttir skrifa 10. október 2021 10:06 Á heimsþingi Alþjóða heilbrigðismálastofnunarinnar (World Health Assembly) sem haldið var í maí á þessu ári voru þjóðir heimsins sammála um mikilvægi þess að efla geðheilbrigðisþjónustu fyrir alla. Geðheilsa er eitt stærsta heilbrigðismál samtímans enda fátt sem hefur jafn djúpstæð áhrif á líf og lífsgæði. Geðheilbrigðisvandi sker sig einnig frá öðrum alvarlegum heilbrigðisvanda í því að hann kemur yfirleitt fram snemma á ævinni. Í þremur af hverjum fjórum tilfellum hafa geðraskanir þegar gert vart við sig fyrir 25 ára aldur á meðan sjúkdómar eins og krabbamein, sykursýki, hjartasjúkdómar og langvinnir lungnasjúkdómar koma yfirleitt fram mun síðar á lífsleiðinni. Geðheilsuvandi hamlar okkur því á tímabilum ævinnar þegar mest liggur við – þegar við erum að hefja lífið, koma undir okkur fótunum, ljúka námi, byrja starfsferil, eignast fjölskyldu og takast á við skuldbindingar lífsins. Aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu er því gríðarlega mikilvæg ekki bara fyrir einstaklinga heldur samfélagið allt. Ekki tekist að veita þjónustu í samræmi við þörf Hér á Íslandi hefur staðan um áratugabil verið sú að alla jafna er löng bið eftir geðheilbrigðisþjónustu. Um þetta hefur verið margrætt, skrifað, fundað og ályktað. Stefnur hafa verið mótaðar, aðgerðir settar í framkvæmd og fjármagn aukið en staðan fyrir þjónustuþega breytist engu að síður lítið. Enn er það svo að ekki hefur tekist að veita þjónustu í samræmi við þá þörf sem er fyrir hana úti í þjóðfélaginu, flestir þurfa að bíða lengi eftir geðheilbrigðisþjónustu eða leita til einkaaðila með íþyngjandi kostnaði. Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn í ár er tileinkaður aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu. Þetta er ekki síst mikilvægt í ljósi heimsfaraldurs COVID-19 en bein og óbein áhrif faraldursins á geðheilsu hafa verið umtalsverð um heim allan. Margar af þeim samfélagsbreytingum sem fylgt hafa faraldrinum til skemmri og lengri tíma eru til þess fallnar að hafa neikvæð áhrif á geðheilsu, svo sem takmarkanir á samneyti, röskun á atvinnuháttum, atvinnumissir, röskun skóla-, íþrótta- og frístundastarfi o.fl. Á Íslandi hefur komið í ljós að mat almennings á eigin geðheilsu hefur versnað í faraldrinum, ívið fleiri upplifðu einmanaleika og færri hamingju. Rannsóknir benda ennfremur til þess að þunglyndi sé meðal þeirra langtímaafleiðinga sem sumir þurfi að glíma við í kjölfar COVID-19 sýkingar og því fyrirséð að aukin þörf verður fyrir geðheilbrigðisþjónustu meðal þess vaxandi hóp Íslendinga sem smitast hafa af COVID-19. Ungmenni fóru verr út úr faraldrinum Tiltæk gögn benda einnig til þess að ungmenni á Íslandi hafi farið verr út úr faraldrinum en þeir sem eldri eru, t.d. gaf könnun meðal framhaldsskólanema um allt land til kynna margvísleg neikvæð áhrif á geðheilsu og tengda þætti árið 2020 þegar takmarkanir á starfi framhaldsskóla voru sem mestar. Þá hafa ítrekaðar fréttir borist frá Barna- og unglingageðdeild Landspítalans um erfiða stöðu, vaxandi hóp barna í bráðri þörf fyrir þjónustu og alvarlegar blikur á lofti þegar kemur að þróun átraskana meðal barna í faraldrinum. Að lokum má nefna allan þann fjölda fólks – starfsfólk heilbrigðiskerfis, menntakerfis, félagsmálakerfis, löggæslu o.fl. – sem staðið hefur vaktina í framlínu samfélagsviðbragða við COVID-19 í bráðum tvö ár. Þeir hópar sem hafa þurft að takast á við mikið álag í starfi í baráttunni við faraldurinn þurfa ekki síst aðstoð og stuðning við að finna jafnvægi að nýju þegar álaginu linnir. Við þessu þarf að bregðast. Margsinnis er búið að benda á veika stöðu geðheilbrigðiskerfisins undanfarin ár og áratugi en þrátt fyrir yfirlýst markmið hefur ekki tekist að breyta svo vel sé. Búið er að koma á stöðum sálfræðinga í heilsugæslu og sérstökum geðheilsuteymum til að sinna annars stigs þjónustu en allsstaðar er verið að veita of litla þjónustu miðað við þörf og kerfin hafa ekki burði til að sinna hlutverki sínu að fullu. Þegar við bætist núverandi og fyrirséð framtíðaraukning á þjónustuþörf í kjölfar heimsfaraldursins er ljóst að um erfitt ástand verður að ræða á komandi árum. Það er því von okkar að áhersla á geðheilbrigðismál verði ofarlega á lista þeirra málefna sem komandi ríkisstjórn setur á oddinn og raunhæfar leiðir verði fetaðar til að koma á laggirnar snemmtækri, skilvirkri og samræmdri geðheilbrigðisþjónusta fyrir alla. Oft var þörf en nú er nauðsyn. Höfundar eru verkefnastjóri geðræktar og sviðstjóri Lýðheilsusviðs Embættis landlæknis. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Geðheilbrigði Heilbrigðismál Mest lesið Er ný ESB-langavitleysa íslenzkrar ríkisstjórnar í uppsiglingu? Ole Anton Bieltvedt Skoðun Samskipti: Lykillinn að vellíðan og árangri í vinnuumhverfi Ásta Guðrún Guðbrandsdóttir Skoðun Kolbrún Pálsdóttir – Öflugur leiðtogi fyrir framtíð Háskóla Íslands Kristín Jónsdóttir,Þórdís Jóna Sigurðardóttir Skoðun Íslendingar eru dónalegir, óhófsamir, þjófóttir villimenn Sif Sigmarsdóttir Fastir pennar Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson Skoðun Hver reif kjaft við hvern? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Magnús Karl er hæfastur rektorsframbjóðenda Ástráður Eysteinsson Skoðun Betri starfsaðstæður og skilvirkari háskóli Silja Bára Ómarsdóttir Skoðun Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Við erum ekki Rússland Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Kolbrún Pálsdóttir – Öflugur leiðtogi fyrir framtíð Háskóla Íslands Kristín Jónsdóttir,Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Er ný ESB-langavitleysa íslenzkrar ríkisstjórnar í uppsiglingu? Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Samskipti: Lykillinn að vellíðan og árangri í vinnuumhverfi Ásta Guðrún Guðbrandsdóttir skrifar Skoðun Ríkisábyrgð á 1.490 milljarða króna? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Hver reif kjaft við hvern? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kjósum opnara grunnnám Toby Erik Wikström skrifar Skoðun Magnús Karl er hæfastur rektorsframbjóðenda Ástráður Eysteinsson skrifar Skoðun Betri starfsaðstæður og skilvirkari háskóli Silja Bára Ómarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna styð ég Magnús Karl í kjöri til rektors Háskóla Íslands? Ingileif Jónsdóttir skrifar Skoðun Allt fyrir samansúrrað pólitískt og peningalegt vald? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Vopnakaup íslenska ráðamanna Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Samstaðan er óstöðvandi afl Helga Þórey Júlíudóttir skrifar Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Hegða sér eins og ofdekraðir unglingar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer skrifar Skoðun Við mótmælum nýbyggingum í Neðra Breiðholtinu Jökull Þór Sveinsson,Hlynur Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tryggjum framtíð endurnýjanlegrar orku á Íslandi Íris Lind Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Reynsla, framtíðarsýn og kjarkur Silju Báru Anna Helga Jónsdóttir,Sigurður Örn Stefánsson skrifar Skoðun Gunnar Smári hvað er hann? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Um Ingibjörgu Gunnarsdóttur – ferill að rektorskjöri Rúnar Unnþórsson,Þórhallur Ingi Halldórsson skrifar Skoðun Ísland er leiðandi ljós og hvatning til fjölmiðla Hrönn Egilsdóttir skrifar Skoðun Forvarnir á ferð Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Vertu meðbyr mannúðar Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Fegurð sem breytir skólum Einar Mikael Sverrisson skrifar Skoðun Það læra börnin sem fyrir þeim er haft Sigurður Örn Hilmarsson skrifar Sjá meira
Á heimsþingi Alþjóða heilbrigðismálastofnunarinnar (World Health Assembly) sem haldið var í maí á þessu ári voru þjóðir heimsins sammála um mikilvægi þess að efla geðheilbrigðisþjónustu fyrir alla. Geðheilsa er eitt stærsta heilbrigðismál samtímans enda fátt sem hefur jafn djúpstæð áhrif á líf og lífsgæði. Geðheilbrigðisvandi sker sig einnig frá öðrum alvarlegum heilbrigðisvanda í því að hann kemur yfirleitt fram snemma á ævinni. Í þremur af hverjum fjórum tilfellum hafa geðraskanir þegar gert vart við sig fyrir 25 ára aldur á meðan sjúkdómar eins og krabbamein, sykursýki, hjartasjúkdómar og langvinnir lungnasjúkdómar koma yfirleitt fram mun síðar á lífsleiðinni. Geðheilsuvandi hamlar okkur því á tímabilum ævinnar þegar mest liggur við – þegar við erum að hefja lífið, koma undir okkur fótunum, ljúka námi, byrja starfsferil, eignast fjölskyldu og takast á við skuldbindingar lífsins. Aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu er því gríðarlega mikilvæg ekki bara fyrir einstaklinga heldur samfélagið allt. Ekki tekist að veita þjónustu í samræmi við þörf Hér á Íslandi hefur staðan um áratugabil verið sú að alla jafna er löng bið eftir geðheilbrigðisþjónustu. Um þetta hefur verið margrætt, skrifað, fundað og ályktað. Stefnur hafa verið mótaðar, aðgerðir settar í framkvæmd og fjármagn aukið en staðan fyrir þjónustuþega breytist engu að síður lítið. Enn er það svo að ekki hefur tekist að veita þjónustu í samræmi við þá þörf sem er fyrir hana úti í þjóðfélaginu, flestir þurfa að bíða lengi eftir geðheilbrigðisþjónustu eða leita til einkaaðila með íþyngjandi kostnaði. Alþjóðlegi geðheilbrigðisdagurinn í ár er tileinkaður aðgengi að geðheilbrigðisþjónustu. Þetta er ekki síst mikilvægt í ljósi heimsfaraldurs COVID-19 en bein og óbein áhrif faraldursins á geðheilsu hafa verið umtalsverð um heim allan. Margar af þeim samfélagsbreytingum sem fylgt hafa faraldrinum til skemmri og lengri tíma eru til þess fallnar að hafa neikvæð áhrif á geðheilsu, svo sem takmarkanir á samneyti, röskun á atvinnuháttum, atvinnumissir, röskun skóla-, íþrótta- og frístundastarfi o.fl. Á Íslandi hefur komið í ljós að mat almennings á eigin geðheilsu hefur versnað í faraldrinum, ívið fleiri upplifðu einmanaleika og færri hamingju. Rannsóknir benda ennfremur til þess að þunglyndi sé meðal þeirra langtímaafleiðinga sem sumir þurfi að glíma við í kjölfar COVID-19 sýkingar og því fyrirséð að aukin þörf verður fyrir geðheilbrigðisþjónustu meðal þess vaxandi hóp Íslendinga sem smitast hafa af COVID-19. Ungmenni fóru verr út úr faraldrinum Tiltæk gögn benda einnig til þess að ungmenni á Íslandi hafi farið verr út úr faraldrinum en þeir sem eldri eru, t.d. gaf könnun meðal framhaldsskólanema um allt land til kynna margvísleg neikvæð áhrif á geðheilsu og tengda þætti árið 2020 þegar takmarkanir á starfi framhaldsskóla voru sem mestar. Þá hafa ítrekaðar fréttir borist frá Barna- og unglingageðdeild Landspítalans um erfiða stöðu, vaxandi hóp barna í bráðri þörf fyrir þjónustu og alvarlegar blikur á lofti þegar kemur að þróun átraskana meðal barna í faraldrinum. Að lokum má nefna allan þann fjölda fólks – starfsfólk heilbrigðiskerfis, menntakerfis, félagsmálakerfis, löggæslu o.fl. – sem staðið hefur vaktina í framlínu samfélagsviðbragða við COVID-19 í bráðum tvö ár. Þeir hópar sem hafa þurft að takast á við mikið álag í starfi í baráttunni við faraldurinn þurfa ekki síst aðstoð og stuðning við að finna jafnvægi að nýju þegar álaginu linnir. Við þessu þarf að bregðast. Margsinnis er búið að benda á veika stöðu geðheilbrigðiskerfisins undanfarin ár og áratugi en þrátt fyrir yfirlýst markmið hefur ekki tekist að breyta svo vel sé. Búið er að koma á stöðum sálfræðinga í heilsugæslu og sérstökum geðheilsuteymum til að sinna annars stigs þjónustu en allsstaðar er verið að veita of litla þjónustu miðað við þörf og kerfin hafa ekki burði til að sinna hlutverki sínu að fullu. Þegar við bætist núverandi og fyrirséð framtíðaraukning á þjónustuþörf í kjölfar heimsfaraldursins er ljóst að um erfitt ástand verður að ræða á komandi árum. Það er því von okkar að áhersla á geðheilbrigðismál verði ofarlega á lista þeirra málefna sem komandi ríkisstjórn setur á oddinn og raunhæfar leiðir verði fetaðar til að koma á laggirnar snemmtækri, skilvirkri og samræmdri geðheilbrigðisþjónusta fyrir alla. Oft var þörf en nú er nauðsyn. Höfundar eru verkefnastjóri geðræktar og sviðstjóri Lýðheilsusviðs Embættis landlæknis.
Kolbrún Pálsdóttir – Öflugur leiðtogi fyrir framtíð Háskóla Íslands Kristín Jónsdóttir,Þórdís Jóna Sigurðardóttir Skoðun
Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Kolbrún Pálsdóttir – Öflugur leiðtogi fyrir framtíð Háskóla Íslands Kristín Jónsdóttir,Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Samskipti: Lykillinn að vellíðan og árangri í vinnuumhverfi Ásta Guðrún Guðbrandsdóttir skrifar
Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir skrifar
Skoðun Hvers vegna styð ég Magnús Karl í kjöri til rektors Háskóla Íslands? Ingileif Jónsdóttir skrifar
Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer skrifar
Skoðun Við mótmælum nýbyggingum í Neðra Breiðholtinu Jökull Þór Sveinsson,Hlynur Ingi Jóhannsson skrifar
Skoðun Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Reynsla, framtíðarsýn og kjarkur Silju Báru Anna Helga Jónsdóttir,Sigurður Örn Stefánsson skrifar
Skoðun Um Ingibjörgu Gunnarsdóttur – ferill að rektorskjöri Rúnar Unnþórsson,Þórhallur Ingi Halldórsson skrifar
Kolbrún Pálsdóttir – Öflugur leiðtogi fyrir framtíð Háskóla Íslands Kristín Jónsdóttir,Þórdís Jóna Sigurðardóttir Skoðun
Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir Skoðun