Skilningsleysi kapítalista á kapítalisma Haukur Viðar Alfreðsson skrifar 19. febrúar 2021 08:31 Gjarnan gleyma ötulir talsmenn kapítalismans að hugsa kapítalískt fyrir aðra en sjálfa sig. Það á sérstaklega við þegar að stéttarfélög og láglaunastéttir eru gerðar ábyrgar fyrir hagkvæmni og efnahagslegum stöðuleika, sem er algengt á Íslandi. Í nýlegri grein Viðskiptaráðs Íslands er fjallað um mikilvægi þess að lágmarka óvissu á vinnumarkaðnum auk tengsla launakostnaðar og framleiðni. Ég ætla ekki að deila á heildar inntak greinarinnar en ætla að deila á innihald eftirfarandi málsgreina. „Vegna stærðar hins miðstýrða íslenska vinnumarkaðar verður hann óhjákvæmilega þriðji armur hagstjórnarinnar og ber þannig mikla ábyrgð á að stuðla að þessum verð- og efnahagsstöðugleika. Draga má þessa ábyrgð oft og tíðum í efa. Nýjasta dæmið er algjört viljaleysi ASÍ til að breyta kjarasamningum á síðasta ári þó að efnahagslegar forsendur þeirra væru bersýnilega fyrir bí vegna kreppunnar.“ „Líkt og 2+2=4 eru það algild sannindi að launakostnaður og framleiðni verða að fylgjast að til lengri tíma ef atvinnustig, kaupmáttur og verðlag eiga ekki að bresta.“ Grundvöllur kapítalismans Hér gleymist grundvöllur kaptítalismans: Hver einstaklingur er fyrir sig sjálfan. Hann hámarkar eigið notagildi og lífshamingju eftir bestu getu. Það á líka við um láglaunamenn. Skoðum það nánar. Á opnum markaði þar sem viðskipti eru frjáls mun hver launamaður reyna að fá sem hæst laun, sér í lagi þeim sem munar um hverja krónu. Láglaunamaður hefur einn og sér ekki mikið samningsafl, honum er bent á að það sé auðvelt að skipta honum út. Með því að mynda stéttarfélag getur láglaunamaðurinn hinsvegar aukið samningsgetu sína verulega og krafist hærri launa. Á engum punkti í þessu ferli færist ábyrgð samfélagsins á herðar láglaunamannsins. Það er ekki hans frekar en einhvers sem semur um laun í krafti sérfræði kunnáttu að axla hana einn. Ef við samþykkjum þá fullyrðingu að launakostnaður verði að fylgja framleiðni er ekki endalaust svigrúm fyrir launahækkanir. Það er hinsvegar ekki spurningin. Það er ákveðin kaka sem samanstendur af fjármunum sem er til skiptanna. Það er ekki náttúrulögmál hvernig henni er skipt. Það er hinsvegar eitt af lögmálum kapítalismans að sterk samningsstaða tryggir þér stærri sneið af kökunni. Svo að núverandi köku, án aukinnar framleiðni, má skipta upp á nýtt með það fyrir augum að hækka laun stéttarfélagsmeðlimanna, gefið að þeir hafi samningsgetuna til þess og sjá sér hagsmuni í því. Eigendur fyrirtækja geta svo svarað á þrjá vegu, allt eftir því hvað þeir sjá sér mestan hag í: Sagt nei og séð hver gefur sig fyrst. Lækkað laun annarra starfsmanna. Lækkað ávöxtunarkröfu sína af eigin fé. Launahækkanir rúmast innan kerfisins Hér má sjá að launahækkanir handa ákveðnum hóp kalla ekki sjálfkrafa á aukna framleiðni eða allt fari á annan endann. Ef við trúum á kapítalískt kerfi og opna markaði þá er ekki hægt að kvarta og kveina þegar að aðrir leika eftir leikreglunum. Það er eðlilegt að stéttarfélögin vinni að hagsmunum félagsmanna sinna í slíku kerfi og það helst oft í hendur við að fara fram á hærri laun. Það er ekki þeirra að bera ábyrgð á því að fyrirtækjaeigendur fái X% hagnað eða að fólk með Y menntun verði að fá hærri laun. Það kemur þeim bara við að því leitinu til að stéttarfélagið sé ekki að semja sig inn í aðstöðu þar sem það er farið að vinna gegn hagsmunum félagsmanna sinna. Ég er ekki að segja að allar niðurstöður leiði til jafn hagfræðilega skilvirkrar niðurstöðu eða séu ekki slæmar á einn eða annan veg, né er framangreint tæmandi upptalning á mögulegum aðgerðum eða niðurstöðum. Hver réttu svörin eru fer alltaf eftir hvað maður er að hámarka. Ég er einfaldlega að benda á að það er lágmark að virða það að allir sitji við sama borð í leiknum og spili eftir sömu leikreglum. Það þýðir ekki að vera talsmaður kapítalisma þegar það hentar vel og ekki þegar það hentar illa. En það má vitanlega nefna að í kapítalísku kerfi getur það verið mjög sterk leikflétta að höfða til tilfinninga mótherjans og ætla honum ábyrgð sem maður myndi sjálfur ekki gangast við í hans sporum. Höfundur er viðskiptafræðingur, Pírati og býður sig fram í prófkjöri Pírata í Reykjavík 2021. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Haukur V. Alfreðsson Skoðun: Kosningar 2021 Píratar Mest lesið Kæru smiðir, hárgreiðslufólk og píparar! Víðir Reynisson Skoðun Inngilding – nýyrði sem enginn skilur? Miriam Petra Ómarsdóttir Awad Skoðun Að sætta sig við brot á samkomulagi eða ekki Jón Ágúst Eyjólfsson Skoðun Vantar fleiri lyftara í heilbrigðiskerfið? Ragna Sigurðardóttir Skoðun Afhendum raunverulegum eigendum hlut sinn í Íslandsbanka til jafns Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun Vilja miklu stærra bákn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Geðheilbrigðismál og landsbyggðin Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Er píparinn þinn skattsvikari? Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Kosningar og ,ehf gatið‘ Róbert Farestveit Skoðun Kæra unga móðir Jóna Þórey Pétursdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Þakkir til þjóðar Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Hvenær á að skattleggja lífeyrissjóðsgreiðslur? Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Við erum heit, græn og orkumikil – gerum kröfur um sjálfbærni, nýsköpun og betri nýtingu auðlinda! Halla Hrund Logadóttir ,Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Kæru smiðir, hárgreiðslufólk og píparar! Víðir Reynisson skrifar Skoðun Vilja miklu stærra bákn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Vantar fleiri lyftara í heilbrigðiskerfið? Ragna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Inngilding – nýyrði sem enginn skilur? Miriam Petra Ómarsdóttir Awad skrifar Skoðun Að sætta sig við brot á samkomulagi eða ekki Jón Ágúst Eyjólfsson skrifar Skoðun Afhendum raunverulegum eigendum hlut sinn í Íslandsbanka til jafns Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Geðheilbrigðismál og landsbyggðin Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Er píparinn þinn skattsvikari? Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Frelsi til að búa þar sem þú vilt Sæunn Gísladóttir skrifar Skoðun Kosningar og ,ehf gatið‘ Róbert Farestveit skrifar Skoðun Grípum tækifærin og sköpum bjartari framtíð Ísak Leon Júlíusson skrifar Skoðun Kæra unga móðir Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar Skoðun Niðurskurðarhnífnum beitt á skólana Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Verði þitt val, svo á jörðu sem á himni Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Öryggis annarra vegna… Ingunn Björnsdóttir skrifar Skoðun Verðmæti leikskólans Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Íslenskur landbúnaður er ekki aðeins arfleifð heldur líka framtíð okkar Íslendinga Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Vítahringur ofbeldis og áfalla Paola Cardenas skrifar Skoðun Heilbrigð sál í hraustum líkama Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Að segja bara eitthvað Hulda María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Litlu fyrirtækin – kerfishyggja og skattlagning Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun „Þörfin fyrir nýtt upphaf: Af hverju hrista þarf upp í stjórnmálum“ Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Reiknileikni Sambandsins Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Vegurinn heim Tinna Rún Snorradóttir skrifar Skoðun Framsókn setur heimilin í fyrsta sæti Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Allt mannanna verk - orkuöryggi á Íslandi Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvert er planið? Þorleifur Hallbjörn Ingólfsson skrifar Sjá meira
Gjarnan gleyma ötulir talsmenn kapítalismans að hugsa kapítalískt fyrir aðra en sjálfa sig. Það á sérstaklega við þegar að stéttarfélög og láglaunastéttir eru gerðar ábyrgar fyrir hagkvæmni og efnahagslegum stöðuleika, sem er algengt á Íslandi. Í nýlegri grein Viðskiptaráðs Íslands er fjallað um mikilvægi þess að lágmarka óvissu á vinnumarkaðnum auk tengsla launakostnaðar og framleiðni. Ég ætla ekki að deila á heildar inntak greinarinnar en ætla að deila á innihald eftirfarandi málsgreina. „Vegna stærðar hins miðstýrða íslenska vinnumarkaðar verður hann óhjákvæmilega þriðji armur hagstjórnarinnar og ber þannig mikla ábyrgð á að stuðla að þessum verð- og efnahagsstöðugleika. Draga má þessa ábyrgð oft og tíðum í efa. Nýjasta dæmið er algjört viljaleysi ASÍ til að breyta kjarasamningum á síðasta ári þó að efnahagslegar forsendur þeirra væru bersýnilega fyrir bí vegna kreppunnar.“ „Líkt og 2+2=4 eru það algild sannindi að launakostnaður og framleiðni verða að fylgjast að til lengri tíma ef atvinnustig, kaupmáttur og verðlag eiga ekki að bresta.“ Grundvöllur kapítalismans Hér gleymist grundvöllur kaptítalismans: Hver einstaklingur er fyrir sig sjálfan. Hann hámarkar eigið notagildi og lífshamingju eftir bestu getu. Það á líka við um láglaunamenn. Skoðum það nánar. Á opnum markaði þar sem viðskipti eru frjáls mun hver launamaður reyna að fá sem hæst laun, sér í lagi þeim sem munar um hverja krónu. Láglaunamaður hefur einn og sér ekki mikið samningsafl, honum er bent á að það sé auðvelt að skipta honum út. Með því að mynda stéttarfélag getur láglaunamaðurinn hinsvegar aukið samningsgetu sína verulega og krafist hærri launa. Á engum punkti í þessu ferli færist ábyrgð samfélagsins á herðar láglaunamannsins. Það er ekki hans frekar en einhvers sem semur um laun í krafti sérfræði kunnáttu að axla hana einn. Ef við samþykkjum þá fullyrðingu að launakostnaður verði að fylgja framleiðni er ekki endalaust svigrúm fyrir launahækkanir. Það er hinsvegar ekki spurningin. Það er ákveðin kaka sem samanstendur af fjármunum sem er til skiptanna. Það er ekki náttúrulögmál hvernig henni er skipt. Það er hinsvegar eitt af lögmálum kapítalismans að sterk samningsstaða tryggir þér stærri sneið af kökunni. Svo að núverandi köku, án aukinnar framleiðni, má skipta upp á nýtt með það fyrir augum að hækka laun stéttarfélagsmeðlimanna, gefið að þeir hafi samningsgetuna til þess og sjá sér hagsmuni í því. Eigendur fyrirtækja geta svo svarað á þrjá vegu, allt eftir því hvað þeir sjá sér mestan hag í: Sagt nei og séð hver gefur sig fyrst. Lækkað laun annarra starfsmanna. Lækkað ávöxtunarkröfu sína af eigin fé. Launahækkanir rúmast innan kerfisins Hér má sjá að launahækkanir handa ákveðnum hóp kalla ekki sjálfkrafa á aukna framleiðni eða allt fari á annan endann. Ef við trúum á kapítalískt kerfi og opna markaði þá er ekki hægt að kvarta og kveina þegar að aðrir leika eftir leikreglunum. Það er eðlilegt að stéttarfélögin vinni að hagsmunum félagsmanna sinna í slíku kerfi og það helst oft í hendur við að fara fram á hærri laun. Það er ekki þeirra að bera ábyrgð á því að fyrirtækjaeigendur fái X% hagnað eða að fólk með Y menntun verði að fá hærri laun. Það kemur þeim bara við að því leitinu til að stéttarfélagið sé ekki að semja sig inn í aðstöðu þar sem það er farið að vinna gegn hagsmunum félagsmanna sinna. Ég er ekki að segja að allar niðurstöður leiði til jafn hagfræðilega skilvirkrar niðurstöðu eða séu ekki slæmar á einn eða annan veg, né er framangreint tæmandi upptalning á mögulegum aðgerðum eða niðurstöðum. Hver réttu svörin eru fer alltaf eftir hvað maður er að hámarka. Ég er einfaldlega að benda á að það er lágmark að virða það að allir sitji við sama borð í leiknum og spili eftir sömu leikreglum. Það þýðir ekki að vera talsmaður kapítalisma þegar það hentar vel og ekki þegar það hentar illa. En það má vitanlega nefna að í kapítalísku kerfi getur það verið mjög sterk leikflétta að höfða til tilfinninga mótherjans og ætla honum ábyrgð sem maður myndi sjálfur ekki gangast við í hans sporum. Höfundur er viðskiptafræðingur, Pírati og býður sig fram í prófkjöri Pírata í Reykjavík 2021.
Afhendum raunverulegum eigendum hlut sinn í Íslandsbanka til jafns Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun
Skoðun Við erum heit, græn og orkumikil – gerum kröfur um sjálfbærni, nýsköpun og betri nýtingu auðlinda! Halla Hrund Logadóttir ,Fida Abu Libdeh skrifar
Skoðun Afhendum raunverulegum eigendum hlut sinn í Íslandsbanka til jafns Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Íslenskur landbúnaður er ekki aðeins arfleifð heldur líka framtíð okkar Íslendinga Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun „Þörfin fyrir nýtt upphaf: Af hverju hrista þarf upp í stjórnmálum“ Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar
Afhendum raunverulegum eigendum hlut sinn í Íslandsbanka til jafns Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun