Veiran og vísindin Henry Alexander Henrysson skrifar 9. janúar 2021 14:00 Það er ekki góð leið til að halda athygli lesenda pistils um veirufaraldurinn að byrja að tala um „hina fordæmalausu tíma“. Þetta er vafalaust þreyttasta klisja síðastliðins árs og það er ekki gaman að vera minntur á að þessir tímar standa enn yfir. Fordæmunum fjölgar vissulega en alltaf skal eitthvað nýtt koma upp á. Heilbrigðisvísindi fóru ekki varhluta af fordæmaleysinu á síðasta ári. Um allan heim stóð fremsta vísindafólk hvers lands í framlínu þess að útskýra sjúkdóminn fyrir sjálfum sér og öðrum og leita leiða til að bregðast við honum. Mörg okkar tóku þátt í einhvers konar vísindarannsóknum til að auka þekkingu á veirunni. Sumir gáfu lífsýni og aðrir svöruðu spurningalistum. Án þátttakenda væri erfitt að standa í metnaðarfullu vísindastarfi á heilbrigðissviði. Undanfarið hefur mest farið fyrir umræðu um þróun bóluefna og hefur ótrúlegur fjöldi fólks tekið þátt í prófunum á þeim víða um heim. Sem betur fer hefur í mörgum tilfellum svo vel tekist til að nú ræðum við meira um framleiðslu bóluefnanna og hvernig þeim er dreift á öflugan og réttlátan máta. Bóluefni er ekki það eina sem við fræddumst öll óvenjulega mikið um síðastliðna mánuði. Hugtakaforðinn okkar er orðinn annar. Hver gat talað um „hjarðónæmi“ fyrir ári síðan? En það hefur ekki verið sérstaklega auðvelt að tileinka sér þekkingu þótt hugtökin og upplýsingarnar skorti ekki. Upplýsingaóreiða er eitt meginþema undanfarinna mánaða. Vísindafólk hefur staðið í ströngu að sinna því hlutverki sínu að upplýsa almenning. Á Íslandi hefur það verið eftirtektarvert hversu margir hafa verið viljugir að leggja hönd á plóg í því skyni og gert það ákaflega vel. Vísindastarf hefur þurft að bregðast við fleiri áskorunum en felast bara í eðli veirunnar og birtingarmyndum hennar. Rannsóknir á heilbrigðissviði krefjast yfirlegu, ígrundunar og ríkulegs tíma svo bæði rannsóknarefnið og áhrif þess sé skoðuð frá öllum hliðum áður en hafist er handa. Meðan á farsóttum stendur og afleiðingar þeirra á samfélög eru óljós reynir mikið á rannsakendur að virða allar þær meginreglur sem þeir verða að hafa í heiðri. Hér á Íslandi höfum við ítarlegan lagaramma um vísindarannsóknir á heilbrigðissviði. Þá hafa þau siðferðilegu viðmið, sem lagaramminn er túlkun og útfærsla á, nýlega verið formlega skráð fyrir íslenskt vísindastarf í heild sinni. Hvoru tveggja styrkir trúverðugleika íslensks vísindafólks sem kemur fram í öflugri og aðdáunarverðri þátttöku almennings þegar kallað er eftir þátttakendum í rannsóknir. En á fordæmalausum tímum mun alltaf reyna á þau viðmið og reglur sem við höfum sameinast um. Þá er aldrei eins mikilvægt að rannsakendur, eftirlitsaðilar og heilbrigðisyfirvöld eigi í lifandi og opinni samræðu um hvernig gangi að mæta þeim kröfum sem þessir aðilar gera til hvers annars. Sérstaklega þegar tíminn er knappur og samfélagslegur þrýstingur mikill á skjótan árangur. Baráttunni er þar að auki hvergi nærri lokið og mikilvægt að við lærum sem fyrst af reynslu síðastliðins árs. Til þess að ýta undir og aðstoða þessa nauðsynlegu umræðu ætlar Vísindasiðanefnd að efna til málþings miðvikudaginn 13. janúar milli klukkan 13 og 16. Þar munu meðal annars taka til máls landlæknir, forstjóri Persónuverndar, forstöðulæknir Hjartaverndar og forstjóri Íslenskrar erfðagreiningar. Málþinginu verður streymt og mun sérfræðingum á sviðinu og almenningi bjóðast að varpa fram spurningum til frummælenda í pallborði. Dagskrá má nálgast á heimasíðu Vísindasiðanefndar (www.vsn.is) þar sem slóð á streymið mun einnig vera birt í næstu viku. Höfundur er heimspekingur og varaformaður Vísindasiðanefndar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Henry Alexander Henrysson Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Sjá meira
Það er ekki góð leið til að halda athygli lesenda pistils um veirufaraldurinn að byrja að tala um „hina fordæmalausu tíma“. Þetta er vafalaust þreyttasta klisja síðastliðins árs og það er ekki gaman að vera minntur á að þessir tímar standa enn yfir. Fordæmunum fjölgar vissulega en alltaf skal eitthvað nýtt koma upp á. Heilbrigðisvísindi fóru ekki varhluta af fordæmaleysinu á síðasta ári. Um allan heim stóð fremsta vísindafólk hvers lands í framlínu þess að útskýra sjúkdóminn fyrir sjálfum sér og öðrum og leita leiða til að bregðast við honum. Mörg okkar tóku þátt í einhvers konar vísindarannsóknum til að auka þekkingu á veirunni. Sumir gáfu lífsýni og aðrir svöruðu spurningalistum. Án þátttakenda væri erfitt að standa í metnaðarfullu vísindastarfi á heilbrigðissviði. Undanfarið hefur mest farið fyrir umræðu um þróun bóluefna og hefur ótrúlegur fjöldi fólks tekið þátt í prófunum á þeim víða um heim. Sem betur fer hefur í mörgum tilfellum svo vel tekist til að nú ræðum við meira um framleiðslu bóluefnanna og hvernig þeim er dreift á öflugan og réttlátan máta. Bóluefni er ekki það eina sem við fræddumst öll óvenjulega mikið um síðastliðna mánuði. Hugtakaforðinn okkar er orðinn annar. Hver gat talað um „hjarðónæmi“ fyrir ári síðan? En það hefur ekki verið sérstaklega auðvelt að tileinka sér þekkingu þótt hugtökin og upplýsingarnar skorti ekki. Upplýsingaóreiða er eitt meginþema undanfarinna mánaða. Vísindafólk hefur staðið í ströngu að sinna því hlutverki sínu að upplýsa almenning. Á Íslandi hefur það verið eftirtektarvert hversu margir hafa verið viljugir að leggja hönd á plóg í því skyni og gert það ákaflega vel. Vísindastarf hefur þurft að bregðast við fleiri áskorunum en felast bara í eðli veirunnar og birtingarmyndum hennar. Rannsóknir á heilbrigðissviði krefjast yfirlegu, ígrundunar og ríkulegs tíma svo bæði rannsóknarefnið og áhrif þess sé skoðuð frá öllum hliðum áður en hafist er handa. Meðan á farsóttum stendur og afleiðingar þeirra á samfélög eru óljós reynir mikið á rannsakendur að virða allar þær meginreglur sem þeir verða að hafa í heiðri. Hér á Íslandi höfum við ítarlegan lagaramma um vísindarannsóknir á heilbrigðissviði. Þá hafa þau siðferðilegu viðmið, sem lagaramminn er túlkun og útfærsla á, nýlega verið formlega skráð fyrir íslenskt vísindastarf í heild sinni. Hvoru tveggja styrkir trúverðugleika íslensks vísindafólks sem kemur fram í öflugri og aðdáunarverðri þátttöku almennings þegar kallað er eftir þátttakendum í rannsóknir. En á fordæmalausum tímum mun alltaf reyna á þau viðmið og reglur sem við höfum sameinast um. Þá er aldrei eins mikilvægt að rannsakendur, eftirlitsaðilar og heilbrigðisyfirvöld eigi í lifandi og opinni samræðu um hvernig gangi að mæta þeim kröfum sem þessir aðilar gera til hvers annars. Sérstaklega þegar tíminn er knappur og samfélagslegur þrýstingur mikill á skjótan árangur. Baráttunni er þar að auki hvergi nærri lokið og mikilvægt að við lærum sem fyrst af reynslu síðastliðins árs. Til þess að ýta undir og aðstoða þessa nauðsynlegu umræðu ætlar Vísindasiðanefnd að efna til málþings miðvikudaginn 13. janúar milli klukkan 13 og 16. Þar munu meðal annars taka til máls landlæknir, forstjóri Persónuverndar, forstöðulæknir Hjartaverndar og forstjóri Íslenskrar erfðagreiningar. Málþinginu verður streymt og mun sérfræðingum á sviðinu og almenningi bjóðast að varpa fram spurningum til frummælenda í pallborði. Dagskrá má nálgast á heimasíðu Vísindasiðanefndar (www.vsn.is) þar sem slóð á streymið mun einnig vera birt í næstu viku. Höfundur er heimspekingur og varaformaður Vísindasiðanefndar.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun