Hálendisþjóðgarður, lýðræði og framtíðarhagsmunir Jón Jónsson skrifar 11. desember 2020 12:48 Frumvarp um stofnun Hálendisþjóðgarðs gerir ráð fyrir að þjóðgarður nái yfir svæði sem nær til þjóðlenda innan svokallaðrar miðhálendislínu. Svæðið er um 30-40% af Íslandi. Hluti þess er innan Vatnajökulsþjóðgarðs eða háður annarri friðlýsingu. Umfjöllun um málið beinist lítið að því hvort einhverjir ókostir fylgi núverandi stöðu og hverju er fórnað. Vont er ef misskilningur um það er notaður til að vinna málinu fylgi. Er umsjón hálendisins hjá nokkrum fámennum sveitarfélögum í dag? Nei. Stór hluti hálendisins eru þjóðlendur. Þær eru eign ríkisins en gert ráð fyrir að ráðstöfunarheimildir á þjóðlendum séu í meginatriðum sameiginlega hjá forsætisráðuneyti og sveitarfélögum. Þessari skipan var komið á og hún skýrð með þjóðlendulögum frá árinu 1998 og þar bent á mikilvægi aðkomu sveitarfélaga. Forsætisráðuneytið staðfestir allar ráðstafanir um nýtingu þjóðlenda ef gjald er tekið fyrir eða þær gerðar umfram eitt ár. Forsætisráðuneytið samþykkti stefnu um nýtingu þjóðlenda í febrúar 2019. Umsjón hálendisins kemur einnig fram í stefnu skipulagsáætlana. Sveitarfélög vinna aðalskipulag, sem hvílir á landskipulagi, samþykktu af Alþingi, síðast í mars 2016. Í landskipulagi er sérstök umfjöllun um miðhálendið sem felur í sér að Alþingi markar meginstefnu um landnýtingu á hálendinu. Er umsjón hálendisins nú óháð náttúruvernd? Nei. Stefna forsætisráðuneytisins um nýtingu þjóðlenda, landskipulag og aðalskipulög sveitarfélaga byggja á ríku tilliti til náttúruverndar á hálendinu. Náttúruverndarlög fela jafnframt í sér almenna vernd og ný ákvæði um vernd óbyggðra víðerna hafa mikla þýðingu fyrir hálendið. Stjórntæki nýrra náttúruverndarlaga geta einmitt nýst sérstaklega þar. Við undirbúning hálendisþjóðgarðs hefur engin greining farið fram á svæðum sem ástæða er til að friðlýsa umfram önnur. Byggja tillögur um afmörkun Hálendisþjóðgarðs á sérstökum náttúruverndarsjónarmiðum? Nei. Hvorki svokölluð miðhálendislína né afmörkun þjóðlenda hefur nokkur tengsl við náttúrufar. Miðhálendislína var ákveðin um 1997 til að samræma skipulagsmál af samvinnunefnd miðhálendisins sem í sátu fulltrúar sveitarfélaga sem náðu til svæðisins. Þjóðlendur eru eignarréttarleg afmörkun lands og liggja innan og utan miðhálendislínu. Mun stofnun hálendisþjóðgarðs færa umsjón hálendisins nær þjóðinni og lýðræðislega kjörnum fulltrúum? Nei. Eignarréttarleg ráðstöfun þjóðlenda er nú hjá forsætisráðuneyti og einstökum sveitarstjórnum, en skipulagsleg hjá Alþingi og sveitarfélögum. Eðli máls samkvæmt hafa svo fagstofnanir og almenningur áhrif, t.d. við reglulega endurskoðun skipulagsáætlana. Í þjóðgarði færu stjórnir og umhverfisráðherra með eignarréttarlega og skipulagslega ráðstöfun, auk heimilda til reglusetningar um dvöl og starfsemi í garðinum. Í stjórnum sætu skipaðir fulltrúar sveitarfélaga, ráðherra o.fl., án beins lýðræðislegs umboðs. Með þjóðgarði væri bæði fórnað lýðræðislegri aðkomu 2-300 kjörinna fulltrúa og heilbrigðri valddreifingu með aðkomu bæði sveitarfélaga og stjórnvalda á landsvísu. Hafa hagsmunir af nýtingu hálendisins verið greindir með víðtækum hætti? Nei. Í þjóðgarðsstofnun felst varanleg ráðstöfun lands í þágu afmarkaðra hagsmuna, einkum á sviði náttúruverndar og menningarsögu. Alþingi og stjórnvöld vinna að greiningu hagsmuna á landsvísu einkum í formi stefna eða landsáætlana á ýmsum sviðum. Ein þeirra landsáætlana varðar hagsmuni af orkuvinnslu, þ.e. rammaáætlun um vernd og orkunýtingu landsvæða. Frumvarp um hálendisþjóðgarð aftengir það starf, bæði vegna virkjunarkosta undir mati 4. áfanga rammaáætlunar og vegna stórs hluta landsins, til allrar framtíðar. Þá eru ótaldar aðrar landsáætlanir svo sem á sviði samgöngumála, fjarskipta, orkustefnu, kerfisáætlunar Landsnets o.fl. Hagsmunamat slíkra áætlana þyrfti eftir þjóðgarðsstofnun að hvíla á markmiðum hans. Möguleikar til mats á heildarhagsmunum lands- og þjóðar vegna hálendisins takmarkast verulega. Þeir sem eru sannfærðir um kosti ráðstöfunar 30-40% landsins til afmarkaðra náttúrverndarhagsmuna, þar sem ekkert svigrúm verður til að horfa til annarra hagsmuna og stjórnendur án lýðræðislegs umboðs, fagna auðvitað hugmyndinni. Stjórnmálaflokkur með þá stefnuskrá var nýlega mældur með 7,4% fylgi. Hvar takmarkast vald þjóðgarðs? Stjórnun þjóðgarðs hvílir á stjórnunar- og verndaráætlun og reglugerðum sem styðja markmið þjóðgarðs. Afleiðingin verður sú að dvöl fólks og starfsemi á svæðinu er háð sérstökum reglum til viðbótar almennum lögum landsins. Hálendisþjóðgarður verður ríki í ríkinu. Starfsemi þjóðgarðs hefur mörg einkenni einræðisríkis, enda valdhafarnir ekki lýðræðislega kjörnir og vinna að þröngt afmarkaðri stefnu. Óánægju má kynna með bænaskrám en lýðræðið er óvirkt. Þetta getur verið ásættanlegt á afmörkuðum svæðum en ekki á 30-40% hluta landsins. Því er haldið á lofti að Hálendisþjóðgarður yrði sá stærsti í Evrópu. Það virðast frekar rök gegn málinu. Engu ríki hefur dottið hug að standa að viðlíka ráðstöfun lands til þröngt afmarkaðra hagsmuna og skeytingarleysi um framtíðarhagsmuni. Ákvörðun um hálendisþjóðgarð er augljóslega ótímabær. Miklir kostir fylgja núverandi samábyrgð ríkis og sveitarfélaga og lýðræðislegri valddreifingu við umsjón hálendisins. Jón Jónsson lögmaður. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þjóðgarðar Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Skoðun Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Sjá meira
Frumvarp um stofnun Hálendisþjóðgarðs gerir ráð fyrir að þjóðgarður nái yfir svæði sem nær til þjóðlenda innan svokallaðrar miðhálendislínu. Svæðið er um 30-40% af Íslandi. Hluti þess er innan Vatnajökulsþjóðgarðs eða háður annarri friðlýsingu. Umfjöllun um málið beinist lítið að því hvort einhverjir ókostir fylgi núverandi stöðu og hverju er fórnað. Vont er ef misskilningur um það er notaður til að vinna málinu fylgi. Er umsjón hálendisins hjá nokkrum fámennum sveitarfélögum í dag? Nei. Stór hluti hálendisins eru þjóðlendur. Þær eru eign ríkisins en gert ráð fyrir að ráðstöfunarheimildir á þjóðlendum séu í meginatriðum sameiginlega hjá forsætisráðuneyti og sveitarfélögum. Þessari skipan var komið á og hún skýrð með þjóðlendulögum frá árinu 1998 og þar bent á mikilvægi aðkomu sveitarfélaga. Forsætisráðuneytið staðfestir allar ráðstafanir um nýtingu þjóðlenda ef gjald er tekið fyrir eða þær gerðar umfram eitt ár. Forsætisráðuneytið samþykkti stefnu um nýtingu þjóðlenda í febrúar 2019. Umsjón hálendisins kemur einnig fram í stefnu skipulagsáætlana. Sveitarfélög vinna aðalskipulag, sem hvílir á landskipulagi, samþykktu af Alþingi, síðast í mars 2016. Í landskipulagi er sérstök umfjöllun um miðhálendið sem felur í sér að Alþingi markar meginstefnu um landnýtingu á hálendinu. Er umsjón hálendisins nú óháð náttúruvernd? Nei. Stefna forsætisráðuneytisins um nýtingu þjóðlenda, landskipulag og aðalskipulög sveitarfélaga byggja á ríku tilliti til náttúruverndar á hálendinu. Náttúruverndarlög fela jafnframt í sér almenna vernd og ný ákvæði um vernd óbyggðra víðerna hafa mikla þýðingu fyrir hálendið. Stjórntæki nýrra náttúruverndarlaga geta einmitt nýst sérstaklega þar. Við undirbúning hálendisþjóðgarðs hefur engin greining farið fram á svæðum sem ástæða er til að friðlýsa umfram önnur. Byggja tillögur um afmörkun Hálendisþjóðgarðs á sérstökum náttúruverndarsjónarmiðum? Nei. Hvorki svokölluð miðhálendislína né afmörkun þjóðlenda hefur nokkur tengsl við náttúrufar. Miðhálendislína var ákveðin um 1997 til að samræma skipulagsmál af samvinnunefnd miðhálendisins sem í sátu fulltrúar sveitarfélaga sem náðu til svæðisins. Þjóðlendur eru eignarréttarleg afmörkun lands og liggja innan og utan miðhálendislínu. Mun stofnun hálendisþjóðgarðs færa umsjón hálendisins nær þjóðinni og lýðræðislega kjörnum fulltrúum? Nei. Eignarréttarleg ráðstöfun þjóðlenda er nú hjá forsætisráðuneyti og einstökum sveitarstjórnum, en skipulagsleg hjá Alþingi og sveitarfélögum. Eðli máls samkvæmt hafa svo fagstofnanir og almenningur áhrif, t.d. við reglulega endurskoðun skipulagsáætlana. Í þjóðgarði færu stjórnir og umhverfisráðherra með eignarréttarlega og skipulagslega ráðstöfun, auk heimilda til reglusetningar um dvöl og starfsemi í garðinum. Í stjórnum sætu skipaðir fulltrúar sveitarfélaga, ráðherra o.fl., án beins lýðræðislegs umboðs. Með þjóðgarði væri bæði fórnað lýðræðislegri aðkomu 2-300 kjörinna fulltrúa og heilbrigðri valddreifingu með aðkomu bæði sveitarfélaga og stjórnvalda á landsvísu. Hafa hagsmunir af nýtingu hálendisins verið greindir með víðtækum hætti? Nei. Í þjóðgarðsstofnun felst varanleg ráðstöfun lands í þágu afmarkaðra hagsmuna, einkum á sviði náttúruverndar og menningarsögu. Alþingi og stjórnvöld vinna að greiningu hagsmuna á landsvísu einkum í formi stefna eða landsáætlana á ýmsum sviðum. Ein þeirra landsáætlana varðar hagsmuni af orkuvinnslu, þ.e. rammaáætlun um vernd og orkunýtingu landsvæða. Frumvarp um hálendisþjóðgarð aftengir það starf, bæði vegna virkjunarkosta undir mati 4. áfanga rammaáætlunar og vegna stórs hluta landsins, til allrar framtíðar. Þá eru ótaldar aðrar landsáætlanir svo sem á sviði samgöngumála, fjarskipta, orkustefnu, kerfisáætlunar Landsnets o.fl. Hagsmunamat slíkra áætlana þyrfti eftir þjóðgarðsstofnun að hvíla á markmiðum hans. Möguleikar til mats á heildarhagsmunum lands- og þjóðar vegna hálendisins takmarkast verulega. Þeir sem eru sannfærðir um kosti ráðstöfunar 30-40% landsins til afmarkaðra náttúrverndarhagsmuna, þar sem ekkert svigrúm verður til að horfa til annarra hagsmuna og stjórnendur án lýðræðislegs umboðs, fagna auðvitað hugmyndinni. Stjórnmálaflokkur með þá stefnuskrá var nýlega mældur með 7,4% fylgi. Hvar takmarkast vald þjóðgarðs? Stjórnun þjóðgarðs hvílir á stjórnunar- og verndaráætlun og reglugerðum sem styðja markmið þjóðgarðs. Afleiðingin verður sú að dvöl fólks og starfsemi á svæðinu er háð sérstökum reglum til viðbótar almennum lögum landsins. Hálendisþjóðgarður verður ríki í ríkinu. Starfsemi þjóðgarðs hefur mörg einkenni einræðisríkis, enda valdhafarnir ekki lýðræðislega kjörnir og vinna að þröngt afmarkaðri stefnu. Óánægju má kynna með bænaskrám en lýðræðið er óvirkt. Þetta getur verið ásættanlegt á afmörkuðum svæðum en ekki á 30-40% hluta landsins. Því er haldið á lofti að Hálendisþjóðgarður yrði sá stærsti í Evrópu. Það virðast frekar rök gegn málinu. Engu ríki hefur dottið hug að standa að viðlíka ráðstöfun lands til þröngt afmarkaðra hagsmuna og skeytingarleysi um framtíðarhagsmuni. Ákvörðun um hálendisþjóðgarð er augljóslega ótímabær. Miklir kostir fylgja núverandi samábyrgð ríkis og sveitarfélaga og lýðræðislegri valddreifingu við umsjón hálendisins. Jón Jónsson lögmaður.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun