Leiksvæði barna og réttindi þeirra til leiks Ulla R. Pedersen skrifar 2. desember 2020 22:59 Börn eiga rétt til hvíldar og tómstunda, til að stunda leiki og skemmtanir sem hæfa aldri þess, og til frjálsrar þátttöku í menningarlífi og listum samkvæmt barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Hér er slegið föstu að leikur barna er undirstaða þess að þau þroskist og öðlist hæfni til að skipuleggja, skoða, uppgötva, kanna og prófa hluti sem verða á vegi þeirra. Möguleikinn á því að geta skapað eigin pláss og rými eftir þörfum er mikilvægur. Af þeim sökum er æskilegt að börnin hafi aðgang að náttúrusvæði og lausum leikmunum. Að börnin geti leikið í friði og ró án utanaðkomandi truflunar sem getur eyðilagt einbeitingu og ímyndun er mjög mikilvægt. Hver hefur ekki upplifað að vera komin/n djúpt inn í ímyndaðan heim þar sem utan að komandi truflun varð til þess að heimurinn hvarf? Barnæskan er mikilvægt tímabil hvers manns, á þeim tíma þroskum við lífsviðhorf og hæfileika sem móta okkur það sem eftir er. Í nútíma samfélagi er mikilvægt að muna að börn hafa þörf fyrir að leika sér frjáls og ótrufluð, sem er forsenda þess að geta þroskast í hraustari og sterkari einstaklinga. Börn hafa þörf fyrir góða kjölfestu í jörðinni og nánd við náttúruna. Þau eiga að hafa möguleika á því að leika sér ótrufluð af fullorðnum. Þannig þroskast og mótast hæfileikar þeirra til þess að geta staðið sig í nútíma samfélagi. Börn eyða stórum hluta dagsins í skólastofnun frá unga aldri. Þar eiga þau að læra að vinna saman og búa með öðru fólki og leysa vandamál. Samfélagið og foreldrar krefjast talsverða eiginleika af börnum - þau eiga helst að vera skapandi, sjálfstæð, og fá marga góða og sniðugar hugmyndir. Því er mikilvægt að móta örugg svæði fyrir frjálsan leik barnanna þar sem þau geta þróað sköpunarhæfni sína. Leikir utandyra minnka stress hjá börnum Æ fleiri börn verða stressuð og þróa með sér líkamleg og andleg einkenni eins og maga- og höfuðverk, svima, þau geta orðið leið eða reið, verið uppstökk og átt erfitt með að einbeita sér. Í mörgum tilvikum fá börnin stress frá foreldrum og öðrum nákomnum sem þjást af stressi. Einnig geta börn þróað með sér stress ef kröfur til þeirra séu of miklar og ef að þau eru endurtekið trufluð í leik. Rannsóknir sýna að útileikir minnka stress í börnum, þau verða í betra jafnvægi og námshæfileikarnir verða betri. Náttúran gefur góða upplifun af öryggi og samband við nærumhverfið. Í náttúrunni getum við öll fundið fyrir innri ró og hún veitir okkur innblástur og ný sýn. Í náttúrunni finna börnin sína eigin staði sem geta skipt þau miklu máli. Hver hefur ekki átt sinn leynistað þangað sem hægt var að leita skjóls. Það er því mjög dýrmætt að eiga náttúruleg svæði innan skólalóðar, eins og til dæmis klettaholt, grasbala og svæði með gróður sem fær að vaxa óáreitt. Leikvellir þurfa að hafa breytileg leiksvæði og pláss fyrir frjálsa og óstýrða leiki. Hefðbundin leiktæki eru góð á meðan þau þjóna þeim tilgangi sem þeim er ætlað. Takmark þeirra felst í því að það er fyrir fram ákveðið hvað á að gera og þau kveikja sjaldnast á ímyndunaraflinu eða hvetja börnin til að fara út fyrir þægindamörkin. Lausir hlutir á leikvellinum er hægt að nota í fjölbreytta leiki og því hjálpa þau börnunum að þroska hreyfingum, málfræði og skynfærum auk þess að þroskast félagslega. Hlutir sem ekki hafa einn ákveðinn eiginleika og ekki segja til um hvernig á að nota eru mikilvægir hlutir í fróðlegu og spennandi leikumhverfi. Gömul jólatré, nýslegið heyið á leikvellinum, hálmbaggar, vörubretti og fleiri hluti er auðvelt að nota. Mikilvægur þáttur í fjölbreyttum leikvelli er að hlutir annað hvort eyðast eða breytast með tímanum sem tryggir endurnýjun efna. Stór hálmbaggi endist í stuttan tíma, en það getur verið áhugavert að fylgjast með niðurbrotsferlinum, trjágreinar brotna, sandur blandast við mold og steinar hverfa. Þegar börn læra að hægt er að nota hlutina á leikvellinum í mismunandi leiki og verkefni sem þau geta tileinkað sér geta þau einnig lært að fara með verkfæri eins og hamar og sagir undir leiðsögn fullorðinna. Þetta er reynsla sem margir byggingarleikvellir í Danmörku hafa nýtt sér og væri áhugavert að vinna með hér á landi. Við höfum öll verið í aðstæðum sem minna okkur á barnæskuna. Menn segja að við eigum að varðveita barnið í okkur. Við eigum að geta lagt alvarleiki lífsins til hliðar og leikið okkur eins og börn. Í leik leynist þjálfun í að kanna hið óþekkta, leggja fordóma til hliðar, prófa nýja hluti sem væntingar standa til. Að ögra hæfileikum og öðlast nýja reynslu og þekkingu eru verðmætir og gagnlegir eiginleikar fyrir jafnt börn sem fullorðna. Höfundur er landslagsarkitekt FÍLA, Verkís. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Börn og uppeldi Réttindi barna Mest lesið Hálfrar aldar svívirða Stefán Pálsson Skoðun Við erum búin að missa tökin Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Hrekkjavaka á Landakoti Kristófer Ingi Svavarsson Skoðun Rýr húsnæðispakki Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Óvenjulegt fólk Helgi Brynjarsson Skoðun Stöðug uppbygging orkuinnviða Adrian Pike,Bjarni Þórður Bjarnason,Tómas Már Sigurðsson Skoðun Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun $€tjum í$lensku á (mat) $€ðilinn! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Land rutt fyrir þúsundir íbúða í Úlfarsárdal Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Hver er þessi Davíð Oddsson? Daði Freyr Ólafsson Skoðun Skoðun Skoðun Stöndum vörð um Héraðsvötnin! Rakel Hinriksdóttir skrifar Skoðun Við erum búin að missa tökin Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir skrifar Skoðun Stöðug uppbygging orkuinnviða Adrian Pike,Bjarni Þórður Bjarnason,Tómas Már Sigurðsson skrifar Skoðun Rýr húsnæðispakki Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hrekkjavaka á Landakoti Kristófer Ingi Svavarsson skrifar Skoðun Óvenjulegt fólk Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Hálfrar aldar svívirða Stefán Pálsson skrifar Skoðun $€tjum í$lensku á (mat) $€ðilinn! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Minna tal, meiri uppbygging Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Ný nálgun – sama markmið: Heimili fyrir fólkið í borginni Heiða Björg Hilmisdóttir skrifar Skoðun Geymt en ekki gleymt Ástþór Ólafsson skrifar Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar Skoðun „Lánin hækka – framtíðin minnkar“ Sveinn Óskar Sigurðsson skrifar Skoðun Hey Pawels í harðindunum Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Land rutt fyrir þúsundir íbúða í Úlfarsárdal Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Dýrmæt þjóðfélagsgerð Eva Björk Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Hver er þessi Davíð Oddsson? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar Skoðun Þjóðkirkjan engu svarar – hylur sig í fræðilegri þoku Hilmar Kristinsson skrifar Skoðun Borgarstefna kallar á aðgerðir og fjármagn Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Skjáheimsókn getur dimmu í dagsljós breytt Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Eru álverin á Íslandi útlensk? Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Öryggisgæslu í Mjódd, núna, takk fyrir! Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Erum við ennþá hrædd við Davíð Oddsson? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Saman getum við komið í veg fyrir slag Alma D. Möller skrifar Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir skrifar Skoðun Blóðtaka er ekki landbúnaður Guðrún Scheving Thorsteinsson,Rósa Líf Darradóttir skrifar Sjá meira
Börn eiga rétt til hvíldar og tómstunda, til að stunda leiki og skemmtanir sem hæfa aldri þess, og til frjálsrar þátttöku í menningarlífi og listum samkvæmt barnasáttmála Sameinuðu þjóðanna. Hér er slegið föstu að leikur barna er undirstaða þess að þau þroskist og öðlist hæfni til að skipuleggja, skoða, uppgötva, kanna og prófa hluti sem verða á vegi þeirra. Möguleikinn á því að geta skapað eigin pláss og rými eftir þörfum er mikilvægur. Af þeim sökum er æskilegt að börnin hafi aðgang að náttúrusvæði og lausum leikmunum. Að börnin geti leikið í friði og ró án utanaðkomandi truflunar sem getur eyðilagt einbeitingu og ímyndun er mjög mikilvægt. Hver hefur ekki upplifað að vera komin/n djúpt inn í ímyndaðan heim þar sem utan að komandi truflun varð til þess að heimurinn hvarf? Barnæskan er mikilvægt tímabil hvers manns, á þeim tíma þroskum við lífsviðhorf og hæfileika sem móta okkur það sem eftir er. Í nútíma samfélagi er mikilvægt að muna að börn hafa þörf fyrir að leika sér frjáls og ótrufluð, sem er forsenda þess að geta þroskast í hraustari og sterkari einstaklinga. Börn hafa þörf fyrir góða kjölfestu í jörðinni og nánd við náttúruna. Þau eiga að hafa möguleika á því að leika sér ótrufluð af fullorðnum. Þannig þroskast og mótast hæfileikar þeirra til þess að geta staðið sig í nútíma samfélagi. Börn eyða stórum hluta dagsins í skólastofnun frá unga aldri. Þar eiga þau að læra að vinna saman og búa með öðru fólki og leysa vandamál. Samfélagið og foreldrar krefjast talsverða eiginleika af börnum - þau eiga helst að vera skapandi, sjálfstæð, og fá marga góða og sniðugar hugmyndir. Því er mikilvægt að móta örugg svæði fyrir frjálsan leik barnanna þar sem þau geta þróað sköpunarhæfni sína. Leikir utandyra minnka stress hjá börnum Æ fleiri börn verða stressuð og þróa með sér líkamleg og andleg einkenni eins og maga- og höfuðverk, svima, þau geta orðið leið eða reið, verið uppstökk og átt erfitt með að einbeita sér. Í mörgum tilvikum fá börnin stress frá foreldrum og öðrum nákomnum sem þjást af stressi. Einnig geta börn þróað með sér stress ef kröfur til þeirra séu of miklar og ef að þau eru endurtekið trufluð í leik. Rannsóknir sýna að útileikir minnka stress í börnum, þau verða í betra jafnvægi og námshæfileikarnir verða betri. Náttúran gefur góða upplifun af öryggi og samband við nærumhverfið. Í náttúrunni getum við öll fundið fyrir innri ró og hún veitir okkur innblástur og ný sýn. Í náttúrunni finna börnin sína eigin staði sem geta skipt þau miklu máli. Hver hefur ekki átt sinn leynistað þangað sem hægt var að leita skjóls. Það er því mjög dýrmætt að eiga náttúruleg svæði innan skólalóðar, eins og til dæmis klettaholt, grasbala og svæði með gróður sem fær að vaxa óáreitt. Leikvellir þurfa að hafa breytileg leiksvæði og pláss fyrir frjálsa og óstýrða leiki. Hefðbundin leiktæki eru góð á meðan þau þjóna þeim tilgangi sem þeim er ætlað. Takmark þeirra felst í því að það er fyrir fram ákveðið hvað á að gera og þau kveikja sjaldnast á ímyndunaraflinu eða hvetja börnin til að fara út fyrir þægindamörkin. Lausir hlutir á leikvellinum er hægt að nota í fjölbreytta leiki og því hjálpa þau börnunum að þroska hreyfingum, málfræði og skynfærum auk þess að þroskast félagslega. Hlutir sem ekki hafa einn ákveðinn eiginleika og ekki segja til um hvernig á að nota eru mikilvægir hlutir í fróðlegu og spennandi leikumhverfi. Gömul jólatré, nýslegið heyið á leikvellinum, hálmbaggar, vörubretti og fleiri hluti er auðvelt að nota. Mikilvægur þáttur í fjölbreyttum leikvelli er að hlutir annað hvort eyðast eða breytast með tímanum sem tryggir endurnýjun efna. Stór hálmbaggi endist í stuttan tíma, en það getur verið áhugavert að fylgjast með niðurbrotsferlinum, trjágreinar brotna, sandur blandast við mold og steinar hverfa. Þegar börn læra að hægt er að nota hlutina á leikvellinum í mismunandi leiki og verkefni sem þau geta tileinkað sér geta þau einnig lært að fara með verkfæri eins og hamar og sagir undir leiðsögn fullorðinna. Þetta er reynsla sem margir byggingarleikvellir í Danmörku hafa nýtt sér og væri áhugavert að vinna með hér á landi. Við höfum öll verið í aðstæðum sem minna okkur á barnæskuna. Menn segja að við eigum að varðveita barnið í okkur. Við eigum að geta lagt alvarleiki lífsins til hliðar og leikið okkur eins og börn. Í leik leynist þjálfun í að kanna hið óþekkta, leggja fordóma til hliðar, prófa nýja hluti sem væntingar standa til. Að ögra hæfileikum og öðlast nýja reynslu og þekkingu eru verðmætir og gagnlegir eiginleikar fyrir jafnt börn sem fullorðna. Höfundur er landslagsarkitekt FÍLA, Verkís.
Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun
Skoðun Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir skrifar
Skoðun Stöðug uppbygging orkuinnviða Adrian Pike,Bjarni Þórður Bjarnason,Tómas Már Sigurðsson skrifar
Skoðun Tvöföld mismunun kvenna í hópi innflytjenda Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Tækni og ungmenni: Hvar liggur ábyrgðin og hvað getum við gert? Stefán Þorri Helgason skrifar
Skoðun Hvað gerir brjóstakrabbamein að ólæknandi brjóstakrabbameini? Helga Tryggvadóttir,Ólöf Kristjana Bjarnadóttir skrifar
Skoðun Hugsanlega löglegt, en siðlaust og grimmt — af hundsráni í GOGG Kristinn Ka. Nína Sigríðarson skrifar
Skoðun Lýðræði eða hópeinelti? Margrét Pétursdóttir,Þórarinn Haraldsson,Þórdís Guðjónsdóttir,Sigurveig Benediktsdóttir skrifar
Hjúkrunarheimili í Þorlákshöfn Gestur Þór Kristjánsson,Sigurbjörg Jenný Jónsdóttir,Grétar Ingi Erlendsson,Erla Sif Markúsdóttir Skoðun