Brúum réttlætisgjána og upprætum kynbundið ofbeldi Eva Huld Ívarsdóttir skrifar 1. desember 2020 07:00 Þessa dagana taka mannréttindasamtök um allan heim þátt í 16 daga átaki gegn kynbundnu ofbeldi. Ofbeldi gegn konum er rótgróið í samfélagi okkar og þrífst á tímum heimsfaraldursins COVID-19. Af tilkynningum að dæma virðist mynstur ofbeldisins þó hafa breyst, heimilisofbeldi og ofbeldi gegn börnum hefur aukist en kynferðisbrotum virðist hafa fækkað. Í maí á þessu ári höfðu borist um 11% fleiri tilkynningar um heimilisofbeldi til lögreglu en á sama tímabili árin áður og í ágúst höfðu 20% fleiri tilkynningar um heimilisofbeldi gagnvart börnum borist til Barnaverndar Reykjavíkur. Tilkynningum um kynferðisbrot hefur þó fækkað. Í ágúst höfðu 80 kynferðisbrot hafa verið tilkynnt til Lögreglunnar á höfuðborgarsvæðinu, samanborið við í kringum 170 á sama tíma síðustu þrjú ár. Kynferðis- og heimilisofbeldi þrífst að baki luktum dyrum og var lengi falið með rúmri túlkun á vernd friðhelgi einkalífs og heimilis, en hefur verið dregið fram í dagsbirtuna og þolendur þess njóta nú verndar hins opinbera. Sem samfélag ber okkur að leita allra leiða til að stöðva og uppræta ofbeldið. Í þeim aðgerðum er íslenskt réttarvörslukerfi í lykilstöðu. Þrátt fyrir að þekkingu okkar á umfangi og alvarleika brotanna hafi fleygt fram er enn langt í land að tilkynningar um allt kynbundið ofbeldi sem á sér stað berist til lögreglu og þaðan af síður að það sé til umfjöllunar dómstóla. Þegar litið er sérstaklega til meðferðar á nauðgunarmálum er ljóst að fá kærð nauðgunarmál koma fyrir dómstóla. Samkvæmt niðurstöðum rannsóknar á einkennum og meðferð nauðgunarmála innan réttarkerfisins var sakfellt í 23 málum af þeim 189 málum sem kærð voru til lögreglu á árunum 2008 og 2009 eða í 12% tilvika. Þessu vandamáli hefur verið lýst sem „réttlætisgjá“ en hugtakið vísar til þess breiða bils sem er til staðar á annars vegar vitneskju okkar um gríðarlegan fjölda kynferðisbrota sem framin eru og hins vegar þeirra fáu mála sem rata til dómstóla.Tilurð þessarar gjáar er meðal annars djúpstæðar og oft ómeðvitaðar hugmyndir okkar um kynin og háttsemi þeirra, svonefndar nauðgunarmýtur. Nauðgunarmýtur hafa þau áhrif að brotaþolar tilkynna síður nauðgunarbrot og þær hafa einnig áhrif á meðferð málanna innan dómskerfisins. Þessar mýtur birtast meðal annars í lífsseigum hugmyndum líkt og þeim að konur sem er nauðgað tilkynni verknaðinn strax til lögreglu og að þær ljúgi til um brotin í hefndarskyni á meðan staðreyndin er sú að konur kæra nauðgunarbrot til þess að stöðva ofbeldið. Auk þess er eitt lykilatriði þessa hugmyndakerfis það að karlar sem nauðga séu á einhvern hátt öðruvísi en aðrir karlmenn sem nauðga ekki. Árið 2015 kom út rannsókn um viðhorf fagaðila til meðferðar nauðgunarmála í réttarvörslukerfinu. Rannsóknin var unnin að beiðni innanríkisráðuneytisins og þar kom meðal annars fram að gerendur nauðgunarafbrota eru, ólíkt því sem birtist í nauðgunarmýtunni, venjulegir karlmenn. Þar kom einnig fram að dómarar á Íslandi hafa ekki fengið sérstaka þjálfun í að tryggja að sönnunarmat þeirra sé óháð félagslegri stöðu, aldri, kyni og framkomu brotaþola og sakbornings. Viðmælendur í rannsókninni voru almennt sammála um að persóna dómarans og mannleg reynsla skipti máli þegar kemur að kynferðisbrotamálum. Jafnframt voru þeir sammála um mikilvægi þess að reynsluheimur beggja kynja endurspeglaðist í fjölskipuðum dómum í kynferðisbrotamálum. Það er því sláandi að lengi vel var reynsluheimur kvenna ekki endurspeglaður í Hæstarétti Íslands. Frá því að Hæstiréttur Íslands tók til starfa 1920 og til ársins 2019 höfðu einungis fjórar konur setið í dómnum en 47 karlar. Það voru því gleðifréttir þegar dómsmálaráðherra skipaði Ásu Ólafsdóttur og Björgu Thorarensen sem dómara við Hæstarétt í nóvember á þessu ári, en í réttinum sat fyrir Ingveldur Einarsdóttir sem skipuð var í upphafi þessa árs. Nú sitja því í Hæstarétti þrjár konur og fjórir karlar og hefur hlutfall kvenna aldrei verið hærra. Við þurfum fleiri konur á öðrum vígstöðum réttarkerfisins. Til að mynda er enn mikill kynjahalli innan lögreglunnar. Íársskýrslu Ríkislögreglustjóra fyrir árið 2019 kemur fram að aðeins 8 konur gegndu á árinu starfi lögreglumanns en 100 karlar og hlutfall starfandi lögreglukvenna hjá embætti Ríkislögreglustjóra var því 7,4%. Töluvert betur hefur gengið hjá Lögreglunni á höfuðborgarsvæðinu að fjölga konum því í ársskýrslu þeirra 2019 kom fram að á árinu fór hlutfall starfandi lögreglukvenna hjá embættinu í 30,5%, 97 konur og 221 karl, en árið 2013 var hlutfall starfandi lögreglukvenna þareinungis 16%. Árangur Lögreglunnar á höfuðborgarsvæðinu hefur sýnt að hægt sé að vinna hratt og örugglega að því að fjölga konum innan lögreglunnar ef vilji er fyrir hendi. Kvenréttindafélag Íslands hefur í rúmlega öld barist fyrir rétti kvenna að störfum og embættum til fulls. Auk þess hefur félagið beitt sér fyrir fjölgun kvenna í stjórnmálum, opinberum embættum og í dómskerfinu. Kynjajafnrétti mun aðeins nást þegar konur taka jafnan þátt í ákvarðanatöku á öllum sviðum samfélagsins. Það er ekki nóg að setja framsækin lög til að tryggja jafnrétti og uppræta kynbundið ofbeldi, við verðum einnig að tryggja að fólkið sem hefur þann starfa að framfylgja lögunum og dæma eftir þeim endurspegli fjölbreytileika samfélagsins og hafi hlotið nauðsynlega menntun í að taka á kynbundnum ofbeldisbrotum. Það er samfélagsleg nauðsyn að fjölga konum hratt innan lögreglunnar á landsvísu og tryggja að kynjahlutföll í Hæstarétti falli aldrei aftur í fyrra horf. Höfundur er lögfræðingur og stjórnarkona Kvenréttindafélags Íslands. Greinin er hluti af sextán daga átaki gegn kynbundnu ofbeldi. Átakið er alþjóðlegt og var fyrst haldið árið 1991. Markmið þess er að knýja á um afnám alls kynbundins ofbeldis í heiminum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jafnréttismál 16 daga átak gegn kynbundnu ofbeldi Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Skoðun Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Sjá meira
Þessa dagana taka mannréttindasamtök um allan heim þátt í 16 daga átaki gegn kynbundnu ofbeldi. Ofbeldi gegn konum er rótgróið í samfélagi okkar og þrífst á tímum heimsfaraldursins COVID-19. Af tilkynningum að dæma virðist mynstur ofbeldisins þó hafa breyst, heimilisofbeldi og ofbeldi gegn börnum hefur aukist en kynferðisbrotum virðist hafa fækkað. Í maí á þessu ári höfðu borist um 11% fleiri tilkynningar um heimilisofbeldi til lögreglu en á sama tímabili árin áður og í ágúst höfðu 20% fleiri tilkynningar um heimilisofbeldi gagnvart börnum borist til Barnaverndar Reykjavíkur. Tilkynningum um kynferðisbrot hefur þó fækkað. Í ágúst höfðu 80 kynferðisbrot hafa verið tilkynnt til Lögreglunnar á höfuðborgarsvæðinu, samanborið við í kringum 170 á sama tíma síðustu þrjú ár. Kynferðis- og heimilisofbeldi þrífst að baki luktum dyrum og var lengi falið með rúmri túlkun á vernd friðhelgi einkalífs og heimilis, en hefur verið dregið fram í dagsbirtuna og þolendur þess njóta nú verndar hins opinbera. Sem samfélag ber okkur að leita allra leiða til að stöðva og uppræta ofbeldið. Í þeim aðgerðum er íslenskt réttarvörslukerfi í lykilstöðu. Þrátt fyrir að þekkingu okkar á umfangi og alvarleika brotanna hafi fleygt fram er enn langt í land að tilkynningar um allt kynbundið ofbeldi sem á sér stað berist til lögreglu og þaðan af síður að það sé til umfjöllunar dómstóla. Þegar litið er sérstaklega til meðferðar á nauðgunarmálum er ljóst að fá kærð nauðgunarmál koma fyrir dómstóla. Samkvæmt niðurstöðum rannsóknar á einkennum og meðferð nauðgunarmála innan réttarkerfisins var sakfellt í 23 málum af þeim 189 málum sem kærð voru til lögreglu á árunum 2008 og 2009 eða í 12% tilvika. Þessu vandamáli hefur verið lýst sem „réttlætisgjá“ en hugtakið vísar til þess breiða bils sem er til staðar á annars vegar vitneskju okkar um gríðarlegan fjölda kynferðisbrota sem framin eru og hins vegar þeirra fáu mála sem rata til dómstóla.Tilurð þessarar gjáar er meðal annars djúpstæðar og oft ómeðvitaðar hugmyndir okkar um kynin og háttsemi þeirra, svonefndar nauðgunarmýtur. Nauðgunarmýtur hafa þau áhrif að brotaþolar tilkynna síður nauðgunarbrot og þær hafa einnig áhrif á meðferð málanna innan dómskerfisins. Þessar mýtur birtast meðal annars í lífsseigum hugmyndum líkt og þeim að konur sem er nauðgað tilkynni verknaðinn strax til lögreglu og að þær ljúgi til um brotin í hefndarskyni á meðan staðreyndin er sú að konur kæra nauðgunarbrot til þess að stöðva ofbeldið. Auk þess er eitt lykilatriði þessa hugmyndakerfis það að karlar sem nauðga séu á einhvern hátt öðruvísi en aðrir karlmenn sem nauðga ekki. Árið 2015 kom út rannsókn um viðhorf fagaðila til meðferðar nauðgunarmála í réttarvörslukerfinu. Rannsóknin var unnin að beiðni innanríkisráðuneytisins og þar kom meðal annars fram að gerendur nauðgunarafbrota eru, ólíkt því sem birtist í nauðgunarmýtunni, venjulegir karlmenn. Þar kom einnig fram að dómarar á Íslandi hafa ekki fengið sérstaka þjálfun í að tryggja að sönnunarmat þeirra sé óháð félagslegri stöðu, aldri, kyni og framkomu brotaþola og sakbornings. Viðmælendur í rannsókninni voru almennt sammála um að persóna dómarans og mannleg reynsla skipti máli þegar kemur að kynferðisbrotamálum. Jafnframt voru þeir sammála um mikilvægi þess að reynsluheimur beggja kynja endurspeglaðist í fjölskipuðum dómum í kynferðisbrotamálum. Það er því sláandi að lengi vel var reynsluheimur kvenna ekki endurspeglaður í Hæstarétti Íslands. Frá því að Hæstiréttur Íslands tók til starfa 1920 og til ársins 2019 höfðu einungis fjórar konur setið í dómnum en 47 karlar. Það voru því gleðifréttir þegar dómsmálaráðherra skipaði Ásu Ólafsdóttur og Björgu Thorarensen sem dómara við Hæstarétt í nóvember á þessu ári, en í réttinum sat fyrir Ingveldur Einarsdóttir sem skipuð var í upphafi þessa árs. Nú sitja því í Hæstarétti þrjár konur og fjórir karlar og hefur hlutfall kvenna aldrei verið hærra. Við þurfum fleiri konur á öðrum vígstöðum réttarkerfisins. Til að mynda er enn mikill kynjahalli innan lögreglunnar. Íársskýrslu Ríkislögreglustjóra fyrir árið 2019 kemur fram að aðeins 8 konur gegndu á árinu starfi lögreglumanns en 100 karlar og hlutfall starfandi lögreglukvenna hjá embætti Ríkislögreglustjóra var því 7,4%. Töluvert betur hefur gengið hjá Lögreglunni á höfuðborgarsvæðinu að fjölga konum því í ársskýrslu þeirra 2019 kom fram að á árinu fór hlutfall starfandi lögreglukvenna hjá embættinu í 30,5%, 97 konur og 221 karl, en árið 2013 var hlutfall starfandi lögreglukvenna þareinungis 16%. Árangur Lögreglunnar á höfuðborgarsvæðinu hefur sýnt að hægt sé að vinna hratt og örugglega að því að fjölga konum innan lögreglunnar ef vilji er fyrir hendi. Kvenréttindafélag Íslands hefur í rúmlega öld barist fyrir rétti kvenna að störfum og embættum til fulls. Auk þess hefur félagið beitt sér fyrir fjölgun kvenna í stjórnmálum, opinberum embættum og í dómskerfinu. Kynjajafnrétti mun aðeins nást þegar konur taka jafnan þátt í ákvarðanatöku á öllum sviðum samfélagsins. Það er ekki nóg að setja framsækin lög til að tryggja jafnrétti og uppræta kynbundið ofbeldi, við verðum einnig að tryggja að fólkið sem hefur þann starfa að framfylgja lögunum og dæma eftir þeim endurspegli fjölbreytileika samfélagsins og hafi hlotið nauðsynlega menntun í að taka á kynbundnum ofbeldisbrotum. Það er samfélagsleg nauðsyn að fjölga konum hratt innan lögreglunnar á landsvísu og tryggja að kynjahlutföll í Hæstarétti falli aldrei aftur í fyrra horf. Höfundur er lögfræðingur og stjórnarkona Kvenréttindafélags Íslands. Greinin er hluti af sextán daga átaki gegn kynbundnu ofbeldi. Átakið er alþjóðlegt og var fyrst haldið árið 1991. Markmið þess er að knýja á um afnám alls kynbundins ofbeldis í heiminum.
Greinin er hluti af sextán daga átaki gegn kynbundnu ofbeldi. Átakið er alþjóðlegt og var fyrst haldið árið 1991. Markmið þess er að knýja á um afnám alls kynbundins ofbeldis í heiminum.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun