Af hverju ég vil afglæpavæða vímuefnaneyslu Svafar Helgason skrifar 3. júlí 2020 07:30 Nýlega var fellt frumvarp um að leggja niður refsingar gegn vörslu neysluskammta. Ýmsir angar eru á þessu máli sem ég finn mig knúinn til að fjalla um því mér finnst bæði að fólk þurfi að ræða þetta heiðarlega og út frá sinni persónulegri reynsu til þess að samfélagið fái innsýn í þennan málaflokk. Það fyrsta sem ég vill nefna eru þau skiljanlegu viðhorf um að vilja ekki gefa neitt eftir af ótta við að fíklum og fólki sem eigi um sárt að binda vegna fíknar sinnar myndi fjölga og það sé samfélagsleg ábyrgð og skylda að gera okkar besta til að sporna við þeirri þróun. Þetta er viðhorf sem stafar af velvild og kærleika gagnvart þeim sem gætu leiðst á sársaukafula braut. Þetta viðhorf held ég þó að sé á misskilningi byggt . Nú er best að byrja á byrjunni og segja örlítið frá minni sögu með vímuefni og hvernig mín reynsla hefur mótað mín viðhorf. Ég var kerfisbarn sem var í fóstri hjá starfsmönnum hins opinbera frá 9. Bekk, ég varð snemma sjálfstæður og farinn út á leigumarkaðinn 17 ára með lítið sem ekkert aðhald frá fjölskyldunni. Á þessum tíma kynntist ég dagreykingum á kannabisefnum og reglulegri notkun annarra vímugjafa sem fljótlega fóru að valda mér talsverðum innri erfiðleikum. Að einhverju leyti var ég að flýja þann raunveruleika að vera einsamall með ekkert öryggisnet og litla tilfinningu um væntumþykju eða stuðning í minn garð. Neysla vímuefna var leið fyrir mig að forðast tilfinningar sem ég hafði sem unglingur enga burði til að vinna í gegnum, en varð með tímanum einnig flóttaleið frá öllum erfiðleikum sem svo hlóð upp skömm og sektarkennd og hömluðu mér í að þróa góðar leiðir til að takast á við erfiðleika í daglegu amstri. Í mínu tilfelli hafði lögmæti og refsingar tendar ólöglegum vímuefni engan fælingarmátt. Stærstu áhrifaþættir á mína neyslu voru félagslegar aðstæður mínar. Þegar ég fór svo í kjölfarið í meðferð og þar eftir í tólf spora samtök, var sú skoðun um að lögmæti og refsingar hefði engan og jafnvel neikvæðan fælingarmátt sú sem var allsríkjandi hjá öllum fíklum og alkahólistum sem ég átti samtal við, og þau voru mörg samtölin sem við áttum um eðli fíknar. Þá vaknar spurning um hvort þetta viðhorf spretti ekki upp úr hlutdrægni. Kann að vera að einhverjir hópar fólks hefðu einmitt leiðst útá slæma braut ef refsistefnan væri ekki við lýði? Ef ekki væri fyrir eitt augljóst dæmi um vímugjafa sem er löglegur þá væri erfitt að svara þessu . Áfengi er löglegt efni sem fólk ánetjast en þegar fólk sem hefur ánetjast því talar um fíkn sína og af hverju alkahól spilaði svo stóran sess í neyslu þeirra þá verður lagaleg staða hinna efnanna aldrei ástæða þess að vínið var í fyrsta sæti. Einungis hvaða áhrif vín hafði á fólk og hvernig það auðveldaði þeim að lifa með tilfinningar sem það hafði ekki burði til að eiga við eða lifa með, ef annað efni hefði virkað betur þá væri löghlýðnin fokin út um gluggann, sem reyndar oft varð raunin, jafnvel hjá þeim sem þóttu vænst um vínið. Sumt fólk verður edrú frá einhverjum degi og svo til dauðadags. Annað fólk verður edrú, fellur aftur í neyslu og verður svo aftur edrú og svo koll af kolli þar til annað hvort helst edrúmennskan eða að neyslan tekur yfir eða að neyslan hjaðnar. Ekki eru allir sammála hver flokkast sem fíkill eða alkahólisti en flest fólk sem hefur öðlast reynslu af þessum heimi til lengri tíma hefur fengið að sjá að það er ansi viðamikill upplifunarheimur og mismunandi reynslur á bak við fólk sem hefur átt í erfiðleikum vegna neyslu sinnar á einhversskonar vímugjafa. Ég vil ekki fara að deila hér um flokkanir eða hvaða lausnir fyrir hvern og einn henta enda er ég ekki með forsendur til að fullyrða neitt í þeim málum. Ég vil þó benda á að þó svo að einhver eðlismunur kunni að leynast á milli þess sem nær aldrei að neyta efna aftur að skaðlausu og þess sem telur sig ná að neyta vímuefna með skaðsemi undir ásættanlegum mörkum þá er á einhverjum tímapunkti deildur reynsluheimur. Skömmin er sameiginleg. Óttinn er sameiginlegur og vanlíðanin er sameiginleg. Hjá öllum þeim sem hafa barist við fíkn er þessi uppruni sameiginlegur og fyrir mörg er hann enn daglegur sannleikur. Þau sem þekkja þennan uppruna og hafa, með sjálfsvinnu og hjálpsemi annara, náð að vinna sig úr honum vill ég biðla að muna vel eftir honum. Að muna að það var ekki refsing sem barði ykkur á betri veg. Að það var vonin en ekki vonleysið sem gerði gæfumuninn. Að það er hjálparhöndin sem öllu skiptir. Að þrátt fyrir að þurfa ekki að lifa í daglegri skömm, ótta og vanlíðan; að muna að þrátt fyrir að geta verið dýrmæt reynsla og leitt til þroska að það er ekki uppsöfnun á þessum kvölum sem verða að lausn við þeim. Það hjálpar engum að ýta þeim lengra í örvæntingu. Fleiri áföll og lægri botnar þýða ekki betri batalíkur heldur einungis meiri skaði og sársauki til að vinna úr. Manneskja sem er tilbúin til að mæta þér þar sem þú ert, leggja alla dómhörku á hliðina og veita stuðning er ómetanleg þegar það kemur að því að hjálpa þessum lífum að blómstra. Öll skref sem draga úr samfélagslegri skömm, opna fyrir heiðarleika, sýna fram á sameiginlegan reynsluheim fólks í þjóðfélaginu og gerir okkur auðveldara fyrir að veita hvort öðru stuðning eru ómetanlegur þáttur í því að bæta almennt lísfgæði alkahólista og fíkla eða þeirra sem eru neytendur til skemmri tíma. Afglæpavæðing í Portúgal hefur lækkað dánartíðni af völdum vímuefna verulega, að einhverju leyti hefur kannabisneysla aukist þar en ég á í alvörunni bágt með að trúa að þeim sem eru valdið þeirri sálarangist sem fíkn er hafi aftur á móti fjölgað í því andrúmslofti að fólk geti verið örlítið opnara með lifnaðarhætti sína. Í umhverfi þar sem feluleikurinn er minni er auðveldara að sjá þegar lífsmynstur er að fara úr böndunum og því aðgengilegra að ræða slíkt opinskátt við fjölskyldu og vandamenn. Kannski þýðir það aukið umburðalyndi fyrir minniháttar neyslu en væri það svo slæmt ef það hjálpar fólk að halda henni þar? Þegar bjórinn var bannaður var það þjóðlæg lenska að sturta í sig eins fjótt og hægt var sterkum spíra, drekka fram á rauða nótt á víðavangi en slagsmál og öskur voru eðlilegur bakgrunnur bæja og borgar oft á tíðum. Eftir því sem við fórum að slaka á höftum fórum við í auknum mæli að gera eðlilegri kröfur til hvors annars um ábyrgðarfyllri og tillitsamari hegðun. Jaðarsetningin sem fylgir því viðhorfi að refsa eigi vímuefnaneytendum er ekki að sporna við þeim vanda sem dregur fólk inn í vítahring ofneyslu. Hún beinlínis eykur á útskúfun, einmanaleika, skömm og ótta sem eru einmitt þær tilfinningar sem fólk segir að neyslan sé til að halda í skefjum. Ég hef þurft að horfa upp á allt of margt gott og hlýtt og virðingarvert fólk deyja annað hvort úr ofskömmtun sem er vegna flótta við þessar tilfinningar eða hreinni uppgjöf og sjálfsmorði. Ég vil ekki standa í sömu sporum og þegar ég var 17 ára sannfærður um að samfélaginu væri að öllu leyti sama um mig. Ég vil trúa því að fólki sé annt um hvort annað og ætli ekki að leyfa fólki með vímuefnavanda að deyja vitandi að herslumunurinn sem til þarf er virðing og kærleikur og heiðarleiki. Höfundur er verulega þakklátur fyrir það líf sem hann á í dag. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Svafar Helgason Fíkn Tengdar fréttir Áslaug Arna segir frumvarp Pírata um „afglæpavæðingu“ ekki nothæft Dómsmálaráðherra segir frumvörp ekki ályktun félagasamtaka. 2. júlí 2020 13:14 Segir fólk hringja á öllum tímum sólarhrings með ásökunum um mannvonsku Kolbeinn Óttarsson Proppé segist hafa verulegar áhyggjur af pólaríseringu sem einkenni íslensk stjórnmál. 1. júlí 2020 11:47 Mest lesið Kæru smiðir, hárgreiðslufólk og píparar! Víðir Reynisson Skoðun Að sætta sig við brot á samkomulagi eða ekki Jón Ágúst Eyjólfsson Skoðun Inngilding – nýyrði sem enginn skilur? Miriam Petra Ómarsdóttir Awad Skoðun Vantar fleiri lyftara í heilbrigðiskerfið? Ragna Sigurðardóttir Skoðun Við erum heit, græn og orkumikil – gerum kröfur um sjálfbærni, nýsköpun og betri nýtingu auðlinda! Halla Hrund Logadóttir ,Fida Abu Libdeh Skoðun Afhendum raunverulegum eigendum hlut sinn í Íslandsbanka til jafns Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun Hvenær á að skattleggja lífeyrissjóðsgreiðslur? Ögmundur Jónasson Skoðun Vilja miklu stærra bákn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Geðheilbrigðismál og landsbyggðin Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Er píparinn þinn skattsvikari? Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Kvíðakynslóðin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir skrifar Skoðun Einhver sú besta forvörn sem við eigum Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Að sjá ekki gjöf þjóðar fyrir græðgi Yngvi Sighvatsson skrifar Skoðun Verðbólga og græðgi Bjarki Hjörleifsson skrifar Skoðun Rangfærsluvaðall Hjartar J. Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Þakkir til þjóðar Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Hvenær á að skattleggja lífeyrissjóðsgreiðslur? Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Við erum heit, græn og orkumikil – gerum kröfur um sjálfbærni, nýsköpun og betri nýtingu auðlinda! Halla Hrund Logadóttir ,Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Kæru smiðir, hárgreiðslufólk og píparar! Víðir Reynisson skrifar Skoðun Vilja miklu stærra bákn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Vantar fleiri lyftara í heilbrigðiskerfið? Ragna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Inngilding – nýyrði sem enginn skilur? Miriam Petra Ómarsdóttir Awad skrifar Skoðun Að sætta sig við brot á samkomulagi eða ekki Jón Ágúst Eyjólfsson skrifar Skoðun Afhendum raunverulegum eigendum hlut sinn í Íslandsbanka til jafns Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Geðheilbrigðismál og landsbyggðin Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Er píparinn þinn skattsvikari? Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Frelsi til að búa þar sem þú vilt Sæunn Gísladóttir skrifar Skoðun Kosningar og ,ehf gatið‘ Róbert Farestveit skrifar Skoðun Grípum tækifærin og sköpum bjartari framtíð Ísak Leon Júlíusson skrifar Skoðun Kæra unga móðir Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar Skoðun Niðurskurðarhnífnum beitt á skólana Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Verði þitt val, svo á jörðu sem á himni Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Öryggis annarra vegna… Ingunn Björnsdóttir skrifar Skoðun Verðmæti leikskólans Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Íslenskur landbúnaður er ekki aðeins arfleifð heldur líka framtíð okkar Íslendinga Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Vítahringur ofbeldis og áfalla Paola Cardenas skrifar Skoðun Heilbrigð sál í hraustum líkama Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Að segja bara eitthvað Hulda María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Litlu fyrirtækin – kerfishyggja og skattlagning Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun „Þörfin fyrir nýtt upphaf: Af hverju hrista þarf upp í stjórnmálum“ Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Sjá meira
Nýlega var fellt frumvarp um að leggja niður refsingar gegn vörslu neysluskammta. Ýmsir angar eru á þessu máli sem ég finn mig knúinn til að fjalla um því mér finnst bæði að fólk þurfi að ræða þetta heiðarlega og út frá sinni persónulegri reynsu til þess að samfélagið fái innsýn í þennan málaflokk. Það fyrsta sem ég vill nefna eru þau skiljanlegu viðhorf um að vilja ekki gefa neitt eftir af ótta við að fíklum og fólki sem eigi um sárt að binda vegna fíknar sinnar myndi fjölga og það sé samfélagsleg ábyrgð og skylda að gera okkar besta til að sporna við þeirri þróun. Þetta er viðhorf sem stafar af velvild og kærleika gagnvart þeim sem gætu leiðst á sársaukafula braut. Þetta viðhorf held ég þó að sé á misskilningi byggt . Nú er best að byrja á byrjunni og segja örlítið frá minni sögu með vímuefni og hvernig mín reynsla hefur mótað mín viðhorf. Ég var kerfisbarn sem var í fóstri hjá starfsmönnum hins opinbera frá 9. Bekk, ég varð snemma sjálfstæður og farinn út á leigumarkaðinn 17 ára með lítið sem ekkert aðhald frá fjölskyldunni. Á þessum tíma kynntist ég dagreykingum á kannabisefnum og reglulegri notkun annarra vímugjafa sem fljótlega fóru að valda mér talsverðum innri erfiðleikum. Að einhverju leyti var ég að flýja þann raunveruleika að vera einsamall með ekkert öryggisnet og litla tilfinningu um væntumþykju eða stuðning í minn garð. Neysla vímuefna var leið fyrir mig að forðast tilfinningar sem ég hafði sem unglingur enga burði til að vinna í gegnum, en varð með tímanum einnig flóttaleið frá öllum erfiðleikum sem svo hlóð upp skömm og sektarkennd og hömluðu mér í að þróa góðar leiðir til að takast á við erfiðleika í daglegu amstri. Í mínu tilfelli hafði lögmæti og refsingar tendar ólöglegum vímuefni engan fælingarmátt. Stærstu áhrifaþættir á mína neyslu voru félagslegar aðstæður mínar. Þegar ég fór svo í kjölfarið í meðferð og þar eftir í tólf spora samtök, var sú skoðun um að lögmæti og refsingar hefði engan og jafnvel neikvæðan fælingarmátt sú sem var allsríkjandi hjá öllum fíklum og alkahólistum sem ég átti samtal við, og þau voru mörg samtölin sem við áttum um eðli fíknar. Þá vaknar spurning um hvort þetta viðhorf spretti ekki upp úr hlutdrægni. Kann að vera að einhverjir hópar fólks hefðu einmitt leiðst útá slæma braut ef refsistefnan væri ekki við lýði? Ef ekki væri fyrir eitt augljóst dæmi um vímugjafa sem er löglegur þá væri erfitt að svara þessu . Áfengi er löglegt efni sem fólk ánetjast en þegar fólk sem hefur ánetjast því talar um fíkn sína og af hverju alkahól spilaði svo stóran sess í neyslu þeirra þá verður lagaleg staða hinna efnanna aldrei ástæða þess að vínið var í fyrsta sæti. Einungis hvaða áhrif vín hafði á fólk og hvernig það auðveldaði þeim að lifa með tilfinningar sem það hafði ekki burði til að eiga við eða lifa með, ef annað efni hefði virkað betur þá væri löghlýðnin fokin út um gluggann, sem reyndar oft varð raunin, jafnvel hjá þeim sem þóttu vænst um vínið. Sumt fólk verður edrú frá einhverjum degi og svo til dauðadags. Annað fólk verður edrú, fellur aftur í neyslu og verður svo aftur edrú og svo koll af kolli þar til annað hvort helst edrúmennskan eða að neyslan tekur yfir eða að neyslan hjaðnar. Ekki eru allir sammála hver flokkast sem fíkill eða alkahólisti en flest fólk sem hefur öðlast reynslu af þessum heimi til lengri tíma hefur fengið að sjá að það er ansi viðamikill upplifunarheimur og mismunandi reynslur á bak við fólk sem hefur átt í erfiðleikum vegna neyslu sinnar á einhversskonar vímugjafa. Ég vil ekki fara að deila hér um flokkanir eða hvaða lausnir fyrir hvern og einn henta enda er ég ekki með forsendur til að fullyrða neitt í þeim málum. Ég vil þó benda á að þó svo að einhver eðlismunur kunni að leynast á milli þess sem nær aldrei að neyta efna aftur að skaðlausu og þess sem telur sig ná að neyta vímuefna með skaðsemi undir ásættanlegum mörkum þá er á einhverjum tímapunkti deildur reynsluheimur. Skömmin er sameiginleg. Óttinn er sameiginlegur og vanlíðanin er sameiginleg. Hjá öllum þeim sem hafa barist við fíkn er þessi uppruni sameiginlegur og fyrir mörg er hann enn daglegur sannleikur. Þau sem þekkja þennan uppruna og hafa, með sjálfsvinnu og hjálpsemi annara, náð að vinna sig úr honum vill ég biðla að muna vel eftir honum. Að muna að það var ekki refsing sem barði ykkur á betri veg. Að það var vonin en ekki vonleysið sem gerði gæfumuninn. Að það er hjálparhöndin sem öllu skiptir. Að þrátt fyrir að þurfa ekki að lifa í daglegri skömm, ótta og vanlíðan; að muna að þrátt fyrir að geta verið dýrmæt reynsla og leitt til þroska að það er ekki uppsöfnun á þessum kvölum sem verða að lausn við þeim. Það hjálpar engum að ýta þeim lengra í örvæntingu. Fleiri áföll og lægri botnar þýða ekki betri batalíkur heldur einungis meiri skaði og sársauki til að vinna úr. Manneskja sem er tilbúin til að mæta þér þar sem þú ert, leggja alla dómhörku á hliðina og veita stuðning er ómetanleg þegar það kemur að því að hjálpa þessum lífum að blómstra. Öll skref sem draga úr samfélagslegri skömm, opna fyrir heiðarleika, sýna fram á sameiginlegan reynsluheim fólks í þjóðfélaginu og gerir okkur auðveldara fyrir að veita hvort öðru stuðning eru ómetanlegur þáttur í því að bæta almennt lísfgæði alkahólista og fíkla eða þeirra sem eru neytendur til skemmri tíma. Afglæpavæðing í Portúgal hefur lækkað dánartíðni af völdum vímuefna verulega, að einhverju leyti hefur kannabisneysla aukist þar en ég á í alvörunni bágt með að trúa að þeim sem eru valdið þeirri sálarangist sem fíkn er hafi aftur á móti fjölgað í því andrúmslofti að fólk geti verið örlítið opnara með lifnaðarhætti sína. Í umhverfi þar sem feluleikurinn er minni er auðveldara að sjá þegar lífsmynstur er að fara úr böndunum og því aðgengilegra að ræða slíkt opinskátt við fjölskyldu og vandamenn. Kannski þýðir það aukið umburðalyndi fyrir minniháttar neyslu en væri það svo slæmt ef það hjálpar fólk að halda henni þar? Þegar bjórinn var bannaður var það þjóðlæg lenska að sturta í sig eins fjótt og hægt var sterkum spíra, drekka fram á rauða nótt á víðavangi en slagsmál og öskur voru eðlilegur bakgrunnur bæja og borgar oft á tíðum. Eftir því sem við fórum að slaka á höftum fórum við í auknum mæli að gera eðlilegri kröfur til hvors annars um ábyrgðarfyllri og tillitsamari hegðun. Jaðarsetningin sem fylgir því viðhorfi að refsa eigi vímuefnaneytendum er ekki að sporna við þeim vanda sem dregur fólk inn í vítahring ofneyslu. Hún beinlínis eykur á útskúfun, einmanaleika, skömm og ótta sem eru einmitt þær tilfinningar sem fólk segir að neyslan sé til að halda í skefjum. Ég hef þurft að horfa upp á allt of margt gott og hlýtt og virðingarvert fólk deyja annað hvort úr ofskömmtun sem er vegna flótta við þessar tilfinningar eða hreinni uppgjöf og sjálfsmorði. Ég vil ekki standa í sömu sporum og þegar ég var 17 ára sannfærður um að samfélaginu væri að öllu leyti sama um mig. Ég vil trúa því að fólki sé annt um hvort annað og ætli ekki að leyfa fólki með vímuefnavanda að deyja vitandi að herslumunurinn sem til þarf er virðing og kærleikur og heiðarleiki. Höfundur er verulega þakklátur fyrir það líf sem hann á í dag.
Áslaug Arna segir frumvarp Pírata um „afglæpavæðingu“ ekki nothæft Dómsmálaráðherra segir frumvörp ekki ályktun félagasamtaka. 2. júlí 2020 13:14
Segir fólk hringja á öllum tímum sólarhrings með ásökunum um mannvonsku Kolbeinn Óttarsson Proppé segist hafa verulegar áhyggjur af pólaríseringu sem einkenni íslensk stjórnmál. 1. júlí 2020 11:47
Við erum heit, græn og orkumikil – gerum kröfur um sjálfbærni, nýsköpun og betri nýtingu auðlinda! Halla Hrund Logadóttir ,Fida Abu Libdeh Skoðun
Afhendum raunverulegum eigendum hlut sinn í Íslandsbanka til jafns Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun
Skoðun Við erum heit, græn og orkumikil – gerum kröfur um sjálfbærni, nýsköpun og betri nýtingu auðlinda! Halla Hrund Logadóttir ,Fida Abu Libdeh skrifar
Skoðun Afhendum raunverulegum eigendum hlut sinn í Íslandsbanka til jafns Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Íslenskur landbúnaður er ekki aðeins arfleifð heldur líka framtíð okkar Íslendinga Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun „Þörfin fyrir nýtt upphaf: Af hverju hrista þarf upp í stjórnmálum“ Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar
Við erum heit, græn og orkumikil – gerum kröfur um sjálfbærni, nýsköpun og betri nýtingu auðlinda! Halla Hrund Logadóttir ,Fida Abu Libdeh Skoðun
Afhendum raunverulegum eigendum hlut sinn í Íslandsbanka til jafns Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun