Hægt að rannsaka handritin á nýjan hátt Kristinn Haukur Guðnason skrifar 26. ágúst 2019 06:15 Guðrún Nordal, Katrín Jakobsdóttir, Lilja Alfreðsdóttir og Björn Bjarnason undirrita samstarfsyfirlýsingu. Mynd/Guðlaugur Óskarsson Síðastliðinn fimmtudag var undirrituð samstarfsyfirlýsing stjórnvalda, Stofnunar Árna Magnússonar og Snorrastofu um rannsóknir á ritmenningu íslenskra miðalda. Björn Bjarnason, formaður stjórnar Snorrastofu, var upphafsmaður að verkefninu. Samkvæmt yfirlýsingunni verður 35 milljónum króna á ári varið í verkefnið sem stendur yfir frá 2020 til 2025. Undir hana rituðu Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra, Lilja Alfreðsdóttir mennta- og menningarmálaráðherra og Bjarni Benediktsson fjármálaráðherra, sem og Björn Bjarnason, formaður stjórnar Snorrastofu, og Guðrún Nordal, forstöðumaður Árnastofnunar. Björn segir að verkefnið sé tvíþætt, annars vegar fornleifarannsóknir og hins vegar rannsóknir á handritunum sjálfum. Segir hann áhersluna verða lagða á fjóra staði, Odda á Rangárvöllum, Reykholt í Borgarfirði, Staðarhól í Dölum og Þingeyraklaustur í Húnaþingi. „Þetta hefur ekki verið rannsakað áður og því er ástæða til þess að gera þetta á þennan veg,“ segir Björn. „Þeir staðir sem rannsakaðir verða eru þeir sem talið er að handritin hafi verið rituð á. Með uppgreftrinum verður leitast við að finna eitthvað sem getur staðfest ritun þessara sagna.“ Þó að áherslan sé á þessa tilteknu staði er ekki loku fyrir það skotið að aðrir verði skoðaðir. Þegar hafi farið fram rannsóknir í Viðey og Björn segir að einnig yrði spennandi að rannsaka Helgafellsklaustur á Snæfellsnesi. Leitast verður við að komast að því hvað handritin þýða fyrir okkur Íslendinga og heimsmenninguna. Hvaða áhrif skrifin höfðu, hvernig þau voru unnin og hvers vegna þau voru stunduð hér á Íslandi. „Tæknin er orðin slík að hægt er að greina skinn og hvaðan það kemur,“ segir Björn. „Hægt er að sjá hvaða gras kálfurinn beit. Einnig er hægt að greina blekið, litinn og fleira. Þessir þættir hafa ekki verið rannsakaðir til hlítar.“ Björn segir að fræðimenn séu betur fallnir til þess að svara því hvað muni koma út úr þessu verkefni. En ef við vissum nákvæmlega hverju þetta skilaði væri óþarfi að fara af stað. „Oft er það raunin að rannsóknir leiða fólk á annan stað en upphaflega var talið,“ segir hann. Björn segir hugmyndina að verkefninu hafa verið á döfinni á þessu ári. Tengist það bæði 75 ára afmæli lýðveldisins og byggingu húss íslenskra fræða. Verkefni verða auglýst af sérstakri fagnefnd sem Guðrún Nordal verður í forystu fyrir. Snorrastofa sér um framkvæmdina og þar verður haldið utan um verkefnið. „Á Snorrastofu er reynslumikið fólk sem hefur tekið þátt í alþjóðlegum verkefnum af ýmsu tagi er snerta miðaldamenninguna,“ segir hann. Áður en hugmyndin var borin upp fyrir ráðherra sömdu Bergur Þorgeirsson, forstöðumaður Snorrastofu, og Friðrik Erlingsson rithöfundur greinargerð um verkefnið. Í henni kom fram að höfundar íslenskra fornbókmennta hafi aðallega verið lærðir prestar, munkar og nunnur. Í klaustrum og höfðingjasetrum hafi verið stunduð umfangsmikil bókmenntaframleiðsla frá upphafstíma íslensks ritmáls. Þar segir: „Líklegt er að höfðingjar hafi látið gera fyrir sig bækur, bæði á höfðingjasetrum og í klaustrum, og að klaustrin hafi aflað sér tekna með sama hætti og prentsmiðjur og bókaforlög nútímans, þ.e. með skapandi skrifum, þýðingum og afritun bókmenntaverka samkvæmt pöntun, jafnvel frá útlöndum, eins og Stefán Karlsson handritafræðingur fjallaði um á sínum tíma. Nærtækt er að sjá fyrir sér að bókmenntastarfsemi hafi þróast í meðförum hæfileikaríkra höfunda á ritstofum þessara staða, og að þeir hafi smám saman færst frá kristilegri áherslu til ritunar veraldlegra rita vegna þarfa markaðarins. Í þessum ritstofum hafi því þróast afar merkileg handritamenning, sem vert sé að kanna mun betur en hingað til hefur verið gert.“ Björn segir það ákaflega spennandi viðfangsefni fyrir fræðimenn að sjá hvort hægt sé að staðfesta þetta með rannsóknum. Fornbókmenntirnar séu okkar stærsta menningarframlag. En huga verði að þætti landsbyggðarinnar í þessu samhengi. „Ég tel að sú sýning sem sett verður upp í húsi íslenskra fræða muni varpa nýju ljósi á handritin fyrir almenning,“ segir Björn. „En ég tel mjög mikilvægt að þetta verði einnig tengt við landsbyggðina þar sem þessir dýrgripir voru smíðaðir, ef svo má segja, á sínum tíma. Við Íslendingar vitum að handritin eru okkar merkasta framlag til heimsmenningarinnar og sífellt fleiri eru að átta sig á því.“ Birtist í Fréttablaðinu Handritasafn Árna Magnússonar Íslensk fræði Mest lesið Fær bætur vegna árásar grunnskólanema eftir allt saman Innlent Fjölskylduferðin hafi ekki haft úrslitaáhrif Innlent Ráðherra segist ekki skilja hvað þau hjá borginni eru að hugsa Innlent Makaði saur um allt á salerni fyrirtækis Innlent „Það getur enginn unnið við að laga neitt í svona veðri“ Innlent „Þetta hörmulega og sorglega atvik endurspeglar langvinnan vanda“ Innlent Sýrlendingar og Bosníumaður meðal látinna Erlent Hundruðum kvenfanga nauðgað og þær brenndar lifandi Erlent Átta ára fangelsisvist staðfest Innlent Umboðsmaður vill útskýringar á svörum forsetaembættisins Innlent Fleiri fréttir Fær bætur vegna árásar grunnskólanema eftir allt saman „Það getur enginn unnið við að laga neitt í svona veðri“ Ráðherra segist ekki skilja hvað þau hjá borginni eru að hugsa Fjölskylduferðin hafi ekki haft úrslitaáhrif Vel yfir 10 milljónir fyrir rafmagn á mánuði hjá garðyrkjubændum Umboðsmaður vill útskýringar á svörum forsetaembættisins Makaði saur um allt á salerni fyrirtækis Skautað framhjá ýmsu í tilkynningu menntamálaráðherra „Þetta hörmulega og sorglega atvik endurspeglar langvinnan vanda“ „Mjög stórt verkefni sem við fengum í fangið“ Manndrápsmálið í Neskaupstað og meint vilyrði ráðherra Átta af ellefu umsækjendum taldir hæfir í embættið Hafna því að hafa boðið nokkra launahækkun „Það er allt á floti“ Hringvegurinn farinn í sundur á tveimur stöðum Bein útsending: Áhyggjur af framtíð Reykjavíkurflugvallar Tvöfölduðu refsinguna fyrir skotárásina við Silfratjörn Átta ára fangelsisvist staðfest Vinir Kópavogs þáðu styrki án réttrar skráningar Eiginkona Ragnars Þórs aðstoðar Ásthildi Lóu Krefjast svara hvort ráðherra hafi skipt sér af kjaraviðræðum Fengu óveðrið beint í æð „Þetta er bara rétt byrjunin ef við hugsum ekki í forvörnum“ Segir mannslífum stofnað í hættu með lokun flugbrautar Bandbrjálað veður á Stöðvarfirði og allir kallaðir til Nýr fundur boðaður eftir hádegi eftir „jákvæða framvindu“ Verkföllum aflýst eftir að samningi var landað hjá sátta Fara fram á að Kópavogsbær fresti lokuninni á Dalvegi Isavia fær tvo daga til að loka flugbrautinni Nýja hurðin sprakk upp Sjá meira
Síðastliðinn fimmtudag var undirrituð samstarfsyfirlýsing stjórnvalda, Stofnunar Árna Magnússonar og Snorrastofu um rannsóknir á ritmenningu íslenskra miðalda. Björn Bjarnason, formaður stjórnar Snorrastofu, var upphafsmaður að verkefninu. Samkvæmt yfirlýsingunni verður 35 milljónum króna á ári varið í verkefnið sem stendur yfir frá 2020 til 2025. Undir hana rituðu Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra, Lilja Alfreðsdóttir mennta- og menningarmálaráðherra og Bjarni Benediktsson fjármálaráðherra, sem og Björn Bjarnason, formaður stjórnar Snorrastofu, og Guðrún Nordal, forstöðumaður Árnastofnunar. Björn segir að verkefnið sé tvíþætt, annars vegar fornleifarannsóknir og hins vegar rannsóknir á handritunum sjálfum. Segir hann áhersluna verða lagða á fjóra staði, Odda á Rangárvöllum, Reykholt í Borgarfirði, Staðarhól í Dölum og Þingeyraklaustur í Húnaþingi. „Þetta hefur ekki verið rannsakað áður og því er ástæða til þess að gera þetta á þennan veg,“ segir Björn. „Þeir staðir sem rannsakaðir verða eru þeir sem talið er að handritin hafi verið rituð á. Með uppgreftrinum verður leitast við að finna eitthvað sem getur staðfest ritun þessara sagna.“ Þó að áherslan sé á þessa tilteknu staði er ekki loku fyrir það skotið að aðrir verði skoðaðir. Þegar hafi farið fram rannsóknir í Viðey og Björn segir að einnig yrði spennandi að rannsaka Helgafellsklaustur á Snæfellsnesi. Leitast verður við að komast að því hvað handritin þýða fyrir okkur Íslendinga og heimsmenninguna. Hvaða áhrif skrifin höfðu, hvernig þau voru unnin og hvers vegna þau voru stunduð hér á Íslandi. „Tæknin er orðin slík að hægt er að greina skinn og hvaðan það kemur,“ segir Björn. „Hægt er að sjá hvaða gras kálfurinn beit. Einnig er hægt að greina blekið, litinn og fleira. Þessir þættir hafa ekki verið rannsakaðir til hlítar.“ Björn segir að fræðimenn séu betur fallnir til þess að svara því hvað muni koma út úr þessu verkefni. En ef við vissum nákvæmlega hverju þetta skilaði væri óþarfi að fara af stað. „Oft er það raunin að rannsóknir leiða fólk á annan stað en upphaflega var talið,“ segir hann. Björn segir hugmyndina að verkefninu hafa verið á döfinni á þessu ári. Tengist það bæði 75 ára afmæli lýðveldisins og byggingu húss íslenskra fræða. Verkefni verða auglýst af sérstakri fagnefnd sem Guðrún Nordal verður í forystu fyrir. Snorrastofa sér um framkvæmdina og þar verður haldið utan um verkefnið. „Á Snorrastofu er reynslumikið fólk sem hefur tekið þátt í alþjóðlegum verkefnum af ýmsu tagi er snerta miðaldamenninguna,“ segir hann. Áður en hugmyndin var borin upp fyrir ráðherra sömdu Bergur Þorgeirsson, forstöðumaður Snorrastofu, og Friðrik Erlingsson rithöfundur greinargerð um verkefnið. Í henni kom fram að höfundar íslenskra fornbókmennta hafi aðallega verið lærðir prestar, munkar og nunnur. Í klaustrum og höfðingjasetrum hafi verið stunduð umfangsmikil bókmenntaframleiðsla frá upphafstíma íslensks ritmáls. Þar segir: „Líklegt er að höfðingjar hafi látið gera fyrir sig bækur, bæði á höfðingjasetrum og í klaustrum, og að klaustrin hafi aflað sér tekna með sama hætti og prentsmiðjur og bókaforlög nútímans, þ.e. með skapandi skrifum, þýðingum og afritun bókmenntaverka samkvæmt pöntun, jafnvel frá útlöndum, eins og Stefán Karlsson handritafræðingur fjallaði um á sínum tíma. Nærtækt er að sjá fyrir sér að bókmenntastarfsemi hafi þróast í meðförum hæfileikaríkra höfunda á ritstofum þessara staða, og að þeir hafi smám saman færst frá kristilegri áherslu til ritunar veraldlegra rita vegna þarfa markaðarins. Í þessum ritstofum hafi því þróast afar merkileg handritamenning, sem vert sé að kanna mun betur en hingað til hefur verið gert.“ Björn segir það ákaflega spennandi viðfangsefni fyrir fræðimenn að sjá hvort hægt sé að staðfesta þetta með rannsóknum. Fornbókmenntirnar séu okkar stærsta menningarframlag. En huga verði að þætti landsbyggðarinnar í þessu samhengi. „Ég tel að sú sýning sem sett verður upp í húsi íslenskra fræða muni varpa nýju ljósi á handritin fyrir almenning,“ segir Björn. „En ég tel mjög mikilvægt að þetta verði einnig tengt við landsbyggðina þar sem þessir dýrgripir voru smíðaðir, ef svo má segja, á sínum tíma. Við Íslendingar vitum að handritin eru okkar merkasta framlag til heimsmenningarinnar og sífellt fleiri eru að átta sig á því.“
Birtist í Fréttablaðinu Handritasafn Árna Magnússonar Íslensk fræði Mest lesið Fær bætur vegna árásar grunnskólanema eftir allt saman Innlent Fjölskylduferðin hafi ekki haft úrslitaáhrif Innlent Ráðherra segist ekki skilja hvað þau hjá borginni eru að hugsa Innlent Makaði saur um allt á salerni fyrirtækis Innlent „Það getur enginn unnið við að laga neitt í svona veðri“ Innlent „Þetta hörmulega og sorglega atvik endurspeglar langvinnan vanda“ Innlent Sýrlendingar og Bosníumaður meðal látinna Erlent Hundruðum kvenfanga nauðgað og þær brenndar lifandi Erlent Átta ára fangelsisvist staðfest Innlent Umboðsmaður vill útskýringar á svörum forsetaembættisins Innlent Fleiri fréttir Fær bætur vegna árásar grunnskólanema eftir allt saman „Það getur enginn unnið við að laga neitt í svona veðri“ Ráðherra segist ekki skilja hvað þau hjá borginni eru að hugsa Fjölskylduferðin hafi ekki haft úrslitaáhrif Vel yfir 10 milljónir fyrir rafmagn á mánuði hjá garðyrkjubændum Umboðsmaður vill útskýringar á svörum forsetaembættisins Makaði saur um allt á salerni fyrirtækis Skautað framhjá ýmsu í tilkynningu menntamálaráðherra „Þetta hörmulega og sorglega atvik endurspeglar langvinnan vanda“ „Mjög stórt verkefni sem við fengum í fangið“ Manndrápsmálið í Neskaupstað og meint vilyrði ráðherra Átta af ellefu umsækjendum taldir hæfir í embættið Hafna því að hafa boðið nokkra launahækkun „Það er allt á floti“ Hringvegurinn farinn í sundur á tveimur stöðum Bein útsending: Áhyggjur af framtíð Reykjavíkurflugvallar Tvöfölduðu refsinguna fyrir skotárásina við Silfratjörn Átta ára fangelsisvist staðfest Vinir Kópavogs þáðu styrki án réttrar skráningar Eiginkona Ragnars Þórs aðstoðar Ásthildi Lóu Krefjast svara hvort ráðherra hafi skipt sér af kjaraviðræðum Fengu óveðrið beint í æð „Þetta er bara rétt byrjunin ef við hugsum ekki í forvörnum“ Segir mannslífum stofnað í hættu með lokun flugbrautar Bandbrjálað veður á Stöðvarfirði og allir kallaðir til Nýr fundur boðaður eftir hádegi eftir „jákvæða framvindu“ Verkföllum aflýst eftir að samningi var landað hjá sátta Fara fram á að Kópavogsbær fresti lokuninni á Dalvegi Isavia fær tvo daga til að loka flugbrautinni Nýja hurðin sprakk upp Sjá meira