Stjórnmál og asnaskapur Guðmundur Steingrímsson skrifar 22. júlí 2019 08:00 Eitt helsta einkenni, og jafnframt það bagalegasta, á stjórnmálum okkar daga er þetta: Ef þú ert nógu mikill rugludallur og helst dóni líka sem skeytir engu um sannleika eða rök, geturðu verið nokkuð viss um að þú eigir góðan sjens á að ná í um það bil 20% fylgi í kosningum, jafnvel meira. Slíkt fylgi er nóg til að hafa veruleg áhrif í vestrænum lýðræðisríkjum. Ákaflega margir stjórnmálamenn víða um lönd hafa uppgötvað þetta, m.a. leiðtogi hins frjálsa heims svokallaður. Hann finnur sífellt nýja botna í málflutningi sínum, eins og við sáum dæmi um í liðinni viku þegar rasistagarg hans á Twitter ómaði um heimsbyggðina. Yfirgengilegur dónaskapur Trumps nýtur fylgis um 20% kosningabærra Bandaríkjamanna, held ég að megi óhikað áætla. Það getur nægt til sigurs í kosningum þar sem innan við helmingur mætir á kjörstað. Í Bretlandi hafa fjölmargir refir uppgötvað þetta trix og hafa náð að skapa glundroða þar í landi sér í hag á undanförnum misserum. Á Íslandi er útlit fyrir að nokkrir séu að spila þennan leik. Dónaröfl á Klausturbar skilar árangri. Virðingarleysi fyrir staðreyndum í flóknum deilumálum líka. Í rauninni er þetta mesta nýjungin í stjórnmálakænsku á síðari árum. Vertu bara nógu mikill asni.Nokkrar ástæður Það eru nokkrar ástæður fyrir því að þetta virkar. Í fyrsta lagi: Sértu nógu fáránlegur í yfirlýsingum og nógu skeytingarlaus um heilbrigða skynsemi eru verulegar líkur á að þú náir athygli óánægjufylgisins. Þetta eru þeir kjósendur sem eru svo óánægðir með tilveruna að þeir vilja helst kjósa til áhrifa þá aðila sem eru líklegir til þess að gera sem mestan usla. Þessir kjósendur vilja senda tundurskeyti með atkvæði sínu inn í „þetta drasl“. Önnur ástæða fyrir því að asnaskapur virkar liggur í offlæði upplýsinga og vissu afstæði sem ríkir um staðreyndir. Sú sem hefur kannað málin og gert rannsóknir þykir jafnvel hrokafull. Sumir kjósendur vilja ekki láta sérfræðinga segja sér fyrir verkum. Þeir eru líklegir til að kjósa — í tilvistarlegri uppreisn gegn þekkingu — þá aðila sem halda þveröfugu fram, helst alveg án rannsókna. Loftslagsmál eru ágætt dæmi um þetta. Í veröld þar sem eiginlega allir eru orðnir sammála um að mannkynið sé að tortíma sér getur verið snjallt að vera sá eini sem segir hið gagnstæða, og segja það nógu hátt. Þetta er dauðafæri til sérstöðu. Innra samtal kjósenda, sem hér liggur til grundvallar, er einhvern veginn svona: Ég ætla að kjósa þann sem segir annað en allir aðrir segja, vegna þess að ég geri það sem mér sýnist. Veröldin er mér andsnúin. Hér er tækifæri til að gera uppreisn gegn henni. Svona hugsa sumir, og muniði: Takmarkið er bara að ná í 20%. Það nægir. Engu máli skiptir þótt 80% hristi hausinn og fórni höndum.Traust skiptir litlu Þriðja ástæðan eru þessu tengd. Hún liggur í yfirgripsmiklu vantrausti sem ríkir almennt til stjórnmála. Vantraustið er í mörgum tilvikum áunnið en líka á vissan hátt kerfislægt. Í raun felst í stjórnmálaþátttöku ákveðin vantraustsgildra sem eiginlega allir þátttakendur í stjórnmálum lenda í. Hún felst í þeim yfirgripsmikla misskilningi að stjórnmálamenn, einir og sér, ráði einhverju. Kjósendur vilja að stjórnmálamenn lofi. Þeir gera það. Svo þegar á hólminn er komið geta þeir ekki staðið við loforð sín. Ástæðan fyrir því er einföld: Þeir ráða engu einir. Það er raunar gott og heitir valddreifing og lýðræði. Stjórnmálamenn í heilbrigðu lýðræðisríki verða alltaf að semja og koma til móts við önnur sjónarmið en sín eigin. Þeir ættu þess vegna aldrei að lofa neinu. Þeir ættu bara að segja hvað þeir, sem slíkir, vilja. Hvað þeir standa fyrir. Ekki meira. Vegna þessa misskilnings er andrúmsloft stjórnmálanna óheilbrigt og samband kjósenda og stjórnmálafólks í klessu. Það eru frábær tíðindi fyrir rugludalla. Í kringumstæðum þar sem eiginlega enginn nýtur trausts þurfa stigamenn ekki að hafa áhyggjur af trausti. Enginn er verri en hver annar. Nógu mikil athygli nægir til árangurs.Stærsta viðfangsefnið Fjórða ástæðan er líklega sú alvarlegasta. Til er óhemju fjöldi fólks sem einfaldlega trúir rugli. Jörðin er flöt. Evrópusambandið er samsæri. Litað fólk á að fara „heim til sín“. Gróðurhúsaáhrifin eru ekki til. Ef þú ert þannig innréttaður, eins og Trump og fleiri, geturðu talað til þessa fólks og verið þess maður. Atkvæði er atkvæði. Eftir stendur þá spurningin: Hvað á að gera í þessu? Mannkynið má alls ekki við svona löguðu. Blygðunarlausir apakettir mega ekki æða með veröldina í enn einn hörmungarhringinn. Jörðin hitnar. Nú þarf aðgerðir og samstöðu. Ógnir blasa við. Stærsta viðfangsefni nútímastjórnmála — og lífið liggur við — er að finna leið til þess að segja drullusokkum á einhvern hátt sem virkar að grjóthalda kjafti og skammast sín. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Guðmundur Steingrímsson Mest lesið Allt að helmingslíkur á eyðingu byggðar á Íslandi Sigurður Loftur Thorlacius Skoðun Dæmisaga úr raunveruleikanum Sigurður F. Sigurðarson Skoðun Betri stjórnvöld, ekki meiri stjórnvöld Sigríður María Egilsdóttir Skoðun Hin marguntöluðu orkuskipti í bílaflota landsmanna Þorgeir R. Valsson Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson Skoðun Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun Verstu kennarar í heimi Gígja Bjargardóttir Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson Skoðun Hinir vondu fjármagnseigendur! Guðmundur Ragnarsson Skoðun Skoðun Skoðun Allt að helmingslíkur á eyðingu byggðar á Íslandi Sigurður Loftur Thorlacius skrifar Skoðun Dæmisaga úr raunveruleikanum Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Hin marguntöluðu orkuskipti í bílaflota landsmanna Þorgeir R. Valsson skrifar Skoðun Betri stjórnvöld, ekki meiri stjórnvöld Sigríður María Egilsdóttir skrifar Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar Skoðun Blóðmeramálið til umboðsmanns Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Meira fyrir minna: Bætt nýting opinberra fjármuna Álfrún Tryggvadóttir skrifar Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Friðhelgar fótboltabullur Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Sex af níu flokkum á móti hvalveiðum Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Allt fyrir listina Brynhildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tryggjum nýliðun bændastéttarinnar Þórdís Bjarnleifsdóttir skrifar Skoðun Óskalisti minn SIgurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin stuðningur við ferðasjóð íþróttafélaga dregur úr ójöfnuði Hannes S. Jónsson skrifar Skoðun Það er þetta með traustið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Plan Samfylkingar: Svona náum við niður vöxtunum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun 6000 íbúðirnar sem vantar - í boði borgarinnar Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Samvinnufélög - sóknarfæri á húsnæðismarkaði? Elín H. Jónsdóttir,Guðrún Johnsen skrifar Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Það er enginn á vakt Áslaug Ýr Hjartardóttir skrifar Skoðun Svalur, Valur og Hvalur Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir skrifar Skoðun Ungt fólk og þörfin fyrir skjótar aðgerðir í menntun Fannar Logi Waldorff Sigurðsson skrifar Skoðun Mikilvægasta launaviðtalið Bessí Þóra Jónsdóttir skrifar Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Burt með baráttusöngva úr virkjunarkafla stóriðjustefnunnar Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar Skoðun Meiri árangur…fyrir útvalda Aðalheiður Marta Steindórsdóttir skrifar Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson skrifar Sjá meira
Eitt helsta einkenni, og jafnframt það bagalegasta, á stjórnmálum okkar daga er þetta: Ef þú ert nógu mikill rugludallur og helst dóni líka sem skeytir engu um sannleika eða rök, geturðu verið nokkuð viss um að þú eigir góðan sjens á að ná í um það bil 20% fylgi í kosningum, jafnvel meira. Slíkt fylgi er nóg til að hafa veruleg áhrif í vestrænum lýðræðisríkjum. Ákaflega margir stjórnmálamenn víða um lönd hafa uppgötvað þetta, m.a. leiðtogi hins frjálsa heims svokallaður. Hann finnur sífellt nýja botna í málflutningi sínum, eins og við sáum dæmi um í liðinni viku þegar rasistagarg hans á Twitter ómaði um heimsbyggðina. Yfirgengilegur dónaskapur Trumps nýtur fylgis um 20% kosningabærra Bandaríkjamanna, held ég að megi óhikað áætla. Það getur nægt til sigurs í kosningum þar sem innan við helmingur mætir á kjörstað. Í Bretlandi hafa fjölmargir refir uppgötvað þetta trix og hafa náð að skapa glundroða þar í landi sér í hag á undanförnum misserum. Á Íslandi er útlit fyrir að nokkrir séu að spila þennan leik. Dónaröfl á Klausturbar skilar árangri. Virðingarleysi fyrir staðreyndum í flóknum deilumálum líka. Í rauninni er þetta mesta nýjungin í stjórnmálakænsku á síðari árum. Vertu bara nógu mikill asni.Nokkrar ástæður Það eru nokkrar ástæður fyrir því að þetta virkar. Í fyrsta lagi: Sértu nógu fáránlegur í yfirlýsingum og nógu skeytingarlaus um heilbrigða skynsemi eru verulegar líkur á að þú náir athygli óánægjufylgisins. Þetta eru þeir kjósendur sem eru svo óánægðir með tilveruna að þeir vilja helst kjósa til áhrifa þá aðila sem eru líklegir til þess að gera sem mestan usla. Þessir kjósendur vilja senda tundurskeyti með atkvæði sínu inn í „þetta drasl“. Önnur ástæða fyrir því að asnaskapur virkar liggur í offlæði upplýsinga og vissu afstæði sem ríkir um staðreyndir. Sú sem hefur kannað málin og gert rannsóknir þykir jafnvel hrokafull. Sumir kjósendur vilja ekki láta sérfræðinga segja sér fyrir verkum. Þeir eru líklegir til að kjósa — í tilvistarlegri uppreisn gegn þekkingu — þá aðila sem halda þveröfugu fram, helst alveg án rannsókna. Loftslagsmál eru ágætt dæmi um þetta. Í veröld þar sem eiginlega allir eru orðnir sammála um að mannkynið sé að tortíma sér getur verið snjallt að vera sá eini sem segir hið gagnstæða, og segja það nógu hátt. Þetta er dauðafæri til sérstöðu. Innra samtal kjósenda, sem hér liggur til grundvallar, er einhvern veginn svona: Ég ætla að kjósa þann sem segir annað en allir aðrir segja, vegna þess að ég geri það sem mér sýnist. Veröldin er mér andsnúin. Hér er tækifæri til að gera uppreisn gegn henni. Svona hugsa sumir, og muniði: Takmarkið er bara að ná í 20%. Það nægir. Engu máli skiptir þótt 80% hristi hausinn og fórni höndum.Traust skiptir litlu Þriðja ástæðan eru þessu tengd. Hún liggur í yfirgripsmiklu vantrausti sem ríkir almennt til stjórnmála. Vantraustið er í mörgum tilvikum áunnið en líka á vissan hátt kerfislægt. Í raun felst í stjórnmálaþátttöku ákveðin vantraustsgildra sem eiginlega allir þátttakendur í stjórnmálum lenda í. Hún felst í þeim yfirgripsmikla misskilningi að stjórnmálamenn, einir og sér, ráði einhverju. Kjósendur vilja að stjórnmálamenn lofi. Þeir gera það. Svo þegar á hólminn er komið geta þeir ekki staðið við loforð sín. Ástæðan fyrir því er einföld: Þeir ráða engu einir. Það er raunar gott og heitir valddreifing og lýðræði. Stjórnmálamenn í heilbrigðu lýðræðisríki verða alltaf að semja og koma til móts við önnur sjónarmið en sín eigin. Þeir ættu þess vegna aldrei að lofa neinu. Þeir ættu bara að segja hvað þeir, sem slíkir, vilja. Hvað þeir standa fyrir. Ekki meira. Vegna þessa misskilnings er andrúmsloft stjórnmálanna óheilbrigt og samband kjósenda og stjórnmálafólks í klessu. Það eru frábær tíðindi fyrir rugludalla. Í kringumstæðum þar sem eiginlega enginn nýtur trausts þurfa stigamenn ekki að hafa áhyggjur af trausti. Enginn er verri en hver annar. Nógu mikil athygli nægir til árangurs.Stærsta viðfangsefnið Fjórða ástæðan er líklega sú alvarlegasta. Til er óhemju fjöldi fólks sem einfaldlega trúir rugli. Jörðin er flöt. Evrópusambandið er samsæri. Litað fólk á að fara „heim til sín“. Gróðurhúsaáhrifin eru ekki til. Ef þú ert þannig innréttaður, eins og Trump og fleiri, geturðu talað til þessa fólks og verið þess maður. Atkvæði er atkvæði. Eftir stendur þá spurningin: Hvað á að gera í þessu? Mannkynið má alls ekki við svona löguðu. Blygðunarlausir apakettir mega ekki æða með veröldina í enn einn hörmungarhringinn. Jörðin hitnar. Nú þarf aðgerðir og samstöðu. Ógnir blasa við. Stærsta viðfangsefni nútímastjórnmála — og lífið liggur við — er að finna leið til þess að segja drullusokkum á einhvern hátt sem virkar að grjóthalda kjafti og skammast sín.
Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson Skoðun
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar
Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar
Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson Skoðun
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun