Af hverju þetta hik? Guðmundur Andri Thorsson skrifar 8. febrúar 2016 09:00 Ýmislegt mælir með því að afnema einkaleyfi ríkisins á áfengissölu. Almennt talað eru frjáls viðskipti ágæt skipan mála sem öllum kemur vel: framleiðendum, seljendum og kaupendum. Fólk sem dvalið hefur erlendis veit líka að hægt er að fara um matvörubúðir þar án þess að finnast maður skyldugur til að kaupa þar áfengi, bara af því að það má. Tilhögun sölu á tilteknum varningi ætti líka yfirleitt að miðast við fjöldann fremur en fámennan jaðarhóp; regluna fremur en undantekninguna, ríkjandi siði fremur en afbrigðin. Almennt talað. Lögleiðing bjórs virðist hafa haft fremur jákvæð áhrif á drykkjusiði landsmanna – almennt talað – bjórbannið var eftir á að hyggja næstum jafn afkáralegt og bannið við hundahaldi í Reykjavíkurborg. Þó að meira seljist af áfengi eftir afnám bjórbannsins held ég að betur sé farið með það áfengi en áður. Almennt talað. Ég veit ekki hvort það hefur verið mælt eða kannað en stundum hvarflar að manni að umgengni við áfengi sé því verri sem það er óaðgengilegra; og verst þegar það er bannað. Við slíkar kringumstæður verður til drykkur eins og svonefndur Landi, en það lýsir nokkuð sérstæðri sjálfsmynd þjóðar að kenna slíka ólyfjan við sig. Og ekki er svo sem skárri kúmenspírinn sem við köllum brennivín og teljum útlendingum trú um að sé drukkið hér í öll mál með hrútspungunum. Hið hroðalega brennivínsþamb sem tíðkaðist í mínu ungdæmi hefur til allrar guðslukku vikið að mestu fyrir léttvínsdrykkju og bjórsötri. Það eru góð skipti. Almennt talað ætti fólk sem flytur inn eða jafnvel framleiðir einhver sérstök vín eða bjór að geta selt þennan varning þeim sem áhuga hafa án þess að þar þurfi sérstakan atbeina eða milligöngu ríkisvaldsins.Og samt …Almennt talað. Margt sem mælir með því að afnema þetta einkaleyfi. Og af hverju hikar maður þá við að styðja það fullum hálsi? Innbyggð tregða og íhaldssemi? Eflaust. Sjálfvirk neikvæðni gagnvart baráttumáli heimdellings á Alþingi? Auðvitað. Forræðishyggja? Já já. Maður hikar. Þó að frjáls viðskipti séu almennt talað ágæt skipan mála þá þarf það ekki að gilda í sérstökum tilvikum. Algjört viðskiptafrelsi á ekki að vera allsherjarregla, ofar hverri kröfu, eins og kreddumenn segja. Ekki einu sinni Heimdallur myndi styðja frumvarp um lögleiðingu á mansali eða líffærasölu – veit þó ekki með eiturlyfin. Þar með er ekki sagt að hægt sé að útrýma úr heiminum verslun með óæskilegan varning. Lög sem gera slíka starfsemi refsiverða eru hins vegar til marks um vilja og stefnu samfélagsins í heild. Þau sýna sjálfsmynd samfélagsins, jafngilda nokkurs konar yfirlýsingu um það hvað sé að mati þess æskileg mannleg hegðun – og hvað ekki. Kannski megi hugsa um áfengisstefnuna út frá þessu. Samfylgd Íslendinga og áfengisins er löng og vörðuð sorg og óhamingju. Sé hægt að tala um þjóðarsjúkdóm hér á landi þá væri það sennilega áfengissýkin. Naumast er til sú fjölskylda hér á landi sem þekkir ekki af eigin raun þá geðbilun sem ofneyslu áfengis fylgir, og bitnar ekki aðeins á þeim sem drekkur heldur öllum þeim sem í kringum viðkomandi eru. Áfengi er hugvíkkandi efni – eða kannski hugþrengjandi. Það breytir hugsunum. Það er ekki hægt að tala um það eins og jógúrt eða hrökkbrauð. Það getur verið mjög ánægjulegt að hafa það um hönd og er jafnvel bráðhollt sé þess neytt í hófi – afi minn Indriði byrjaði hvern dag á því að fá sér snafs til að koma blóðinu á hreyfingu en lét það líka duga – og komst á tíræðisaldur með markvissri kyrrsetu og lestri á Íslendingasögunum. Dæmi hans sýnir að hófleg áfengisnotkun er holl og góð, en ætli það dæmi sé ekki fremur undantekning hér á landi. Við höfum meira að segja dæmi um óhóflega hófdrykkju.Sérstök lögmálMeð öðrum orðum. Það sem gildir almennt talað um hvers kyns varning gildir ekki endilega um áfengi. Það gilda sérstök lögmál um áfengið. Það hefur áhrif á hugsun okkar og hegðun, sé þess neytt í óhófi. Við vitum af sárri reynslu að ekki er hægt að banna áfengi með öllu – og raunar ekki ástæða til að gera það – en samfélagið sendir okkur einstaklingunum ákveðin skilaboð um eðli þessa varnings með því að hafa það til sölu á sérstökum stöðum. Maður þarf sem sagt að gera sér sérstaklega ferð til að kaupa áfengi, maður þarf að taka sérstaka og meðvitaða ákvörðun um að gera það. Við vitum að margir óvirkir alkóhólistar geta keypt áfengi handa öðrum og haft það í kringum sig, en þá gera þeir það á sínum forsendum og hafa sínar aðferðir við að forðast eigin neyslu á því. Mótsagnir? Að sjálfsögðu. Í ljósi sögunnar er full ástæða til að hafa varann á gagnvart breytingum á fyrirkomulagi áfengissölunnar. Leiði þær til þess að bara einn alkóhólisti fellur – eða hófdrykkja verði að ofdrykkju – er verr af stað farið en heima setið. Velja þeir hjá Högum ekki nóg ofan í okkur, svo að vínið bætist ekki þar við? Þegar vegast á í huga manns grundvallarreglan um viðskiptafrelsi annars vegar og heill og hamingja tiltekinna einstaklinga hins vegar er auðvelt að gera upp hug sinn. Svona almennt talað. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Andri Thorsson Mest lesið Þarf ég að flytja úr landi? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir Skoðun Foreldrar, ömmur og afar þessa lands - áskorun til ykkar! Ragnheiður Stephensen Skoðun Bannað að lækna sykursýki II Lukka Pálsdóttir Skoðun Borgið lausnargjaldið Ólafur Hauksson Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Helvítis fokking fokk!! Er ekki nóg komið? Maríanna H. Helgadóttir Skoðun Íslenski fasteignamarkaðurinn: spilavíti þar sem húsið vinnur alltaf Ingvar Þóroddsson Skoðun Þegar Skagamenn glöddu lítið hjarta María Rut Kristinsdóttir Skoðun Flokkur fólksins ræðst gegn hagsmunum eldra fólks og komandi kynslóða Þorsteinn Sæmundsson Skoðun Jólaheimsóknir á aðventunni Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Skoðun Skoðun Að segja satt skiptir máli Þórunn Sveinbjörnsdóttir skrifar Skoðun Jöfnuður í heilbrigðisþjónustu fyrir öll börn – óháð búsetu Sif Huld Albertsdóttir skrifar Skoðun Að drepa eða drepast!? og þar fór það Bakir Anwar Nassar skrifar Skoðun Jane Goodall hvetur íslensk stjórnvöld til að hætta hvalveiðum Jane Goodall skrifar Skoðun Endurnýjun stjórnmálanna Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Árangur og áskoranir í iðnmenntun Arna Arnardóttir,Magnús Hilmar Helgason,Vignir Steinþór Halldórsson skrifar Skoðun Hvar enda skattahækkanir? Bessí Þóra Jónsdóttir skrifar Skoðun Svört orka tekur 2 ár en græn 32 ár Magnús Jóhannesson skrifar Skoðun Ákall um aðgerðir gegn þjóðarmorði í Gaza Eva Dögg Davíðsdóttir skrifar Skoðun Það þarf samfélag til að ala upp barn Ástþór Ólafsson skrifar Skoðun Skömm Reykjavíkurborgar: Hvernig er staðan í leikskólum borgarinnar? Elín Einarsdóttir skrifar Skoðun Á ég að slökkva með fjarstýringunni? Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Samfélag án Pírata Lenya Rún Taha Karim skrifar Skoðun Burt með biðlista barna…nema þau búi í Reykjavík! Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Það byrjaði sem gola en brátt var komið rok Ásthildur Lóa Þórsdóttir skrifar Skoðun Helvítis fokking fokk!! Er ekki nóg komið? Maríanna H. Helgadóttir skrifar Skoðun Foreldrar, ömmur og afar þessa lands - áskorun til ykkar! Ragnheiður Stephensen skrifar Skoðun Framsókn í forystu fyrir meira og hagkvæmara húsnæði Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Raforka til garðyrkjubænda hækkar um 25%. Verða heimilin næst? Elinóra Inga Sigurðardóttir skrifar Skoðun Á tíundu hverri mínútu er kona myrt af einhverjum sem hún þekkir Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Flokkur fólksins ræðst gegn hagsmunum eldra fólks og komandi kynslóða Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Kerfisbreytingar á Réttindagæslu fatlaðra – óvissa og áhyggjur Aileen Soffia Svensdóttir skrifar Skoðun Þegar Skagamenn glöddu lítið hjarta María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Betra veður fyrir íþróttakrakkana okkar! Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Grjótið í eggjakörfunni Gunnsteinn R. Ómarsson skrifar Skoðun Vondar hugmyndir í verðbólgu Hildur Sverrisdóttir skrifar Skoðun Jólaheimsóknir á aðventunni Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Íslenski fasteignamarkaðurinn: spilavíti þar sem húsið vinnur alltaf Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Borgið lausnargjaldið Ólafur Hauksson skrifar Skoðun Hvað viltu að bíði þín heima? Þórdís Dröfn Andrésdóttir skrifar Sjá meira
Ýmislegt mælir með því að afnema einkaleyfi ríkisins á áfengissölu. Almennt talað eru frjáls viðskipti ágæt skipan mála sem öllum kemur vel: framleiðendum, seljendum og kaupendum. Fólk sem dvalið hefur erlendis veit líka að hægt er að fara um matvörubúðir þar án þess að finnast maður skyldugur til að kaupa þar áfengi, bara af því að það má. Tilhögun sölu á tilteknum varningi ætti líka yfirleitt að miðast við fjöldann fremur en fámennan jaðarhóp; regluna fremur en undantekninguna, ríkjandi siði fremur en afbrigðin. Almennt talað. Lögleiðing bjórs virðist hafa haft fremur jákvæð áhrif á drykkjusiði landsmanna – almennt talað – bjórbannið var eftir á að hyggja næstum jafn afkáralegt og bannið við hundahaldi í Reykjavíkurborg. Þó að meira seljist af áfengi eftir afnám bjórbannsins held ég að betur sé farið með það áfengi en áður. Almennt talað. Ég veit ekki hvort það hefur verið mælt eða kannað en stundum hvarflar að manni að umgengni við áfengi sé því verri sem það er óaðgengilegra; og verst þegar það er bannað. Við slíkar kringumstæður verður til drykkur eins og svonefndur Landi, en það lýsir nokkuð sérstæðri sjálfsmynd þjóðar að kenna slíka ólyfjan við sig. Og ekki er svo sem skárri kúmenspírinn sem við köllum brennivín og teljum útlendingum trú um að sé drukkið hér í öll mál með hrútspungunum. Hið hroðalega brennivínsþamb sem tíðkaðist í mínu ungdæmi hefur til allrar guðslukku vikið að mestu fyrir léttvínsdrykkju og bjórsötri. Það eru góð skipti. Almennt talað ætti fólk sem flytur inn eða jafnvel framleiðir einhver sérstök vín eða bjór að geta selt þennan varning þeim sem áhuga hafa án þess að þar þurfi sérstakan atbeina eða milligöngu ríkisvaldsins.Og samt …Almennt talað. Margt sem mælir með því að afnema þetta einkaleyfi. Og af hverju hikar maður þá við að styðja það fullum hálsi? Innbyggð tregða og íhaldssemi? Eflaust. Sjálfvirk neikvæðni gagnvart baráttumáli heimdellings á Alþingi? Auðvitað. Forræðishyggja? Já já. Maður hikar. Þó að frjáls viðskipti séu almennt talað ágæt skipan mála þá þarf það ekki að gilda í sérstökum tilvikum. Algjört viðskiptafrelsi á ekki að vera allsherjarregla, ofar hverri kröfu, eins og kreddumenn segja. Ekki einu sinni Heimdallur myndi styðja frumvarp um lögleiðingu á mansali eða líffærasölu – veit þó ekki með eiturlyfin. Þar með er ekki sagt að hægt sé að útrýma úr heiminum verslun með óæskilegan varning. Lög sem gera slíka starfsemi refsiverða eru hins vegar til marks um vilja og stefnu samfélagsins í heild. Þau sýna sjálfsmynd samfélagsins, jafngilda nokkurs konar yfirlýsingu um það hvað sé að mati þess æskileg mannleg hegðun – og hvað ekki. Kannski megi hugsa um áfengisstefnuna út frá þessu. Samfylgd Íslendinga og áfengisins er löng og vörðuð sorg og óhamingju. Sé hægt að tala um þjóðarsjúkdóm hér á landi þá væri það sennilega áfengissýkin. Naumast er til sú fjölskylda hér á landi sem þekkir ekki af eigin raun þá geðbilun sem ofneyslu áfengis fylgir, og bitnar ekki aðeins á þeim sem drekkur heldur öllum þeim sem í kringum viðkomandi eru. Áfengi er hugvíkkandi efni – eða kannski hugþrengjandi. Það breytir hugsunum. Það er ekki hægt að tala um það eins og jógúrt eða hrökkbrauð. Það getur verið mjög ánægjulegt að hafa það um hönd og er jafnvel bráðhollt sé þess neytt í hófi – afi minn Indriði byrjaði hvern dag á því að fá sér snafs til að koma blóðinu á hreyfingu en lét það líka duga – og komst á tíræðisaldur með markvissri kyrrsetu og lestri á Íslendingasögunum. Dæmi hans sýnir að hófleg áfengisnotkun er holl og góð, en ætli það dæmi sé ekki fremur undantekning hér á landi. Við höfum meira að segja dæmi um óhóflega hófdrykkju.Sérstök lögmálMeð öðrum orðum. Það sem gildir almennt talað um hvers kyns varning gildir ekki endilega um áfengi. Það gilda sérstök lögmál um áfengið. Það hefur áhrif á hugsun okkar og hegðun, sé þess neytt í óhófi. Við vitum af sárri reynslu að ekki er hægt að banna áfengi með öllu – og raunar ekki ástæða til að gera það – en samfélagið sendir okkur einstaklingunum ákveðin skilaboð um eðli þessa varnings með því að hafa það til sölu á sérstökum stöðum. Maður þarf sem sagt að gera sér sérstaklega ferð til að kaupa áfengi, maður þarf að taka sérstaka og meðvitaða ákvörðun um að gera það. Við vitum að margir óvirkir alkóhólistar geta keypt áfengi handa öðrum og haft það í kringum sig, en þá gera þeir það á sínum forsendum og hafa sínar aðferðir við að forðast eigin neyslu á því. Mótsagnir? Að sjálfsögðu. Í ljósi sögunnar er full ástæða til að hafa varann á gagnvart breytingum á fyrirkomulagi áfengissölunnar. Leiði þær til þess að bara einn alkóhólisti fellur – eða hófdrykkja verði að ofdrykkju – er verr af stað farið en heima setið. Velja þeir hjá Högum ekki nóg ofan í okkur, svo að vínið bætist ekki þar við? Þegar vegast á í huga manns grundvallarreglan um viðskiptafrelsi annars vegar og heill og hamingja tiltekinna einstaklinga hins vegar er auðvelt að gera upp hug sinn. Svona almennt talað.
Skoðun Árangur og áskoranir í iðnmenntun Arna Arnardóttir,Magnús Hilmar Helgason,Vignir Steinþór Halldórsson skrifar
Skoðun Skömm Reykjavíkurborgar: Hvernig er staðan í leikskólum borgarinnar? Elín Einarsdóttir skrifar
Skoðun Raforka til garðyrkjubænda hækkar um 25%. Verða heimilin næst? Elinóra Inga Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Á tíundu hverri mínútu er kona myrt af einhverjum sem hún þekkir Stella Samúelsdóttir skrifar
Skoðun Flokkur fólksins ræðst gegn hagsmunum eldra fólks og komandi kynslóða Þorsteinn Sæmundsson skrifar
Skoðun Kerfisbreytingar á Réttindagæslu fatlaðra – óvissa og áhyggjur Aileen Soffia Svensdóttir skrifar
Skoðun Íslenski fasteignamarkaðurinn: spilavíti þar sem húsið vinnur alltaf Ingvar Þóroddsson skrifar