Nokkur orð um fjármögnun íslenskra háskóla Jón Atli Benediktsson skrifar 15. desember 2015 10:37 Árið 2005 gerðu Evrópsku háskólasamtökin (European University Association) úttekt á Háskóla Íslands og komst úttektarnefndin meðal annars að þeirri niðurstöðu að fjármögnun skólans væri verulega ábótavant. Spyrja má hvort eitthvað hafi breyst á þeim áratug sem nú er liðinn frá úttektinni. Við skulum skoða það nánar. Í samantekt mennta- og menningarmálaráðuneytisins úr Education at a Glance 2015 (EAG) frá 24. nóvember síðastliðnum er gerð grein fyrir stöðu Íslands út frá samanburði á menntatölfræði OECD-ríkjanna. Miðað er við tölur frá árinu 2012 og er þar meðal annars stutt ágrip af tilraun OECD til að varpa ljósi á áhrif alþjóðlegu efnahagskreppunnar 2008 á skólakerfi. Þar segir m.a.: „Útgjöld til háskólastigsins drógust saman frá 2008 til 2012 og voru orðin 14% lægri. Á móti kemur að nemendum fjölgaði, m.a. vegna slæms atvinnuástands. Þetta þýðir að útgjöld á hvern ársnema drógust saman um fimmtung frá 2008 til 2011. Tölur fyrir árið 2012 gefa vísbendingu um að þá hafi orðið viðsnúningur. Útgjöldin jukust á ný, nemendum fækkaði um eitt prósentustig þannig að útgjöld á hvern ársnemenda jukust milli ára. … Það bendir til að efnahagserfiðleikarnir hafi komið fyrr fram hér á landi og Ísland var farið að ná sér upp úr dýfunni árið 2012 á sama tíma og efnahagskreppan var farin að hafa meiri áhrif í öðrum löndum, eins og Írlandi, Spáni og Portúgal.“ Það er vissulega rétt að þróun útgjalda á hvern ársnema á háskólastigi (nemanda í fullu námi) frá árinu 2008 (á föstu verðlagi) sýnir meiri samdrátt árið 2011 (21,5%) en bæði árið á undan (16,4%) og árið á eftir (16,0%). Bendir það hugsanlega til þess að áhrif efnahagskreppunnar árið 2008 hafi verið að fullu komin fram árið 2011 og hagur háskólanna tekinn að vænkast árið 2012. Nemendafjöldi 2010, 2011 og 2012 bendir líka til þess að jafnvægi hafi náðst en samkvæmt tölum Hagstofunnar er lítil breyting á fjölda nemenda þessi þrjú ár (rúmlega 19 þúsund nemendur í háskólum á Íslandi) og fjölgunin sem varð á tímabilinu 2008-2010 virðist vera að mestu um garð gengin. Þessir útreikningar varpa hins vegar ekki ljósi nema á mjög takmarkaðan hluta af fjármögnun íslenskra háskóla og nauðsynlegt er að skoða stöðuna út frá lengra tímabili. Mikil fjölgun háskólanema hér á landi eftir árið 2000 og lægri framlög á hvern nemanda en í löndum sem við berum okkur saman við hefur valdið því að enn dregur í sundur með bæði Norðurlöndum og meðaltali af ríkjum OECD þegar litið er til framlaga á hvern ársnema. Þetta sést vel ef borin eru saman árin 2005 og 2012. Á mynd 1 sést að hlutfallslega hefur háskólanemum á Íslandi fjölgað mest (19,7%) en framlög aukist minnst (7,2%). Þetta hefur leitt til þess að framlög á hvern ársnema á Íslandi eru 10% lægri árið 2012 en þau voru árið 2005 (á föstu verðlagi). Þessi þróun hefur leitt til þess að útgjöld á háskólastigi á Íslandi á hvern ársnema árið 2012 eru hlutfallslega talsvert lægri en þau voru árið 2005 þegar bornar eru saman tölur frá hinum Norðurlöndunum (tölur frá Danmörku fyrir árið 2012 vantar) og meðaltal ríkja OECD og ESB (sjá mynd 2). Munurinn hefur í sumum tilvikum þrefaldast. Burtséð frá því hvort botni efnahagskreppunnar árið 2008 hafi verið náð í íslensku háskólakerfi árið 2011 er ljóst að markmið stjórnvalda (þ.á m. Vísinda- og tækniráðs) um að fjármögnun háskólakerfisins hér á landi verði að minnsta kosti sambærileg við meðaltal aðildarríkja OECD árið 2016 og Norðurlanda árið 2020 virðist standa fjær nú en áður og ljóst að miklar breytingar þurfa að koma til ef þau markmið eiga að nást á næstu árum.Með öðrum orðum, munurinn er að aukast, ekki minnka og því verður að breyta eigi íslenskir háskólar að geta vaxið og dafnað. Háskólar á Íslandi starfa í alþjóðlegu umhverfi og eigi þeir að vera samkeppnisfærir um starfsfólk, nemendur og öflun styrkja (svo eitthvað sé nefnt) verður fjármögnun þeirra að vera betri, raunar miklu betri. Vissulega hafa orðið miklar breytingar á íslensku háskólaumhverfi á undanförnum áratug eða frá þeim tíma sem skýrsla Evrópsku háskólasamtakanna um Háskóla Íslands kom út árið 2005. En við erum enn að kljást við sömu vandamálin, vanfjármagnaða háskóla. Birtingarmyndin er meðal annars lág laun, mikið álag og mjög hátt hlutfall nemenda á hvern kennara sem vissulega getur haft áhrif á gæði kennslu. Fullyrða má að hver króna sem sett er í háskólakerfið er vel nýtt en það má hins vegar ekki rugla saman vanfjármögnun og óeigingjörnu framlagi þeirrar sem starfa í háskólum við hagkvæmni því við núverandi fjármögnun verður ekki lengur búið eigi íslenskir háskólar að standast samkeppni á alþjóðavettvangi á næstu árum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Atli Benediktsson Mest lesið Okkar lágkúrulega illska Lóa Hlín Hjálmtýsdóttir Skoðun Halldór 23.8.2025 Halldór Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir Skoðun Öndum rólega – á meðan húsið brennur Magnús Magnússon Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson Skoðun Skoðun Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun „I believe the children are our future…“ Karen Rúnarsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi félagasamtaka og magnað maraþon Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Allt sem ég þarf að gera Dagbjartur Kristjánsson skrifar Skoðun Eldri borgarar – áhrif aðildar að Evrópusambandinu (ESB) Þorvaldur Ingi Jónsson skrifar Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Notkun ökklabanda Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun Skólaskætingur Þórdís Kolbrún R. Gylfadóttir skrifar Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Þjóðarmorð, fálmandi mjálm eða aðgerðir? Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Vin í eyðimörkinni – almenningsbókasöfn borgarinnar Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Er Akureyri að missa háskólann sinn? Aðalbjörn Jóhannsson skrifar Skoðun Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar Skoðun Ég vildi óska þess að ég hefði hreinlega fengið krabbamein Íris Elfa Þorkelsdóttir skrifar Skoðun Mestu aularnir í Vetrarbrautinni Kári Helgason skrifar Skoðun Fjárfestum í fyrsta bekk, frekar en fangelsum Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Eftirlíking vitundar og hætturnar sem henni fylgja Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Andaðu rólega elskan... Ester Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Gagnvirkni líkama og vitundar til heilbrigðis Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Nýjar lausnir í kennslu – gamlar hindranir Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Kópavogsleiðinn Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Samstarf sem skilar raunverulegum loftslagsaðgerðum Nótt Thorberg skrifar Skoðun Lærum að lesa og reikna Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Loforðið sem borgarstjóri gleymdi Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Kristrún, það er bannað að plata Snorri Másson skrifar Skoðun Öndunaræfingar í boði SFS Vala Árnadóttir skrifar Sjá meira
Árið 2005 gerðu Evrópsku háskólasamtökin (European University Association) úttekt á Háskóla Íslands og komst úttektarnefndin meðal annars að þeirri niðurstöðu að fjármögnun skólans væri verulega ábótavant. Spyrja má hvort eitthvað hafi breyst á þeim áratug sem nú er liðinn frá úttektinni. Við skulum skoða það nánar. Í samantekt mennta- og menningarmálaráðuneytisins úr Education at a Glance 2015 (EAG) frá 24. nóvember síðastliðnum er gerð grein fyrir stöðu Íslands út frá samanburði á menntatölfræði OECD-ríkjanna. Miðað er við tölur frá árinu 2012 og er þar meðal annars stutt ágrip af tilraun OECD til að varpa ljósi á áhrif alþjóðlegu efnahagskreppunnar 2008 á skólakerfi. Þar segir m.a.: „Útgjöld til háskólastigsins drógust saman frá 2008 til 2012 og voru orðin 14% lægri. Á móti kemur að nemendum fjölgaði, m.a. vegna slæms atvinnuástands. Þetta þýðir að útgjöld á hvern ársnema drógust saman um fimmtung frá 2008 til 2011. Tölur fyrir árið 2012 gefa vísbendingu um að þá hafi orðið viðsnúningur. Útgjöldin jukust á ný, nemendum fækkaði um eitt prósentustig þannig að útgjöld á hvern ársnemenda jukust milli ára. … Það bendir til að efnahagserfiðleikarnir hafi komið fyrr fram hér á landi og Ísland var farið að ná sér upp úr dýfunni árið 2012 á sama tíma og efnahagskreppan var farin að hafa meiri áhrif í öðrum löndum, eins og Írlandi, Spáni og Portúgal.“ Það er vissulega rétt að þróun útgjalda á hvern ársnema á háskólastigi (nemanda í fullu námi) frá árinu 2008 (á föstu verðlagi) sýnir meiri samdrátt árið 2011 (21,5%) en bæði árið á undan (16,4%) og árið á eftir (16,0%). Bendir það hugsanlega til þess að áhrif efnahagskreppunnar árið 2008 hafi verið að fullu komin fram árið 2011 og hagur háskólanna tekinn að vænkast árið 2012. Nemendafjöldi 2010, 2011 og 2012 bendir líka til þess að jafnvægi hafi náðst en samkvæmt tölum Hagstofunnar er lítil breyting á fjölda nemenda þessi þrjú ár (rúmlega 19 þúsund nemendur í háskólum á Íslandi) og fjölgunin sem varð á tímabilinu 2008-2010 virðist vera að mestu um garð gengin. Þessir útreikningar varpa hins vegar ekki ljósi nema á mjög takmarkaðan hluta af fjármögnun íslenskra háskóla og nauðsynlegt er að skoða stöðuna út frá lengra tímabili. Mikil fjölgun háskólanema hér á landi eftir árið 2000 og lægri framlög á hvern nemanda en í löndum sem við berum okkur saman við hefur valdið því að enn dregur í sundur með bæði Norðurlöndum og meðaltali af ríkjum OECD þegar litið er til framlaga á hvern ársnema. Þetta sést vel ef borin eru saman árin 2005 og 2012. Á mynd 1 sést að hlutfallslega hefur háskólanemum á Íslandi fjölgað mest (19,7%) en framlög aukist minnst (7,2%). Þetta hefur leitt til þess að framlög á hvern ársnema á Íslandi eru 10% lægri árið 2012 en þau voru árið 2005 (á föstu verðlagi). Þessi þróun hefur leitt til þess að útgjöld á háskólastigi á Íslandi á hvern ársnema árið 2012 eru hlutfallslega talsvert lægri en þau voru árið 2005 þegar bornar eru saman tölur frá hinum Norðurlöndunum (tölur frá Danmörku fyrir árið 2012 vantar) og meðaltal ríkja OECD og ESB (sjá mynd 2). Munurinn hefur í sumum tilvikum þrefaldast. Burtséð frá því hvort botni efnahagskreppunnar árið 2008 hafi verið náð í íslensku háskólakerfi árið 2011 er ljóst að markmið stjórnvalda (þ.á m. Vísinda- og tækniráðs) um að fjármögnun háskólakerfisins hér á landi verði að minnsta kosti sambærileg við meðaltal aðildarríkja OECD árið 2016 og Norðurlanda árið 2020 virðist standa fjær nú en áður og ljóst að miklar breytingar þurfa að koma til ef þau markmið eiga að nást á næstu árum.Með öðrum orðum, munurinn er að aukast, ekki minnka og því verður að breyta eigi íslenskir háskólar að geta vaxið og dafnað. Háskólar á Íslandi starfa í alþjóðlegu umhverfi og eigi þeir að vera samkeppnisfærir um starfsfólk, nemendur og öflun styrkja (svo eitthvað sé nefnt) verður fjármögnun þeirra að vera betri, raunar miklu betri. Vissulega hafa orðið miklar breytingar á íslensku háskólaumhverfi á undanförnum áratug eða frá þeim tíma sem skýrsla Evrópsku háskólasamtakanna um Háskóla Íslands kom út árið 2005. En við erum enn að kljást við sömu vandamálin, vanfjármagnaða háskóla. Birtingarmyndin er meðal annars lág laun, mikið álag og mjög hátt hlutfall nemenda á hvern kennara sem vissulega getur haft áhrif á gæði kennslu. Fullyrða má að hver króna sem sett er í háskólakerfið er vel nýtt en það má hins vegar ekki rugla saman vanfjármögnun og óeigingjörnu framlagi þeirrar sem starfa í háskólum við hagkvæmni því við núverandi fjármögnun verður ekki lengur búið eigi íslenskir háskólar að standast samkeppni á alþjóðavettvangi á næstu árum.
Skoðun Meiri gæði og mun minni álögur - Hveragerðisleiðin í leikskólamálum Jóhanna Ýr Jóhannsdóttir,Sandra Sigurðardóttir,Dagný Sif Sigurbjörnsdóttir,Halldór Benjamín Hreinsson,Njörður Sigurðsson skrifar
Skoðun Reykjavíkurborg stígur fyrsta skrefið í snjallvæðingu umferðarljósa! Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar
Skoðun Framtíðin í fyrsta sæti – mikilvægi forgangsröðunar á tillögum Kópavogsbæjar í grunnskólamálum Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar
Skoðun Þéttingarstefnan hefur brugðist og Dóra breytir um umræðuefni Aðalsteinn Haukur Sverrisson skrifar