Leiðin áfram til afnáms hafta Árni Páll Árnason skrifar 22. nóvember 2014 10:00 Við höfum undanfarin misseri reglulega orðið vitni að stórkarlalegum yfirlýsingum formanna stjórnarflokkanna um yfirvofandi stórsigra þeirra í glímunni við afnám hafta. Formaður Sjálfstæðisflokksins hefur í nærri eitt og hálft ár lýst því yfir reglulega að ekkert væri því til fyrirstöðu að afnema höft innan sex mánaða. Þeir sex mánuðir hafa reynst lengi að líða. Formaður Framsóknarflokksins hefur reglulega hótað gjaldþrotaleið, sem Hæstiréttur virðist nú hafa útilokað með nýföllnum dómi. Hann varð frægur að endemum þegar hann lét verða eitt sitt fyrsta verk sem forsætisráðherra að lofa nýrri áætlun um afnám hafta, því hann hefði öll svör um hvernig standa ætti að afnáminu. Sú áætlun átti að birtast fyrir lok september 2013. Tímatalið hjá honum virðist jafn gloppótt og hjá fjármálaráðherranum og jafn djúpt á raunverulegum lausnum á flóknu viðfangsefni. Ekkert pólitískt samráð hefur átt sér stað um leiðir til afnáms hafta í sérstakri samráðsnefnd allra flokka, sem komið var á fót í efnahagsráðherratíð minni árið 2011. Þar fáum við bara fréttir um að allt gangi vel í undirbúningnum og unnið sé af kappi. Um hreint sýndarsamráð er að ræða: Við fáum engar upplýsingar um ólíkar leiðir eða samtal um leiðina áfram. Þvert á móti keppast formenn stjórnarflokkanna við að lýsa væntanlegum snilldarlausnum sem þeir muni tefla fram á síðari stigum. Þess vegna er óhjákvæmilegt að Samfylkingin skýri sína sýn á afnám hafta. Ytri aðstæður eru nú með eindæmum góðar til að stíga alvöru skref. Vextir og hagvöxtur í viðskiptalöndum eru mun lægri en hér á landi og því ekki líkur á að almenn efnahagsleg skilyrði leiði til útflæðis og gengishruns. Áhættan felst fyrst og síðast í því hvort er trú eða vantrú á Íslandi. Forgangsverkefni ætti að vera að skapa traust og samstöðu um verkefnið til að innlendir fjármagnseigendur þori að halda peningum sínum hér á landi og sæki ekki út í meira öryggi, þótt vextir séu lægri og innlendir fjármagnseigendur fari út með þeim hætti að hagkerfið þoli. Í þessu ljósi er verkleysi ríkisstjórnarinnar svo bagalegt. Forsenda árangursríks afnáms hafta er samstaða um nokkur lykilatriði:1. Heildarmyndin þarf að ganga upp og setja þarf hagsmuni íslensks atvinnulífs í öndvegi. Það dugir ekki að einblína á þrotabú og þarfir þeirra eða þörf skuldsettra opinberra aðila til að greiða erlendum kröfuhöfum afborganir. Ekki er hægt að veita einstökum þrotabúum úrlausn sem ekki er hægt að veita almennt öðrum í sambærilegri stöðu. Ekkert skref má stíga til að losa suma út, nema tryggt sé að líka sé hægt að mæta þörfum einstaklinga, lífeyrissjóða og atvinnufyrirtækja í bráð og lengd. Við getum ekki hneppt íslenskt atvinnulíf í hlekki til að þjóna erlendum kröfuhöfum um ókomna tíð.2. Lífeyrissjóðir launafólks geta ekki verið seinastir út. Lífeyriskerfi landsmanna er grundvallarstyrkleikaþáttur efnahagsbyggingar okkar og var okkur máttarstólpi til að skapa tiltrú á íslenskt efnahagslíf í kjölfar hruns. Einkennismerki þess voru fjölbreyttar fjárfestingar, sem dreifðu áhættu út fyrir hið íslenska efnahagskerfi. Þau sérkenni eru nú í hættu, því sjóðirnir hafa ekki getað fjárfest erlendis frá hruni. Ef lífeyrissjóðir landsmanna verða áfram bundnir innan hafta verða fjárfestingarkostir þeirra sífellt einhæfari og hlutur ríkisskuldabréfa í eignasafni þeirra alltof stór. Þá hætta þeir að verða okkur sjálfstæð stoð og breytast í hefðbundna gegnumstreymissjóði.3. Afnám hafta má ekki hafa áhrif á greiðslujöfnuð þjóðarinnar. Við eigum ekki að verja gjaldeyrisforða okkar til að greiða leið erlendra kröfuhafa úr landi eða skuldsetja þjóðina í erlendum gjaldeyri til að losa erlenda kröfuhafa úr landi.4. Afnám hafta má ekki hafa áhrif á greiðslujöfnuð heimilanna. Lykilforsenda er að aðgerðin hafi ekki í för með sér gengiskollsteypur, sem leiði af sér nýja verðbólguhrinu og stökkbreytingu verðtryggðra lána.5. Koma verður á eðlilegu innstæðutryggingakerfi án tafar, til að auka tiltrú á íslensku fjármálakerfi. Innlendir innstæðueigendur þurfa að búa við sambærilegt öryggi fyrir sparifé sitt hér á landi og í nágrannalöndunum. Ef íslenskir innstæðueigendur sjá kost á meira öryggi í nágrannalöndunum mun slík staða ýta undir fjármagnsflótta. Verkleysi ríkisstjórnarinnar í þessu efni er mjög ámælisvert.6. Stugga verður við erlendum innstæðueigendum. Gjaldeyrisútboð Seðlabankans hafa nú þegar skilað þeim árangri að lítill munur er á álands- og aflandsgengi. Markmið gildandi stefnu um afnám hafta hefur verið að minnka hina „gömlu“ snjóhengju, en allt of lítið hefur verið gert til að byggja fullnægjandi hvata í því efni. Enn er í gildi almenn yfirlýsing ríkisins um ábyrgð á innstæðum og henni hefur verið beitt þegar á hefur reynt. Það er löngu tímabært að breyta henni. Takmarka á gildi hennar við innstæður einstaklinga, en undanskilja innstæður lögaðila ríkisábyrgð. Þá verður ólíklegra að erlendir innstæðueigendur kjósi að eiga innstæður í íslenskum bönkum og leiti frekar útgöngu eftir þeim leiðum sem stjórnvöld opna þeim.7. Taka þarf næsta skref með útgönguskatti. Í áætlun um afnám gjaldeyrishafta í mars 2011 var gert ráð fyrir því að þegar gjaldeyrisútboð Seðlabankans hefðu náð að færa aflands- og álandsgengi saman eins og nú hefur gerst, yrði settur á útgönguskattur. Brýnt er að hanna slíkt kerfi sem fyrst.8. Haga verður afnámi hafta í samræmi við alþjóðlega viðurkenndar leikreglur. Mikilvægt er að afnám hafta fari fram af ábyrgð, samningshörku og festu, en án ævintýramennsku. Það getur orðið íslenskri þjóð gríðarlega kostnaðarsamt að leggja upp í óvissuferð þar sem tafir verða við hvern einasta áfanga vegna málaferla. Æskilegast væri að hafa ferlið gagnsætt, leikreglurnar ákveðnar í þágu íslenskra hagsmuna og hafa Alþjóðagjaldeyrissjóðinn með í för. Gjaldeyrishöftin eru alvarleg meinsemd og skapa verulega áhættu fyrir íslenskt efnahagslíf. Leiðin áfram er ekki einföld, en hún er fær. Fyrst á dagskrá hlýtur að vera að leita víðtækrar samstöðu innanlands um leiðina áfram. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Árni Páll Árnason Mest lesið Kæru smiðir, hárgreiðslufólk og píparar! Víðir Reynisson Skoðun Inngilding – nýyrði sem enginn skilur? Miriam Petra Ómarsdóttir Awad Skoðun Að sætta sig við brot á samkomulagi eða ekki Jón Ágúst Eyjólfsson Skoðun Vantar fleiri lyftara í heilbrigðiskerfið? Ragna Sigurðardóttir Skoðun Afhendum raunverulegum eigendum hlut sinn í Íslandsbanka til jafns Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun Við erum heit, græn og orkumikil – gerum kröfur um sjálfbærni, nýsköpun og betri nýtingu auðlinda! Halla Hrund Logadóttir ,Fida Abu Libdeh Skoðun Vilja miklu stærra bákn Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Hvenær á að skattleggja lífeyrissjóðsgreiðslur? Ögmundur Jónasson Skoðun Geðheilbrigðismál og landsbyggðin Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Er píparinn þinn skattsvikari? Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Skoðun Skoðun Einhver sú besta forvörn sem við eigum Sigurður Eyjólfur Sigurjónsson skrifar Skoðun Að sjá ekki gjöf þjóðar fyrir græðgi Yngvi Sighvatsson skrifar Skoðun Verðbólga og græðgi Bjarki Hjörleifsson skrifar Skoðun Rangfærsluvaðall Hjartar J. Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Þakkir til þjóðar Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Hvenær á að skattleggja lífeyrissjóðsgreiðslur? Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Við erum heit, græn og orkumikil – gerum kröfur um sjálfbærni, nýsköpun og betri nýtingu auðlinda! Halla Hrund Logadóttir ,Fida Abu Libdeh skrifar Skoðun Kæru smiðir, hárgreiðslufólk og píparar! Víðir Reynisson skrifar Skoðun Vilja miklu stærra bákn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Vantar fleiri lyftara í heilbrigðiskerfið? Ragna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Inngilding – nýyrði sem enginn skilur? Miriam Petra Ómarsdóttir Awad skrifar Skoðun Að sætta sig við brot á samkomulagi eða ekki Jón Ágúst Eyjólfsson skrifar Skoðun Afhendum raunverulegum eigendum hlut sinn í Íslandsbanka til jafns Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Geðheilbrigðismál og landsbyggðin Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Er píparinn þinn skattsvikari? Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Frelsi til að búa þar sem þú vilt Sæunn Gísladóttir skrifar Skoðun Kosningar og ,ehf gatið‘ Róbert Farestveit skrifar Skoðun Grípum tækifærin og sköpum bjartari framtíð Ísak Leon Júlíusson skrifar Skoðun Kæra unga móðir Jóna Þórey Pétursdóttir skrifar Skoðun Niðurskurðarhnífnum beitt á skólana Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Verði þitt val, svo á jörðu sem á himni Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Öryggis annarra vegna… Ingunn Björnsdóttir skrifar Skoðun Verðmæti leikskólans Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Íslenskur landbúnaður er ekki aðeins arfleifð heldur líka framtíð okkar Íslendinga Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Vítahringur ofbeldis og áfalla Paola Cardenas skrifar Skoðun Heilbrigð sál í hraustum líkama Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Að segja bara eitthvað Hulda María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Litlu fyrirtækin – kerfishyggja og skattlagning Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun „Þörfin fyrir nýtt upphaf: Af hverju hrista þarf upp í stjórnmálum“ Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar Skoðun Reiknileikni Sambandsins Ragnar Þór Pétursson skrifar Sjá meira
Við höfum undanfarin misseri reglulega orðið vitni að stórkarlalegum yfirlýsingum formanna stjórnarflokkanna um yfirvofandi stórsigra þeirra í glímunni við afnám hafta. Formaður Sjálfstæðisflokksins hefur í nærri eitt og hálft ár lýst því yfir reglulega að ekkert væri því til fyrirstöðu að afnema höft innan sex mánaða. Þeir sex mánuðir hafa reynst lengi að líða. Formaður Framsóknarflokksins hefur reglulega hótað gjaldþrotaleið, sem Hæstiréttur virðist nú hafa útilokað með nýföllnum dómi. Hann varð frægur að endemum þegar hann lét verða eitt sitt fyrsta verk sem forsætisráðherra að lofa nýrri áætlun um afnám hafta, því hann hefði öll svör um hvernig standa ætti að afnáminu. Sú áætlun átti að birtast fyrir lok september 2013. Tímatalið hjá honum virðist jafn gloppótt og hjá fjármálaráðherranum og jafn djúpt á raunverulegum lausnum á flóknu viðfangsefni. Ekkert pólitískt samráð hefur átt sér stað um leiðir til afnáms hafta í sérstakri samráðsnefnd allra flokka, sem komið var á fót í efnahagsráðherratíð minni árið 2011. Þar fáum við bara fréttir um að allt gangi vel í undirbúningnum og unnið sé af kappi. Um hreint sýndarsamráð er að ræða: Við fáum engar upplýsingar um ólíkar leiðir eða samtal um leiðina áfram. Þvert á móti keppast formenn stjórnarflokkanna við að lýsa væntanlegum snilldarlausnum sem þeir muni tefla fram á síðari stigum. Þess vegna er óhjákvæmilegt að Samfylkingin skýri sína sýn á afnám hafta. Ytri aðstæður eru nú með eindæmum góðar til að stíga alvöru skref. Vextir og hagvöxtur í viðskiptalöndum eru mun lægri en hér á landi og því ekki líkur á að almenn efnahagsleg skilyrði leiði til útflæðis og gengishruns. Áhættan felst fyrst og síðast í því hvort er trú eða vantrú á Íslandi. Forgangsverkefni ætti að vera að skapa traust og samstöðu um verkefnið til að innlendir fjármagnseigendur þori að halda peningum sínum hér á landi og sæki ekki út í meira öryggi, þótt vextir séu lægri og innlendir fjármagnseigendur fari út með þeim hætti að hagkerfið þoli. Í þessu ljósi er verkleysi ríkisstjórnarinnar svo bagalegt. Forsenda árangursríks afnáms hafta er samstaða um nokkur lykilatriði:1. Heildarmyndin þarf að ganga upp og setja þarf hagsmuni íslensks atvinnulífs í öndvegi. Það dugir ekki að einblína á þrotabú og þarfir þeirra eða þörf skuldsettra opinberra aðila til að greiða erlendum kröfuhöfum afborganir. Ekki er hægt að veita einstökum þrotabúum úrlausn sem ekki er hægt að veita almennt öðrum í sambærilegri stöðu. Ekkert skref má stíga til að losa suma út, nema tryggt sé að líka sé hægt að mæta þörfum einstaklinga, lífeyrissjóða og atvinnufyrirtækja í bráð og lengd. Við getum ekki hneppt íslenskt atvinnulíf í hlekki til að þjóna erlendum kröfuhöfum um ókomna tíð.2. Lífeyrissjóðir launafólks geta ekki verið seinastir út. Lífeyriskerfi landsmanna er grundvallarstyrkleikaþáttur efnahagsbyggingar okkar og var okkur máttarstólpi til að skapa tiltrú á íslenskt efnahagslíf í kjölfar hruns. Einkennismerki þess voru fjölbreyttar fjárfestingar, sem dreifðu áhættu út fyrir hið íslenska efnahagskerfi. Þau sérkenni eru nú í hættu, því sjóðirnir hafa ekki getað fjárfest erlendis frá hruni. Ef lífeyrissjóðir landsmanna verða áfram bundnir innan hafta verða fjárfestingarkostir þeirra sífellt einhæfari og hlutur ríkisskuldabréfa í eignasafni þeirra alltof stór. Þá hætta þeir að verða okkur sjálfstæð stoð og breytast í hefðbundna gegnumstreymissjóði.3. Afnám hafta má ekki hafa áhrif á greiðslujöfnuð þjóðarinnar. Við eigum ekki að verja gjaldeyrisforða okkar til að greiða leið erlendra kröfuhafa úr landi eða skuldsetja þjóðina í erlendum gjaldeyri til að losa erlenda kröfuhafa úr landi.4. Afnám hafta má ekki hafa áhrif á greiðslujöfnuð heimilanna. Lykilforsenda er að aðgerðin hafi ekki í för með sér gengiskollsteypur, sem leiði af sér nýja verðbólguhrinu og stökkbreytingu verðtryggðra lána.5. Koma verður á eðlilegu innstæðutryggingakerfi án tafar, til að auka tiltrú á íslensku fjármálakerfi. Innlendir innstæðueigendur þurfa að búa við sambærilegt öryggi fyrir sparifé sitt hér á landi og í nágrannalöndunum. Ef íslenskir innstæðueigendur sjá kost á meira öryggi í nágrannalöndunum mun slík staða ýta undir fjármagnsflótta. Verkleysi ríkisstjórnarinnar í þessu efni er mjög ámælisvert.6. Stugga verður við erlendum innstæðueigendum. Gjaldeyrisútboð Seðlabankans hafa nú þegar skilað þeim árangri að lítill munur er á álands- og aflandsgengi. Markmið gildandi stefnu um afnám hafta hefur verið að minnka hina „gömlu“ snjóhengju, en allt of lítið hefur verið gert til að byggja fullnægjandi hvata í því efni. Enn er í gildi almenn yfirlýsing ríkisins um ábyrgð á innstæðum og henni hefur verið beitt þegar á hefur reynt. Það er löngu tímabært að breyta henni. Takmarka á gildi hennar við innstæður einstaklinga, en undanskilja innstæður lögaðila ríkisábyrgð. Þá verður ólíklegra að erlendir innstæðueigendur kjósi að eiga innstæður í íslenskum bönkum og leiti frekar útgöngu eftir þeim leiðum sem stjórnvöld opna þeim.7. Taka þarf næsta skref með útgönguskatti. Í áætlun um afnám gjaldeyrishafta í mars 2011 var gert ráð fyrir því að þegar gjaldeyrisútboð Seðlabankans hefðu náð að færa aflands- og álandsgengi saman eins og nú hefur gerst, yrði settur á útgönguskattur. Brýnt er að hanna slíkt kerfi sem fyrst.8. Haga verður afnámi hafta í samræmi við alþjóðlega viðurkenndar leikreglur. Mikilvægt er að afnám hafta fari fram af ábyrgð, samningshörku og festu, en án ævintýramennsku. Það getur orðið íslenskri þjóð gríðarlega kostnaðarsamt að leggja upp í óvissuferð þar sem tafir verða við hvern einasta áfanga vegna málaferla. Æskilegast væri að hafa ferlið gagnsætt, leikreglurnar ákveðnar í þágu íslenskra hagsmuna og hafa Alþjóðagjaldeyrissjóðinn með í för. Gjaldeyrishöftin eru alvarleg meinsemd og skapa verulega áhættu fyrir íslenskt efnahagslíf. Leiðin áfram er ekki einföld, en hún er fær. Fyrst á dagskrá hlýtur að vera að leita víðtækrar samstöðu innanlands um leiðina áfram.
Afhendum raunverulegum eigendum hlut sinn í Íslandsbanka til jafns Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun
Við erum heit, græn og orkumikil – gerum kröfur um sjálfbærni, nýsköpun og betri nýtingu auðlinda! Halla Hrund Logadóttir ,Fida Abu Libdeh Skoðun
Skoðun Við erum heit, græn og orkumikil – gerum kröfur um sjálfbærni, nýsköpun og betri nýtingu auðlinda! Halla Hrund Logadóttir ,Fida Abu Libdeh skrifar
Skoðun Afhendum raunverulegum eigendum hlut sinn í Íslandsbanka til jafns Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Íslenskur landbúnaður er ekki aðeins arfleifð heldur líka framtíð okkar Íslendinga Halla Hrund Logadóttir skrifar
Skoðun „Þörfin fyrir nýtt upphaf: Af hverju hrista þarf upp í stjórnmálum“ Sigurður Hólmar Jóhannesson skrifar
Afhendum raunverulegum eigendum hlut sinn í Íslandsbanka til jafns Sigmundur Davíð Gunnlaugsson Skoðun
Við erum heit, græn og orkumikil – gerum kröfur um sjálfbærni, nýsköpun og betri nýtingu auðlinda! Halla Hrund Logadóttir ,Fida Abu Libdeh Skoðun