Siðferðisvandi stjórnsýslunnar Ólína Þorvarðardóttir skrifar 7. mars 2011 09:52 Að hafa hlutverk og bera ábyrgð hefur hingað til þótt vegsemd. En vandi fylgir vegsemd hverri, og í okkar litla samfélagi höfum við full mörg dæmi um að þeir sem hlotið hafa vegsemdina hafa ekki vandað sig nóg til að valda henni. Óvandvirkni er siðferðisskortur af sömu rót og agaleysi og ótrúmennska. Afleiðingin birtist í því að menn axla ekki þá hlutverkabundnu ábyrgð sem starfi þeirra fylgir, þ.e. að sjá til þess að ákveðnir hlutir gerist eða gerist ekki í krafti þess að þeir gegna tiltekinni stöðu og hafa umsjón með tilteknu starfssviði. Í opinberri stjórnsýslu skiptir miklu að siðferði og starfshættir séu svo vel samofnir að ekki verði sundur skilið. Á ráðuneytum og opinberum stofnunum velta fjárreiður hins opinbera. Þaðan streyma milljarðar af almannafé til ýmissa verkefna úti í samfélaginu. Þeir sem trúað er fyrir ráðstöfun almannafjár bera á því samfélagslega ábyrgð að fjármunir nýtist sem best. Það á ekki aðeins við um stjórnmálamenn heldur alla opinbera starfsmenn. Hvernig er íslensk stjórnsýsla að standast þetta próf? Nokkrar nýlegar úttektir Ríkisendurskoðunar tala einu máli: Skortur á eftirliti, slæleg umsýsla og pólitískt ábyrðarleysi hefur einkennt meðferð opinberra fjármuna um langt árabil. Virðist einu gilda hvort litið er til nýsköpunar í atvinnulífi, búvörusamninga eða menntakerfisins. Nýlega kom til umræðu í þinginu skýrsla Ríkisendurskoðunar um framkvæmd þjónustusamnings menntamálaráðuneytisins við Menntaskólann Hraðbraut. Sú skýrsla er þungur áfellisdómur. Hún sýnir eftir litslausan fjáraustur til skólans á árunum 2004-2007 þegar hundruð milljóna króna streymdu til skólans á grundvelli áætlana en ekki raunverulegra upplýsinga um nemendafjölda. Þá hefur Ríkisendurskoðun gagnrýnt ógagnsæi og ómarkvissa meðferð fjármuna í háskólastarfi og bent á mikilvægi þess að fjármögnunarkerfi háskólanna stuðli að því að stefna stjórnvalda nái fram að ganga og skattfé nýtist á hagkvæman og árangursríkan hátt. Má af skýrslunni skilja að núverandi fjármögnunarkerfi háskólanna skapi óeðlilegan aðstöðumun milli þeirra og hamli samstarfi þeirra í kennslu og rannsóknum. En ónákvæmni og fjáraustur er ekki eini vandi stjórnsýslunnar. Úttekt Ríkisendurskoðunar á starfsemi stofnana sem styðja við atvinnu- og byggðaþróun í landinu leiðir einnig í ljós ógagnsæi og óljósa verkaskiptingu. Á þessu ári verður 1100 milljónum króna varið til þessa málaflokks af fjárlögum ríkisins. Fram kemur í úttektinni að skipulagi og eftirliti með þessum málaflokki sé verulega ábótavant og kerfið bæði flókið og ógagnsætt; samvinna aðila sem styðja við atvinnu- og byggðaþróun sé ekki næg og verkaskipting á milli þeirra sé óljós. Stuðningskerfið fær þann dóm að vera flókið. Ófullnægjandi skráning fjárhagsupplýsinga torveldi skýra heildarsýn yfir ráðstöfun fjármuna. Ríkisendurskoðun leggur til að úr þessu verði bætt og telur að í kjölfarið verði að greina kostnað og ávinning af stuðningi við atvinnu- og byggðaþróun til að hægt sé að meta hvort fjármagn sem veitt er til málaflokksins hafi verið nýtt með hagkvæmum og árangursríkum hætti. Annað dæmi um vanhöld á eftirliti birtist okkur í nýlegri úttekt Ríkisendurskoðunar á framkvæmd búvörusamninga 2001-2007. Þar kemur fram að eftirlit er slælegt, ónákvæmni í bókhaldi, háar upphæðir hafa verið rangfærðar milli liða og ára (150 m.kr) og greiðslur inntar af hendi fyrir umsýslu án þess að tilhlýðilegir þjónustusamningar liggi þar að baki. Telur Ríkisendurskoðun brýnt að ráðuneytið sinni betur eftirlitsskyldu sinni, gagnsæi útreikninga verði aukið og þjónustusamningar gerðir vegna umsýsluþóknana. Eldri úttektir Ríkisendurskoðunar sýna ennfremur að framkvæmd búvörusamninga hefur lengi verið ábótavant. Á árabilinu 1988-1991 kostuðu slík vanhöld ríkissjóð 4,5 milljarða króna í viðbótarkostnað vegna greiðslna umfram áætlaðar forsendur við framleiðslustjórnun landbúnaðarvara. Þau dæmi sem hér hafa verið tilfærð eiga sér öll upphaf og rót í pólitískum vilja valdhafanna, sum geta jafnvel kallast gæluverkefni. Það er umhugsunarefni hver áhrif það hefur á framkvæmd og eftirlit með verkefnum þegar starfsmenn ráðuneyta og vörslumenn opinbers fjár vita af pólitískum vilja á bak við tjöldin. Því fylgir ábyrgð að hafa hlutverk. Pólitísk markmið verða lítils virði ef ekki fylgja efndir, en efndirnar velta á heilindum og getu stjórnkerfisins til þess að fylgja málum eftir. Og hvað eru heilindi í stjórnun? Það er hinn samþætti strengur siðferðis og starfshátta sem þarf að vera svo þétt ofinn að ekki verði sundur skilið. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólína Kjerúlf Þorvarðardóttir Mest lesið 76 dagar Erlingur Sigvaldason Skoðun Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson Skoðun Skoðun Skoðun Hvað er eiginlega málið með þessa þéttingu?? Einar Sveinbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Eitt próf á ári – er það snemmtæk íhlutun? Íris E. Gísladóttir skrifar Skoðun Þegar öllu er á botninn hvolft Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Viltu finna milljarð? - Frá gráu svæði í gagnsæi Gunnar Pétur Haraldsson skrifar Skoðun Ný sókn í menntamálum – tækifæri eða hliðarskref? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Á hvaða ári er Inga Sæland stödd? Snorri Másson skrifar Skoðun Eru börn innviðir? Hjördís Eva Þórðardóttir skrifar Skoðun Háskólaþorpið Bifröst og fólkið sem gleymdist Margrét Jónsdóttir Njarðvík skrifar Skoðun Körfubolti á tímum þjóðarmorðs Bjarni Þór Sigurbjörnsson skrifar Skoðun Draugagangur í Alaska Hannes Pétursson skrifar Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Í minningu körfuboltahetja Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Skoðun Gegn hernaði hvers konar Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Að hafa hlutverk og bera ábyrgð hefur hingað til þótt vegsemd. En vandi fylgir vegsemd hverri, og í okkar litla samfélagi höfum við full mörg dæmi um að þeir sem hlotið hafa vegsemdina hafa ekki vandað sig nóg til að valda henni. Óvandvirkni er siðferðisskortur af sömu rót og agaleysi og ótrúmennska. Afleiðingin birtist í því að menn axla ekki þá hlutverkabundnu ábyrgð sem starfi þeirra fylgir, þ.e. að sjá til þess að ákveðnir hlutir gerist eða gerist ekki í krafti þess að þeir gegna tiltekinni stöðu og hafa umsjón með tilteknu starfssviði. Í opinberri stjórnsýslu skiptir miklu að siðferði og starfshættir séu svo vel samofnir að ekki verði sundur skilið. Á ráðuneytum og opinberum stofnunum velta fjárreiður hins opinbera. Þaðan streyma milljarðar af almannafé til ýmissa verkefna úti í samfélaginu. Þeir sem trúað er fyrir ráðstöfun almannafjár bera á því samfélagslega ábyrgð að fjármunir nýtist sem best. Það á ekki aðeins við um stjórnmálamenn heldur alla opinbera starfsmenn. Hvernig er íslensk stjórnsýsla að standast þetta próf? Nokkrar nýlegar úttektir Ríkisendurskoðunar tala einu máli: Skortur á eftirliti, slæleg umsýsla og pólitískt ábyrðarleysi hefur einkennt meðferð opinberra fjármuna um langt árabil. Virðist einu gilda hvort litið er til nýsköpunar í atvinnulífi, búvörusamninga eða menntakerfisins. Nýlega kom til umræðu í þinginu skýrsla Ríkisendurskoðunar um framkvæmd þjónustusamnings menntamálaráðuneytisins við Menntaskólann Hraðbraut. Sú skýrsla er þungur áfellisdómur. Hún sýnir eftir litslausan fjáraustur til skólans á árunum 2004-2007 þegar hundruð milljóna króna streymdu til skólans á grundvelli áætlana en ekki raunverulegra upplýsinga um nemendafjölda. Þá hefur Ríkisendurskoðun gagnrýnt ógagnsæi og ómarkvissa meðferð fjármuna í háskólastarfi og bent á mikilvægi þess að fjármögnunarkerfi háskólanna stuðli að því að stefna stjórnvalda nái fram að ganga og skattfé nýtist á hagkvæman og árangursríkan hátt. Má af skýrslunni skilja að núverandi fjármögnunarkerfi háskólanna skapi óeðlilegan aðstöðumun milli þeirra og hamli samstarfi þeirra í kennslu og rannsóknum. En ónákvæmni og fjáraustur er ekki eini vandi stjórnsýslunnar. Úttekt Ríkisendurskoðunar á starfsemi stofnana sem styðja við atvinnu- og byggðaþróun í landinu leiðir einnig í ljós ógagnsæi og óljósa verkaskiptingu. Á þessu ári verður 1100 milljónum króna varið til þessa málaflokks af fjárlögum ríkisins. Fram kemur í úttektinni að skipulagi og eftirliti með þessum málaflokki sé verulega ábótavant og kerfið bæði flókið og ógagnsætt; samvinna aðila sem styðja við atvinnu- og byggðaþróun sé ekki næg og verkaskipting á milli þeirra sé óljós. Stuðningskerfið fær þann dóm að vera flókið. Ófullnægjandi skráning fjárhagsupplýsinga torveldi skýra heildarsýn yfir ráðstöfun fjármuna. Ríkisendurskoðun leggur til að úr þessu verði bætt og telur að í kjölfarið verði að greina kostnað og ávinning af stuðningi við atvinnu- og byggðaþróun til að hægt sé að meta hvort fjármagn sem veitt er til málaflokksins hafi verið nýtt með hagkvæmum og árangursríkum hætti. Annað dæmi um vanhöld á eftirliti birtist okkur í nýlegri úttekt Ríkisendurskoðunar á framkvæmd búvörusamninga 2001-2007. Þar kemur fram að eftirlit er slælegt, ónákvæmni í bókhaldi, háar upphæðir hafa verið rangfærðar milli liða og ára (150 m.kr) og greiðslur inntar af hendi fyrir umsýslu án þess að tilhlýðilegir þjónustusamningar liggi þar að baki. Telur Ríkisendurskoðun brýnt að ráðuneytið sinni betur eftirlitsskyldu sinni, gagnsæi útreikninga verði aukið og þjónustusamningar gerðir vegna umsýsluþóknana. Eldri úttektir Ríkisendurskoðunar sýna ennfremur að framkvæmd búvörusamninga hefur lengi verið ábótavant. Á árabilinu 1988-1991 kostuðu slík vanhöld ríkissjóð 4,5 milljarða króna í viðbótarkostnað vegna greiðslna umfram áætlaðar forsendur við framleiðslustjórnun landbúnaðarvara. Þau dæmi sem hér hafa verið tilfærð eiga sér öll upphaf og rót í pólitískum vilja valdhafanna, sum geta jafnvel kallast gæluverkefni. Það er umhugsunarefni hver áhrif það hefur á framkvæmd og eftirlit með verkefnum þegar starfsmenn ráðuneyta og vörslumenn opinbers fjár vita af pólitískum vilja á bak við tjöldin. Því fylgir ábyrgð að hafa hlutverk. Pólitísk markmið verða lítils virði ef ekki fylgja efndir, en efndirnar velta á heilindum og getu stjórnkerfisins til þess að fylgja málum eftir. Og hvað eru heilindi í stjórnun? Það er hinn samþætti strengur siðferðis og starfshátta sem þarf að vera svo þétt ofinn að ekki verði sundur skilið.
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Kynbundin áhrif barneigna á atvinnuþátttöku og tekjur Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar
Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson Skoðun
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun