Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar 25. ágúst 2025 15:02 Nýlega deildi formaður Eflingar, Sólveig Anna Jónsdóttir, grein af vefmiðlinum Jacobin. Kjarni greinarinnar var ákall til vinstri afla um að snúa sér aftur að baráttumálum sem höfða til fjöldans: Að setja fram einföld og sameinandi baráttumál sem breiður fjöldi getur fylkt sér á bak við, í stað þess að týna sér í innbyrðis deilum og sýndarmennsku. Þessi ábending hittir beint í mark á Íslandi, þar sem vinstrið virðist oft á tíðum sundurleitara en nokkru sinni fyrr, lamað af innri átökum, egóum og áherslum sem þjóna fremur sjálfsmyndarpólitík einstaklinga en sameiginlegri hagsmunabaráttu almennings. Gjáin milli hugsjóna og raunsæis Eitt helsta vandamál vinstri hreyfingarinnar á Íslandi er djúpstæð gjá milli þeirra sem kalla má „maximalista“ og þeirra sem aðhyllast raunsærri nálgun. Maximalistarnir krefjast fullkomins hugmyndafræðilegs hreinleika. Í þeirra augum er sérhver málamiðlun svik, og sérhver sá sem reynir að byggja brýr til þeirra sem standa nær miðjunni er einfaldlega að gefast upp. Á meðan reyna pragmatistarnir að höfða til venjulegs fólks sem þarf að sannfæra til að búa til nýja öldu kjósenda á vinstri væng. Áreksturinn verður harður og óvæginn. Í stað þess að fagna þeim sem taka fyrstu skrefin í rétta átt, er þeim oft mætt með tortryggni og ásökunum um að vera ekki „nógu róttæk“. Fræðilegar kreddur og forgangsröðun í flækju Innan þessara fylkinga myndast svo enn frekari skotgrafir. Sumir sjá heimsvaldastefnuna í hverju horni og líta niður á þá sem ekki hafa helgað sig þeirri einu sönnu greiningu. Aðrir setja jafnréttismál á stall sem hið eina sanna vígi framfara og eiga erfitt með að sætta sig við að önnur mál, eins og efnahagsleg misskipting, séu sett í forgang. Þessi tilhneiging til að gera eigin hugðarefni að ófrávíkjanlegu prófsteini á pólitíska rétthugsun skapar óþarfa átakaása. Hreyfingin lamast þegar orkan fer í að deila um hvaða málefni sé „mikilvægast“ í stað þess að sameinast um þau mál sem hafa mestan slagkraft og víðtækasta skírskotun. Þegar egóin verða stærri en markmiðin Þessi sundrung birtist meðal annars þegar hópar sem ættu að standa saman enda í opinberum deilum. Nýlegt dæmi þar sem Leigjendasamtökin ásaka Eflingu um svik við leigjendur er lýsandi. Hér virðast persónuleg egó og gömul særindi vega þyngra en sameiginlegir hagsmunir. Litlar sprungur verða að óbrúanlegum gjám og almenningur, sem horfir á úr fjarlægð, sér aðeins hreyfingu í upplausn. Dagskráin verður þvæld, leiðindin yfirgnæfandi og átökin óþarflega hörð yfir málum sem ættu í raun að sameina. Íslenski kurteisisveggurinn Ofan á þessa innri veikleika bætist svo við séríslenskur þröskuldur: rótgróin þörf þjóðarinnar fyrir kurteisi og samstöðu á yfirborðinu. Stofuhitinn er heilagur. Flestir Íslendingar hafa sannfært sjálfa sig um að mesti sigur þjóðarinnar felist í því að hafa lagt niður vopnin og lært að ræða málin í ró og næði. Í þessu samhengi eru hávær mótmæli, verkföll og harkaleg rifrildi á samfélagsmiðlum ekki merki um réttláta reiði, heldur fyrirlitleg hegðun vanþakkláts fólks sem skilur ekki hvað það hefur það gott. Þessi menning gerir það að verkum að bein og nauðsynleg átök við valdhafa eru fyrirfram dæmd sem „sandkassaleikur“ af stórum hluta þjóðarinnar. „Sjáið þið ekki veisluna?“ Afleiðing þessarar kurteisismenningar er sú að efnahagslegir erfiðleikar eru litnir hornauga. Þeir eru álitnir tímabundið ástand og eitthvað sem maður á ekki að kvarta yfir. Smám saman verður þetta viðhorf að þeirri hugmynd að fátækt og basl séu þeim sjálfum að kenna sem í því lenda. Fólk sem á í erfiðleikum er álitið einstaklingar sem „geta ekki hysjað upp um sig buxurnar“. Þessi hugsun er eitur í beinum hreyfingar sem byggir á samstöðu. Fólk forðast að viðurkenna eigin vanda af ótta við að vera brennimerkt sem „lúser“ og fjarlægist þar með alla hugmynd um að berjast sameiginlega fyrir betri kjörum. Menningin og íslensk umræðuhefð vinnur því ekki með vinstrinu á Íslandi. Leiðin fram á við: Sameining um einföld og skýr markmið Vinstrið á Íslandi stendur á krossgötum. Annars vegar er leið áframhaldandi sundrungar, þar sem smærri hópar keppast við að sanna eigin yfirburði í litlum bergmálshellum. Hins vegar er sú leið sem Jacobin-greinin bendir á: Að leggja egóin og sértæku hugðarefnin til hliðar og sameinast um einföld, skýr og öflug baráttumál sem höfða til fjöldans. Mál eins og öruggt húsnæði á viðráðanlegu verði, gjaldfrjáls heilbrigðisþjónusta og mannsæmandi laun eru ekki slagorð fyrir innvígða, heldur kröfur sem sameina fólk þvert á aðrar línur. Verkefnið er að sýna fram á að sameiginleg vandamál krefjast sameiginlegra lausna. Það er kominn tími til að hætta að karpa um innflutt slagorð og byrja að byggja upp fjöldahreyfingu. Valið stendur ekki milli ólíkra útfærslna á sósíalisma, heldur milli pólitískrar einangrunar og raunverulegra áhrifa. Höfundur er forritari. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jökull Sólberg Mest lesið Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun Skoðun Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Sjá meira
Nýlega deildi formaður Eflingar, Sólveig Anna Jónsdóttir, grein af vefmiðlinum Jacobin. Kjarni greinarinnar var ákall til vinstri afla um að snúa sér aftur að baráttumálum sem höfða til fjöldans: Að setja fram einföld og sameinandi baráttumál sem breiður fjöldi getur fylkt sér á bak við, í stað þess að týna sér í innbyrðis deilum og sýndarmennsku. Þessi ábending hittir beint í mark á Íslandi, þar sem vinstrið virðist oft á tíðum sundurleitara en nokkru sinni fyrr, lamað af innri átökum, egóum og áherslum sem þjóna fremur sjálfsmyndarpólitík einstaklinga en sameiginlegri hagsmunabaráttu almennings. Gjáin milli hugsjóna og raunsæis Eitt helsta vandamál vinstri hreyfingarinnar á Íslandi er djúpstæð gjá milli þeirra sem kalla má „maximalista“ og þeirra sem aðhyllast raunsærri nálgun. Maximalistarnir krefjast fullkomins hugmyndafræðilegs hreinleika. Í þeirra augum er sérhver málamiðlun svik, og sérhver sá sem reynir að byggja brýr til þeirra sem standa nær miðjunni er einfaldlega að gefast upp. Á meðan reyna pragmatistarnir að höfða til venjulegs fólks sem þarf að sannfæra til að búa til nýja öldu kjósenda á vinstri væng. Áreksturinn verður harður og óvæginn. Í stað þess að fagna þeim sem taka fyrstu skrefin í rétta átt, er þeim oft mætt með tortryggni og ásökunum um að vera ekki „nógu róttæk“. Fræðilegar kreddur og forgangsröðun í flækju Innan þessara fylkinga myndast svo enn frekari skotgrafir. Sumir sjá heimsvaldastefnuna í hverju horni og líta niður á þá sem ekki hafa helgað sig þeirri einu sönnu greiningu. Aðrir setja jafnréttismál á stall sem hið eina sanna vígi framfara og eiga erfitt með að sætta sig við að önnur mál, eins og efnahagsleg misskipting, séu sett í forgang. Þessi tilhneiging til að gera eigin hugðarefni að ófrávíkjanlegu prófsteini á pólitíska rétthugsun skapar óþarfa átakaása. Hreyfingin lamast þegar orkan fer í að deila um hvaða málefni sé „mikilvægast“ í stað þess að sameinast um þau mál sem hafa mestan slagkraft og víðtækasta skírskotun. Þegar egóin verða stærri en markmiðin Þessi sundrung birtist meðal annars þegar hópar sem ættu að standa saman enda í opinberum deilum. Nýlegt dæmi þar sem Leigjendasamtökin ásaka Eflingu um svik við leigjendur er lýsandi. Hér virðast persónuleg egó og gömul særindi vega þyngra en sameiginlegir hagsmunir. Litlar sprungur verða að óbrúanlegum gjám og almenningur, sem horfir á úr fjarlægð, sér aðeins hreyfingu í upplausn. Dagskráin verður þvæld, leiðindin yfirgnæfandi og átökin óþarflega hörð yfir málum sem ættu í raun að sameina. Íslenski kurteisisveggurinn Ofan á þessa innri veikleika bætist svo við séríslenskur þröskuldur: rótgróin þörf þjóðarinnar fyrir kurteisi og samstöðu á yfirborðinu. Stofuhitinn er heilagur. Flestir Íslendingar hafa sannfært sjálfa sig um að mesti sigur þjóðarinnar felist í því að hafa lagt niður vopnin og lært að ræða málin í ró og næði. Í þessu samhengi eru hávær mótmæli, verkföll og harkaleg rifrildi á samfélagsmiðlum ekki merki um réttláta reiði, heldur fyrirlitleg hegðun vanþakkláts fólks sem skilur ekki hvað það hefur það gott. Þessi menning gerir það að verkum að bein og nauðsynleg átök við valdhafa eru fyrirfram dæmd sem „sandkassaleikur“ af stórum hluta þjóðarinnar. „Sjáið þið ekki veisluna?“ Afleiðing þessarar kurteisismenningar er sú að efnahagslegir erfiðleikar eru litnir hornauga. Þeir eru álitnir tímabundið ástand og eitthvað sem maður á ekki að kvarta yfir. Smám saman verður þetta viðhorf að þeirri hugmynd að fátækt og basl séu þeim sjálfum að kenna sem í því lenda. Fólk sem á í erfiðleikum er álitið einstaklingar sem „geta ekki hysjað upp um sig buxurnar“. Þessi hugsun er eitur í beinum hreyfingar sem byggir á samstöðu. Fólk forðast að viðurkenna eigin vanda af ótta við að vera brennimerkt sem „lúser“ og fjarlægist þar með alla hugmynd um að berjast sameiginlega fyrir betri kjörum. Menningin og íslensk umræðuhefð vinnur því ekki með vinstrinu á Íslandi. Leiðin fram á við: Sameining um einföld og skýr markmið Vinstrið á Íslandi stendur á krossgötum. Annars vegar er leið áframhaldandi sundrungar, þar sem smærri hópar keppast við að sanna eigin yfirburði í litlum bergmálshellum. Hins vegar er sú leið sem Jacobin-greinin bendir á: Að leggja egóin og sértæku hugðarefnin til hliðar og sameinast um einföld, skýr og öflug baráttumál sem höfða til fjöldans. Mál eins og öruggt húsnæði á viðráðanlegu verði, gjaldfrjáls heilbrigðisþjónusta og mannsæmandi laun eru ekki slagorð fyrir innvígða, heldur kröfur sem sameina fólk þvert á aðrar línur. Verkefnið er að sýna fram á að sameiginleg vandamál krefjast sameiginlegra lausna. Það er kominn tími til að hætta að karpa um innflutt slagorð og byrja að byggja upp fjöldahreyfingu. Valið stendur ekki milli ólíkra útfærslna á sósíalisma, heldur milli pólitískrar einangrunar og raunverulegra áhrifa. Höfundur er forritari.
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun