Dýrafræði hlutabréfamarkaðarins Baldur Thorlacius skrifar 14. apríl 2025 11:01 Þegar ég var barn ætlaði ég alltaf að vera dýrafræðingur. Einhvers staðar villtist ég af leið, fór í hagfræði og endaði í Kauphöllinni. Fljótlega komst ég aftur á móti að því að það er hellings dýrafræði á hlutabréfamörkuðum, dýr eru notuð til að lýsa hinni og þessari markaðshegðun og oft er talað um að dýrslegt eðli (e. animal spirits) grípi fólk á mörkuðum. Ég hef því ákveðið að sameina þessi áhugamál mín og taka saman helstu dýrin sem geta látið sjá sig á hlutabréfamörkuðum: Boli Byrjum á öðru af tveimur frægustu dýrunum, bolanum. Bolinn er til marks um jákvæðni á mörkuðum og hækkandi hlutabréfaverð. Þegar bolinn er ríkjandi er talað um bolamarkað (e. bull market). Ekki virðist alveg á hreinu hvaðan hugtakið kemur, en margir telja það vera vegna þess að bolinn stangar (hlutabréfaverð) upp á við. Segja má að hér hafi ríkt bolamarkaður frá vorinu 2020 og út árið 2021, þegar vextir voru lágir og ávöxtun á hlutabréfamarkaði var almennt mjög góð. Björn Andspænis bolanum er björninn. Margir kannast líklega við frægar styttur af bola og birni í fjármálahverfinu í New York, en svipaðar styttur má reyndar finna víðar. Seinna bættist svo óttalausa stúlkan við, en ég ætla að halda mig við dýrin hér. Björninn táknar neikvæðni og bjarnarmarkaður (e. bear market) ríkir þegar hlutabréfaverð er á niðurleið. Stundum er talað um að björninn sé vaknaður úr dvala, þegar hlutabréfamarkaðurinn snýst úr því að vera jákvæður í að vera neikvæður. Upp úr árinu 2021 og fram á haust 2023 tók björninn við, hlutabréfaverð lækkaði m.a. út af óvissum verðbólguhorfum, hækkandi vaxtastigi og innrás Rússlands í Úkraínu. Björninn hefur einnig verið að rumska undanfarið, en heildarvísitalan hefur verið að dansa í kringum 20% lækkun frá því í byrjun febrúar – sem er algeng skilgreining á bjarnarmarkaði. Dauður köttur Ég var á báðum áttum með það hvort ég ætti að leyfa dauða kettinum að fylgja með, en ég læt slag standa þar sem hann lýsir nokkuð mikilvægri hegðun (en á mjög ógeðfelldan hátt). Dauði kötturinn kemur fram þegar það hefur verið bjarnarmarkaður en svo á sér stað skammvinnur viðsnúningur. Einhverjir vilja þá yfirleitt meina að botninum hafi verið náð og að bolinn sé kominn aftur, á meðan aðrir líkja hlutabréfamarkaðnum við dauðan kött – með vísan til þess að meira að segja dauður köttur skoppar aðeins (hækkar í verði) ef honum er hent fram af byggingu. En hann er eftir sem áður dauður. Gott dæmi um dauðan kött mátti sjá vorið 2008, þegar sæmilegur viðsnúningur átti sér stað á mörkuðum, eftir sögulegar lækkanir. Margir héldu eflaust að botninum hefði verið náð, en eftir á að hyggja var kötturinn líklega dauður. Svartur svanur Svartir svanir eru afar ólíklegir atburðir sem geta samt haft gríðarleg áhrif á hlutabréfamarkaði. Fjármálahrunið 2008 og COVID-19 eru líklega góð dæmi um svarta svani. Einhyrningur Einhyrningar eru fyrirtæki sem ná því að verða metin á yfir einn milljarð Bandaríkjadala (um 130 ma. kr. á gengi dagsins í dag) án þess að vera skráð á hlutabréfamarkað. Þau eru kallaðir einhyrningar vegna þess að slík fyrirtæki eru afar sjaldséð. Alvotech og Kerecis hafa bæði verið flokkuð sem einhyrningar. Haukurinn og dúfan Hér erum við komin í peningastefnunefnd Seðlabankans. Haukar vilja læsa klóm sínum í verðbólguna og murka úr henni lífið, beita stýrivöxtum og öðrum tólum af hörku. Dúfur eru slakari, vilja minna aðhald og lægri vexti. Úlfur og hákarl Þessi hugtök eru notuð um fjárfesta og miðlara. Úlfar og hákarlar eru nokkuð svipaðir, en þau ykkar sem hafið séð myndina „Wolf of Wall Street“ áttið ykkur líklega á týpunni. Þetta eru aðilar sem eru til í að ganga nokkuð langt til að græða, jafnvel á kostnað annarra. Sauðkind Fjárfestar sem gera eins og allir hinir, elta bara hjörðina. Ekki vænlegt til árangurs. Hrægammur Hér var mikið talað um hrægamma eftir hrun, en þetta eru fjárfestar sem stökkva til og kaupa upp ódýrar eignir á afslætti þegar illa árar. Köngulær Ég verð að viðurkenna að þessi líking er ekki almennt notuð, en ég hef verið að reyna að koma henni í daglegt tal. Köngulær eru spákaupmenn, sem eru stöðugt að reyna að grípa skammtíma tækifæri á hlutabréfamarkaði. Það blasir ekki endilega við fólki að það sé jákvætt, en í reynd auka spákaupmenn seljanleika og draga þannig úr viðskiptakostnaði fyrir aðra fjárfesta. Öll hin dýrin í skóginum Ótrúlegt en satt er þetta ekki tæmandi listi. Það er t.d. einnig talað um svín, skjaldbökur, strúta, kjúklinga, hvali, fíla og fleiri dýr. En þetta er vonandi nóg til að þið getið slegið aðeins um ykkur í komandi fermingarveislum. Höfundur er framkvæmdastjóri skráninga hjá Nasdaq Iceland. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Baldur Thorlacius Kauphöllin Mest lesið 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson Skoðun Skoðun Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Sjá meira
Þegar ég var barn ætlaði ég alltaf að vera dýrafræðingur. Einhvers staðar villtist ég af leið, fór í hagfræði og endaði í Kauphöllinni. Fljótlega komst ég aftur á móti að því að það er hellings dýrafræði á hlutabréfamörkuðum, dýr eru notuð til að lýsa hinni og þessari markaðshegðun og oft er talað um að dýrslegt eðli (e. animal spirits) grípi fólk á mörkuðum. Ég hef því ákveðið að sameina þessi áhugamál mín og taka saman helstu dýrin sem geta látið sjá sig á hlutabréfamörkuðum: Boli Byrjum á öðru af tveimur frægustu dýrunum, bolanum. Bolinn er til marks um jákvæðni á mörkuðum og hækkandi hlutabréfaverð. Þegar bolinn er ríkjandi er talað um bolamarkað (e. bull market). Ekki virðist alveg á hreinu hvaðan hugtakið kemur, en margir telja það vera vegna þess að bolinn stangar (hlutabréfaverð) upp á við. Segja má að hér hafi ríkt bolamarkaður frá vorinu 2020 og út árið 2021, þegar vextir voru lágir og ávöxtun á hlutabréfamarkaði var almennt mjög góð. Björn Andspænis bolanum er björninn. Margir kannast líklega við frægar styttur af bola og birni í fjármálahverfinu í New York, en svipaðar styttur má reyndar finna víðar. Seinna bættist svo óttalausa stúlkan við, en ég ætla að halda mig við dýrin hér. Björninn táknar neikvæðni og bjarnarmarkaður (e. bear market) ríkir þegar hlutabréfaverð er á niðurleið. Stundum er talað um að björninn sé vaknaður úr dvala, þegar hlutabréfamarkaðurinn snýst úr því að vera jákvæður í að vera neikvæður. Upp úr árinu 2021 og fram á haust 2023 tók björninn við, hlutabréfaverð lækkaði m.a. út af óvissum verðbólguhorfum, hækkandi vaxtastigi og innrás Rússlands í Úkraínu. Björninn hefur einnig verið að rumska undanfarið, en heildarvísitalan hefur verið að dansa í kringum 20% lækkun frá því í byrjun febrúar – sem er algeng skilgreining á bjarnarmarkaði. Dauður köttur Ég var á báðum áttum með það hvort ég ætti að leyfa dauða kettinum að fylgja með, en ég læt slag standa þar sem hann lýsir nokkuð mikilvægri hegðun (en á mjög ógeðfelldan hátt). Dauði kötturinn kemur fram þegar það hefur verið bjarnarmarkaður en svo á sér stað skammvinnur viðsnúningur. Einhverjir vilja þá yfirleitt meina að botninum hafi verið náð og að bolinn sé kominn aftur, á meðan aðrir líkja hlutabréfamarkaðnum við dauðan kött – með vísan til þess að meira að segja dauður köttur skoppar aðeins (hækkar í verði) ef honum er hent fram af byggingu. En hann er eftir sem áður dauður. Gott dæmi um dauðan kött mátti sjá vorið 2008, þegar sæmilegur viðsnúningur átti sér stað á mörkuðum, eftir sögulegar lækkanir. Margir héldu eflaust að botninum hefði verið náð, en eftir á að hyggja var kötturinn líklega dauður. Svartur svanur Svartir svanir eru afar ólíklegir atburðir sem geta samt haft gríðarleg áhrif á hlutabréfamarkaði. Fjármálahrunið 2008 og COVID-19 eru líklega góð dæmi um svarta svani. Einhyrningur Einhyrningar eru fyrirtæki sem ná því að verða metin á yfir einn milljarð Bandaríkjadala (um 130 ma. kr. á gengi dagsins í dag) án þess að vera skráð á hlutabréfamarkað. Þau eru kallaðir einhyrningar vegna þess að slík fyrirtæki eru afar sjaldséð. Alvotech og Kerecis hafa bæði verið flokkuð sem einhyrningar. Haukurinn og dúfan Hér erum við komin í peningastefnunefnd Seðlabankans. Haukar vilja læsa klóm sínum í verðbólguna og murka úr henni lífið, beita stýrivöxtum og öðrum tólum af hörku. Dúfur eru slakari, vilja minna aðhald og lægri vexti. Úlfur og hákarl Þessi hugtök eru notuð um fjárfesta og miðlara. Úlfar og hákarlar eru nokkuð svipaðir, en þau ykkar sem hafið séð myndina „Wolf of Wall Street“ áttið ykkur líklega á týpunni. Þetta eru aðilar sem eru til í að ganga nokkuð langt til að græða, jafnvel á kostnað annarra. Sauðkind Fjárfestar sem gera eins og allir hinir, elta bara hjörðina. Ekki vænlegt til árangurs. Hrægammur Hér var mikið talað um hrægamma eftir hrun, en þetta eru fjárfestar sem stökkva til og kaupa upp ódýrar eignir á afslætti þegar illa árar. Köngulær Ég verð að viðurkenna að þessi líking er ekki almennt notuð, en ég hef verið að reyna að koma henni í daglegt tal. Köngulær eru spákaupmenn, sem eru stöðugt að reyna að grípa skammtíma tækifæri á hlutabréfamarkaði. Það blasir ekki endilega við fólki að það sé jákvætt, en í reynd auka spákaupmenn seljanleika og draga þannig úr viðskiptakostnaði fyrir aðra fjárfesta. Öll hin dýrin í skóginum Ótrúlegt en satt er þetta ekki tæmandi listi. Það er t.d. einnig talað um svín, skjaldbökur, strúta, kjúklinga, hvali, fíla og fleiri dýr. En þetta er vonandi nóg til að þið getið slegið aðeins um ykkur í komandi fermingarveislum. Höfundur er framkvæmdastjóri skráninga hjá Nasdaq Iceland.
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun