Hvammsvirkjun – frumhlaup og gullhúðun Mörður Árnason skrifar 15. febrúar 2025 15:01 Það besta við Hvammsvirkjunarfrumvarpið er að þar er ekki minnst á Hvammsvirkjun. Þetta eru ekki sérlög um tiltekna virkjunarframkvæmd eins og tíðkaðist á síðustu öld, áður en við eignuðumst umhverfislöggjöf og rammaáætlun. Þegar litast er um í frumvarpinu og þvi regluverki sem því kemur við, þá er það svo sannarlega flutt sem sérstakt lagafrumvarp um þessa virkjun – enda liggur flutningsmaður ekkert á því – en þessutan breytir það þeim reglum sem um hefur verið þokkalegt samkomulag síðustu ár, sýnist geta haft hættulegar afleiðingar fyrir náttúru landsins, og kynni að leiða til nýrra málaferla og átaka – jafnvel á evrópskum vettvangi. Frumhlaup? Meira um það seinna kannski, en manni bregður óneitanlega nokkuð við óvenjulega harðorða yfirlýsingu sex samtaka á sviði náttúruverndar og umhverfismála. Þar segir að þessu megi líkja við það að „breyta leikreglunum í miðjum leik“ og að frumvarpið sé „lagt fram til að tryggja hagsmuni þeirra sem ekki geta unað niðurstöðu dómstóla“ – en „blaut tuska“ framan í alla þá „sem láta sig náttúru landsins, samfélag og lýðræðislega þátttöku almennings varða“. Ha? Frumvarp frá umhverfisráðherra úr Samfylkingunni? Til hvers er Hæstiréttur? Einsog allir vita er hin beina ástæða frumvarpsins héraðsdómsúrskurður sem stoppaði áform um Hvammsvirkjun. Sá sem fyrir varð, Landsvirkjun, áfrýjaði strax til Hæstaréttar (og fékk að hlaupa yfir Landsrétt). Er þá ekki eðlilegast að ríkisstjórn og alþingi hinkri eftir Hæstarétti? Talað er um réttaróvissu eftir úrskurð héraðsdóms, sem er alveg rétt – en málið er alls ekki búið, og er ennþá hjá dómsvaldinu. Þrískipting ríkisvaldsins og Montesqieu, muniði? Og svo er auðvitað ýmisleg spurning um afturvirkni hinna væntanlegu lagaákvæða. Sjálfsagt mál Ég held að í sjálfu sé ágætur sá tilgangur frumvarpsins að taka af þann vafa að vatnamálalögin komi í veg fyrir hverskonar framkvæmdir sem varða vötn og ár – eða hin frægu vatnshlot. Það kom okkur aldrei til hugar í umhverfisnefnd alþingis á sínum tíma. Hinsvegar segir í þeim lögum að það þurfi að sýna fram á að almannaheill sé undir ef framkvæmdir geta spillt vatnshlotunum. Þessi vafi er af tekinn með þeirri viðbót um „framkvæmdir“ sem gert er ráð fyrir í frumvarpinu í tilteknum lið vatnamálalaganna. Punktur, basta. Takk. Gullhúðun! En svo eru önnur ákvæði í frumvarpinu, og þau koma þessu virkjunarklúðri Landsvirkjunar og Héraðsdóms Reykjavíkur ekkert við: Sérstök hraðleið fyrir framkvæmdir í basli, og svo splunkuný skilgreining á niðurstöðum í rammaáætlun, sem virðist í talsverðu ósamræmi við prinsippin sem þar liggja að baki. Fyrst ráðherrann og ríkisstjórnin hafa áhuga á svona breytingunm er bara eðlilegt að setja þær í umræðu, í samfélaginu og á þingi – en það er ekki rétta leiðin að skjóta mikivægum ákvörðunum af þessu tagi inn í þingmál þar sem á að „leiðrétta“ túlkun tiltekins ákvæðis í tilteknum lögum, og beðið um sem hraðasta meðferð á alþingi. Núna er í tísku að andæfa svokallaðri gullhúðun sem oft fylgi íslenskun á evrópsku regluverki – þar sem ráðuneytin og þingið bæti ýmsum „íþyngjandi“ ákvæðum við pakkana frá Brüssel og svindli þeim þannig inn í lögbókina. En nú er komin séríslensk gullhúðun! Í staðinn fyrir almenna umræðu og virka þinglega meðferð eru flýtiákvæðin og nýtingarflokks-skilgreiningin orðin að gylltum fylgifiskum þessarar einföldu lagfæringar í tilefni af héraðsdómi. Rétt að minna á að frumvarpið góða var ekki einusinni sett í samráðsgátt stjórnvalda – sem haghafar og stjórnsýslufræðingar telja eina helstu tæknilegu og lýðræðislegu framför síðari ára. Það er kannski skiljanlegt um framkvæmdarákvæðið – en ekki um restina. Þetta er vont, og er vont fordæmi. Var ekki komin ný ríkisstjórn? Ráð handa þingnefndinni: Klippa Ég legg þetta til við umhverfisnefnd alþingis: Klippið út úr frumvarpinu allt nema „lagfæringuna“ í a-lið 2. greinar. Hitt á heima í sérstöku þingmáli, einu eða fleirum, sem byggð verði á umræðu í samfélaginu og meðal allra haghafa, undirbúið meðal annars með óskum um athugasemdir í samráðsgátt stjórnvalda, og þannig staðið að þinglegri meðferð að tími gefist til vandaðrar vinnu í þingnefnd og umræðum. Höfundur er fyrrverandi alþingismaður fyrir Samfylkinguna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mörður Árnason Deilur um Hvammsvirkjun Umhverfismál Mest lesið Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Skoðun Tölum um stóra valdaframsalsmálið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar Skoðun Öflugar varnir krefjast stöndugra fréttamiðla Sigríður Dögg Auðunsdóttir skrifar Skoðun Gott frumvarp, en hvað með verklagið? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Augnablikið Magnús Jóhann Hjartarson skrifar Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar Skoðun Það þarf ekki að biðjast afsökunar á því að segja satt Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Lífeyrissjóðirnir og Íslandsbanki, hluthafafundur á mánudag Bolli Héðinsson skrifar Skoðun „Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðiskerfið þarf stjórnvöld með bein í nefinu Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Börn eru hvorki veiðigjöld né öryggis- og varnarmál Grímur Atlason skrifar Skoðun Í vörn gegn sjálfum sér? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mig langar að byggja heim með frið og umlykja með ást Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þjóðin stendur með sjúkraliðum Sandra B. Franks skrifar Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar Skoðun Ísland gjaldþrota vegna fatlaðs fólks? Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Veiðigjöld, gaslýsingar og valdníðsla Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Sniðgangan á Rapyd slær öll met Björn B. Björnsson skrifar Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar Skoðun Árið 2023 kemur aldrei aftur Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Trumpistar eru víða Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Samkeppnin tryggir hag neytenda Hanna Katrín Friðriksson skrifar Sjá meira
Það besta við Hvammsvirkjunarfrumvarpið er að þar er ekki minnst á Hvammsvirkjun. Þetta eru ekki sérlög um tiltekna virkjunarframkvæmd eins og tíðkaðist á síðustu öld, áður en við eignuðumst umhverfislöggjöf og rammaáætlun. Þegar litast er um í frumvarpinu og þvi regluverki sem því kemur við, þá er það svo sannarlega flutt sem sérstakt lagafrumvarp um þessa virkjun – enda liggur flutningsmaður ekkert á því – en þessutan breytir það þeim reglum sem um hefur verið þokkalegt samkomulag síðustu ár, sýnist geta haft hættulegar afleiðingar fyrir náttúru landsins, og kynni að leiða til nýrra málaferla og átaka – jafnvel á evrópskum vettvangi. Frumhlaup? Meira um það seinna kannski, en manni bregður óneitanlega nokkuð við óvenjulega harðorða yfirlýsingu sex samtaka á sviði náttúruverndar og umhverfismála. Þar segir að þessu megi líkja við það að „breyta leikreglunum í miðjum leik“ og að frumvarpið sé „lagt fram til að tryggja hagsmuni þeirra sem ekki geta unað niðurstöðu dómstóla“ – en „blaut tuska“ framan í alla þá „sem láta sig náttúru landsins, samfélag og lýðræðislega þátttöku almennings varða“. Ha? Frumvarp frá umhverfisráðherra úr Samfylkingunni? Til hvers er Hæstiréttur? Einsog allir vita er hin beina ástæða frumvarpsins héraðsdómsúrskurður sem stoppaði áform um Hvammsvirkjun. Sá sem fyrir varð, Landsvirkjun, áfrýjaði strax til Hæstaréttar (og fékk að hlaupa yfir Landsrétt). Er þá ekki eðlilegast að ríkisstjórn og alþingi hinkri eftir Hæstarétti? Talað er um réttaróvissu eftir úrskurð héraðsdóms, sem er alveg rétt – en málið er alls ekki búið, og er ennþá hjá dómsvaldinu. Þrískipting ríkisvaldsins og Montesqieu, muniði? Og svo er auðvitað ýmisleg spurning um afturvirkni hinna væntanlegu lagaákvæða. Sjálfsagt mál Ég held að í sjálfu sé ágætur sá tilgangur frumvarpsins að taka af þann vafa að vatnamálalögin komi í veg fyrir hverskonar framkvæmdir sem varða vötn og ár – eða hin frægu vatnshlot. Það kom okkur aldrei til hugar í umhverfisnefnd alþingis á sínum tíma. Hinsvegar segir í þeim lögum að það þurfi að sýna fram á að almannaheill sé undir ef framkvæmdir geta spillt vatnshlotunum. Þessi vafi er af tekinn með þeirri viðbót um „framkvæmdir“ sem gert er ráð fyrir í frumvarpinu í tilteknum lið vatnamálalaganna. Punktur, basta. Takk. Gullhúðun! En svo eru önnur ákvæði í frumvarpinu, og þau koma þessu virkjunarklúðri Landsvirkjunar og Héraðsdóms Reykjavíkur ekkert við: Sérstök hraðleið fyrir framkvæmdir í basli, og svo splunkuný skilgreining á niðurstöðum í rammaáætlun, sem virðist í talsverðu ósamræmi við prinsippin sem þar liggja að baki. Fyrst ráðherrann og ríkisstjórnin hafa áhuga á svona breytingunm er bara eðlilegt að setja þær í umræðu, í samfélaginu og á þingi – en það er ekki rétta leiðin að skjóta mikivægum ákvörðunum af þessu tagi inn í þingmál þar sem á að „leiðrétta“ túlkun tiltekins ákvæðis í tilteknum lögum, og beðið um sem hraðasta meðferð á alþingi. Núna er í tísku að andæfa svokallaðri gullhúðun sem oft fylgi íslenskun á evrópsku regluverki – þar sem ráðuneytin og þingið bæti ýmsum „íþyngjandi“ ákvæðum við pakkana frá Brüssel og svindli þeim þannig inn í lögbókina. En nú er komin séríslensk gullhúðun! Í staðinn fyrir almenna umræðu og virka þinglega meðferð eru flýtiákvæðin og nýtingarflokks-skilgreiningin orðin að gylltum fylgifiskum þessarar einföldu lagfæringar í tilefni af héraðsdómi. Rétt að minna á að frumvarpið góða var ekki einusinni sett í samráðsgátt stjórnvalda – sem haghafar og stjórnsýslufræðingar telja eina helstu tæknilegu og lýðræðislegu framför síðari ára. Það er kannski skiljanlegt um framkvæmdarákvæðið – en ekki um restina. Þetta er vont, og er vont fordæmi. Var ekki komin ný ríkisstjórn? Ráð handa þingnefndinni: Klippa Ég legg þetta til við umhverfisnefnd alþingis: Klippið út úr frumvarpinu allt nema „lagfæringuna“ í a-lið 2. greinar. Hitt á heima í sérstöku þingmáli, einu eða fleirum, sem byggð verði á umræðu í samfélaginu og meðal allra haghafa, undirbúið meðal annars með óskum um athugasemdir í samráðsgátt stjórnvalda, og þannig staðið að þinglegri meðferð að tími gefist til vandaðrar vinnu í þingnefnd og umræðum. Höfundur er fyrrverandi alþingismaður fyrir Samfylkinguna.
Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun
Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun
Skoðun Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson skrifar
Skoðun Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir skrifar
Skoðun Vegið að íslenska lífeyriskerfinu Björgvin Jón Bjarnason,Þóra Eggertsdóttir,Halldór Kristinsson,Guðmundur Svavarsson,Elsa Björk Pétursdóttir,Jón Ólafur Halldórsson,Arnar Hjaltalín skrifar
Skoðun Pólitískt hugrekki og pólitískt hugleysi: ólík stefna tveggja systurflokka Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Listnám er lífsbjörg – opið bréf til ráðherra mennta, félags og heilbrigðismála, til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Dagbjört Andrésdóttir Skoðun
Litla landið sem kennir heiminum – Ísland og þróunarsamvinna í gegnum menntun GRÓ skólanna Verena Karlsdóttir,Hreiðar Þór Valtýsson,Þór Heiðar Ásgeirsson Skoðun