Að lesa Biblíuna eins og Njálu Örn Bárður Jónsson skrifar 13. febrúar 2025 21:00 Það henti þau Frosta og Finnlaugu, að fundu á Netinu dómsaugu, og helling þau lásu heila Biblíu’ án pásu, en hefðu þurft Jesú-glögg gleraugu. Á RÚV birtist áhugavert viðtal við tvo unga menn sem sækja kirkju og lesa Biblíuna og gera sér glögga grein fyrir því að margt í þeirri bók stangast á við tíðarandann. Þeir tjáðu sig án allra öfga eða fordóma. Sjá neðanmáls. Auðvitað er hægt að lesa Biblíuna og misskilja allt í henni, teygja og toga út í hið óendanlega, eins og umræða á Netinu gefur oft til kynna. Togstreita og túlkunarvandi hefur ætíð verið til staðar og verður áfram. Hið rétta og sanna þarf lesandinn að finna með því að greina hismið frá kjarnanum (t.d. Matt 3.12). Biblían er nefnilega á margan hátt eins og Njála. Í báðum ritum finnast sögulegir textar og líka skáldaðir, um mannlegt samfélag, ást og hatur, unað og ógn, elskusemi og órétt, hrylling og hefndir og hvað eina. Í sumum eldfornum textum Biblíunnar sem urðu til meðal hirðingja sem lifðu í eyðimörkum Mið-Austurlanda finnast ótrúleg spakmæli um fagurt mannlíf. Það þarf ekki 300 fermetra einbýli, dönsk verðlaunahúsgögn, sérhannaða lýsingu og Teslu fyrir utan, til að hugsa fagurt og rétt. Tjaldið, tungl og sól nægðu hirðingjum – og loftið ómengað! Á elstu tímum sem Gamla testamentið greinir frá voru ekki til miðstýrð þjóðfélög eins og við þekkjum, ekkert þing, engin ríkisstjórn, ekkert lögregluvald, ekkert yfirvald nema sá sem fór fyrir ættflokki sínum. Hópar voru margir og reglur um samskipti urðu til á löngum tíma, sem varða karla og konur, systkini, ættmenni og aðra. Halda þurfti utan um hópinn og gæta margs í mannlegum samskiptum og tilhleypingum. Ég les Íslendingasögurnar sem sögulegar bókmenntir og kalla þær „sannar skáldsögur“, því þær túlka veruleikann á skáldlegan hátt. Við skiljum ekki veruleikann nema með skáldskap og listum. Biblían er í senn skáld- og listaverk. Í henni er veruleikinn túlkaður og sumar sögurnar eru hreinir demantar eins og t.d. sagan um Adam og Evu í Paradís. Aðeins nánar um þá sögu, sem er eins og málverk skapað með orðum og svo vel gert að maður sér bókstaflega liti og lauf, fólk og fiðrildi. Allt fullkomið! En svo kemur skyndilega, úr einhverju óræðu, myrku djúpi, skepna sem ætíð vekur ugg og ótta með fólki, liðug skepna með klofna tungu, talandi höggormur, hvíslandi og tælandi. Þau vissu að þau máttu neyta allra ávaxta listigarðsins af öllun trjánum – nema einu! En freistingar eru erfiðar og það vissi tælandi tunga höggormsins og hann lagði fyrir þau eina spurningu, mun lúmskari – og örlagaríkari – en nokkru sinni hefur heyrst í flóknustu gátum – Gettu betur – þátta allra landa og í allri mannkynssögunni. Og þau féllu í gildruna! Hvorki var kvikmyndavél né hljóðnemi á staðnum – og NB! – engir áhorfendur! Sagan er nefnilega fiksjón, tilbúin mynd af tilvistarglímu. Hún er sprottin úr sálarlífi höfundar. Líklega var þetta snjalla skáld karlkyns. Ég ímynda mér að hann og konan hafi átt í erjum, börnin verið óþekk, bræður í deilum, systur afundnar og grannarnir geiflandi sig og grettandi í tíma og ótíma. Og enginn bar til að flýja til í faðm Bakkusar og fá sér einn kaldan. Og höfundurinn spyr: Hvernig stendur á því að veröldin er eins og svikin vara, keypt á Netinu og ekki hægt að skila? Þessi saga er um tilvist okkar og samskipti sem ganga ekki upp, sálarflækjur og siðblindu og allt það sem fer úrskeiðis. Af hverju fokkast allt upp hjá mér? spurði höfundur kannski með einhverju óprenthæfu hebresku enskuslettulíki – og er Biblían nú engin pempía þegar kemur að málfari. Geta má þess að í Eden voru engin epli. Jonagold voru ekki komin á markaðinn. Í textanum er bara nefndur ávöxtur. Eplið er síðari tíma innskot rómantískra málara. Þessi saga er táknsaga, túlkunarlykill að mannlífinu. Hún segir allt um okkur og er þar af leiðandi eilíf. Við lærum margt af góðum sögum í Biblíunni – og Njálu líka, en í hvorugri bókanna er þó allt til eftirbreytni. Nei, öðru nær. Djöfulskapur í hebreskum textum eða íslenskum, er ekki til eftirbeytni, heldur aðeins til upplýsingar, sem stílbragð og til að forðast. Um leið eru þessi rit full af sætri visku og minna má á að viskan býr líka í ljótleikanum, lærdóm má draga af drasli. Biblían er bókasafn (bibliotek) og bækur hennar urðu til á löngum tíma og eru 66 auk svonefndra Apókrýfurita sem eru nú aftur með í nýjustu útgáfum íslenskum. Sjá tengil neðanmáls. En í bókinni er gullinn túlkunarlykill. Hann er fólginn í þeirri persónu sem umskapað hefur heim okkar til betri vegar með lögmáli eða leiðsögn kærleikans. Vestræn þjóðfélög hafa þegið öll sín gildi úr huga þeirrar persónu sem mótað hefur heiminn meir en nokkur önnur. Þú veist hvað hann heitir. Hann heitir Jesús – og Nota Bene, með essi í nefnifalli og beygist á okkar ástkæra, ylhýra: Jesús – Jesú – Jesú – Jesú. Einfalt og tært. Biblían og Njála. Þessar tvær bækur sem hér hafa verið nefndar þarf að lesa með það í huga að báðar geyma sögur af syndugu fólki. Byrjar hann nú með syndina, einu sinni enn, sagði kerlingin um prestinn. Já, það þarf að útskýra syndina. Í Nýja testamentinu (NT) er orðið hamartia notað um það sem á íslensku heitir synd, sem merkir geigun, að missa marks, hitta ekki skotskífuna, brenna af í vítaspyrnu, keyra út af, slæsa og húkka í golfi, missa pútt, fara á svig við hið rétta o.s.frv. Syndinni má einnig líkja við brotalöm. Fyrsti bíllinn sem ég eignaðist var syndugur. Hlaup var í stýri og því leitaði hann ætíð út af veginum svo ég varð að gera mitt ýtrast til að halda honum á réttum vegi – og það tókst! Seinna varð mér ljóst í gegnum Biblíuna að í mér er sami vandi, sama geigunin sem veldur því að mér hættir til að fara út af Veginum! Og aftur að lestri Biblíunnar. Hana þarf ætíð að lesa með augum Krists, með Jesú-gleraugum. Við þurfum að flokka textana út frá kærleiksboðskap hans sem kennir okkur að elska allt fólk hverrar trúar sem það er, kynhneigðar, sjálfskilnings eða afstöðu til lífsins. Kristur hjálpar okkur að greina hismið frá kjarnanum í lífinu, í Biblíunni, Njálu, á Netinu og alls staðar. En við þurfum samt ekki að vera sammála öllum skoðunum annarra. Enda er slíkt ógerlegt og er efni í annan pistil. Paradís er horfin, en við erum samt á leiðinni þangað, svo magnað og mótsagnakennt sem það er nú þetta líf. Góðar stundir. — Höfundur er pastor emeritus Hér er hægt að hlusta á lestur höfundar á greininni hér. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þjóðkirkjan Örn Bárður Jónsson Mest lesið Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Nei, það verður ekki að vera Ísrael, það er Ísrael Einar Ólafsson Skoðun Púslið sem passar ekki Ingibjörg Isaksen Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson Skoðun Þér er boðið með, kæri félagi Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Jafnlaunabarnið og baðvatnið Helga Sigrún Harðardóttir Skoðun Ef þið þurfið að segja upphátt að þið séuð ekki rasistar... Nichole Leigh Mosty Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson Skoðun Skoðun Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson skrifar Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Jafnlaunabarnið og baðvatnið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Þér er boðið með, kæri félagi Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Púslið sem passar ekki Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Nei, það verður ekki að vera Ísrael, það er Ísrael Einar Ólafsson skrifar Skoðun Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson skrifar Skoðun Þéttari byggð: Hver nýtur ábatans — og hver borgar brúsann? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar Skoðun Ef þið þurfið að segja upphátt að þið séuð ekki rasistar... Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hugleiðingar og skoðanaskipti um rasisma og útlendingahatur Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir skrifar Skoðun Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Cardenas skrifar Skoðun Ójafnvægið sem heimurinn býr við – og skellur á Bakka Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Bensínstöðvardíll og Birkimelur Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Trollveiðar og veiðiráðgjöf Magnús Jónsson skrifar Skoðun Gríðarlegir hagsmunir í húfi Sigurður Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Skynsamleg forgangsröðun fjár Ragnhildur Jónsdóttir skrifar Skoðun Eins skýrt og það verður Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Tjáningarfrelsi, gagnrýni og Snorri Másson Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Sjá meira
Það henti þau Frosta og Finnlaugu, að fundu á Netinu dómsaugu, og helling þau lásu heila Biblíu’ án pásu, en hefðu þurft Jesú-glögg gleraugu. Á RÚV birtist áhugavert viðtal við tvo unga menn sem sækja kirkju og lesa Biblíuna og gera sér glögga grein fyrir því að margt í þeirri bók stangast á við tíðarandann. Þeir tjáðu sig án allra öfga eða fordóma. Sjá neðanmáls. Auðvitað er hægt að lesa Biblíuna og misskilja allt í henni, teygja og toga út í hið óendanlega, eins og umræða á Netinu gefur oft til kynna. Togstreita og túlkunarvandi hefur ætíð verið til staðar og verður áfram. Hið rétta og sanna þarf lesandinn að finna með því að greina hismið frá kjarnanum (t.d. Matt 3.12). Biblían er nefnilega á margan hátt eins og Njála. Í báðum ritum finnast sögulegir textar og líka skáldaðir, um mannlegt samfélag, ást og hatur, unað og ógn, elskusemi og órétt, hrylling og hefndir og hvað eina. Í sumum eldfornum textum Biblíunnar sem urðu til meðal hirðingja sem lifðu í eyðimörkum Mið-Austurlanda finnast ótrúleg spakmæli um fagurt mannlíf. Það þarf ekki 300 fermetra einbýli, dönsk verðlaunahúsgögn, sérhannaða lýsingu og Teslu fyrir utan, til að hugsa fagurt og rétt. Tjaldið, tungl og sól nægðu hirðingjum – og loftið ómengað! Á elstu tímum sem Gamla testamentið greinir frá voru ekki til miðstýrð þjóðfélög eins og við þekkjum, ekkert þing, engin ríkisstjórn, ekkert lögregluvald, ekkert yfirvald nema sá sem fór fyrir ættflokki sínum. Hópar voru margir og reglur um samskipti urðu til á löngum tíma, sem varða karla og konur, systkini, ættmenni og aðra. Halda þurfti utan um hópinn og gæta margs í mannlegum samskiptum og tilhleypingum. Ég les Íslendingasögurnar sem sögulegar bókmenntir og kalla þær „sannar skáldsögur“, því þær túlka veruleikann á skáldlegan hátt. Við skiljum ekki veruleikann nema með skáldskap og listum. Biblían er í senn skáld- og listaverk. Í henni er veruleikinn túlkaður og sumar sögurnar eru hreinir demantar eins og t.d. sagan um Adam og Evu í Paradís. Aðeins nánar um þá sögu, sem er eins og málverk skapað með orðum og svo vel gert að maður sér bókstaflega liti og lauf, fólk og fiðrildi. Allt fullkomið! En svo kemur skyndilega, úr einhverju óræðu, myrku djúpi, skepna sem ætíð vekur ugg og ótta með fólki, liðug skepna með klofna tungu, talandi höggormur, hvíslandi og tælandi. Þau vissu að þau máttu neyta allra ávaxta listigarðsins af öllun trjánum – nema einu! En freistingar eru erfiðar og það vissi tælandi tunga höggormsins og hann lagði fyrir þau eina spurningu, mun lúmskari – og örlagaríkari – en nokkru sinni hefur heyrst í flóknustu gátum – Gettu betur – þátta allra landa og í allri mannkynssögunni. Og þau féllu í gildruna! Hvorki var kvikmyndavél né hljóðnemi á staðnum – og NB! – engir áhorfendur! Sagan er nefnilega fiksjón, tilbúin mynd af tilvistarglímu. Hún er sprottin úr sálarlífi höfundar. Líklega var þetta snjalla skáld karlkyns. Ég ímynda mér að hann og konan hafi átt í erjum, börnin verið óþekk, bræður í deilum, systur afundnar og grannarnir geiflandi sig og grettandi í tíma og ótíma. Og enginn bar til að flýja til í faðm Bakkusar og fá sér einn kaldan. Og höfundurinn spyr: Hvernig stendur á því að veröldin er eins og svikin vara, keypt á Netinu og ekki hægt að skila? Þessi saga er um tilvist okkar og samskipti sem ganga ekki upp, sálarflækjur og siðblindu og allt það sem fer úrskeiðis. Af hverju fokkast allt upp hjá mér? spurði höfundur kannski með einhverju óprenthæfu hebresku enskuslettulíki – og er Biblían nú engin pempía þegar kemur að málfari. Geta má þess að í Eden voru engin epli. Jonagold voru ekki komin á markaðinn. Í textanum er bara nefndur ávöxtur. Eplið er síðari tíma innskot rómantískra málara. Þessi saga er táknsaga, túlkunarlykill að mannlífinu. Hún segir allt um okkur og er þar af leiðandi eilíf. Við lærum margt af góðum sögum í Biblíunni – og Njálu líka, en í hvorugri bókanna er þó allt til eftirbreytni. Nei, öðru nær. Djöfulskapur í hebreskum textum eða íslenskum, er ekki til eftirbeytni, heldur aðeins til upplýsingar, sem stílbragð og til að forðast. Um leið eru þessi rit full af sætri visku og minna má á að viskan býr líka í ljótleikanum, lærdóm má draga af drasli. Biblían er bókasafn (bibliotek) og bækur hennar urðu til á löngum tíma og eru 66 auk svonefndra Apókrýfurita sem eru nú aftur með í nýjustu útgáfum íslenskum. Sjá tengil neðanmáls. En í bókinni er gullinn túlkunarlykill. Hann er fólginn í þeirri persónu sem umskapað hefur heim okkar til betri vegar með lögmáli eða leiðsögn kærleikans. Vestræn þjóðfélög hafa þegið öll sín gildi úr huga þeirrar persónu sem mótað hefur heiminn meir en nokkur önnur. Þú veist hvað hann heitir. Hann heitir Jesús – og Nota Bene, með essi í nefnifalli og beygist á okkar ástkæra, ylhýra: Jesús – Jesú – Jesú – Jesú. Einfalt og tært. Biblían og Njála. Þessar tvær bækur sem hér hafa verið nefndar þarf að lesa með það í huga að báðar geyma sögur af syndugu fólki. Byrjar hann nú með syndina, einu sinni enn, sagði kerlingin um prestinn. Já, það þarf að útskýra syndina. Í Nýja testamentinu (NT) er orðið hamartia notað um það sem á íslensku heitir synd, sem merkir geigun, að missa marks, hitta ekki skotskífuna, brenna af í vítaspyrnu, keyra út af, slæsa og húkka í golfi, missa pútt, fara á svig við hið rétta o.s.frv. Syndinni má einnig líkja við brotalöm. Fyrsti bíllinn sem ég eignaðist var syndugur. Hlaup var í stýri og því leitaði hann ætíð út af veginum svo ég varð að gera mitt ýtrast til að halda honum á réttum vegi – og það tókst! Seinna varð mér ljóst í gegnum Biblíuna að í mér er sami vandi, sama geigunin sem veldur því að mér hættir til að fara út af Veginum! Og aftur að lestri Biblíunnar. Hana þarf ætíð að lesa með augum Krists, með Jesú-gleraugum. Við þurfum að flokka textana út frá kærleiksboðskap hans sem kennir okkur að elska allt fólk hverrar trúar sem það er, kynhneigðar, sjálfskilnings eða afstöðu til lífsins. Kristur hjálpar okkur að greina hismið frá kjarnanum í lífinu, í Biblíunni, Njálu, á Netinu og alls staðar. En við þurfum samt ekki að vera sammála öllum skoðunum annarra. Enda er slíkt ógerlegt og er efni í annan pistil. Paradís er horfin, en við erum samt á leiðinni þangað, svo magnað og mótsagnakennt sem það er nú þetta líf. Góðar stundir. — Höfundur er pastor emeritus Hér er hægt að hlusta á lestur höfundar á greininni hér.
Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar
Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar