Ormagryfjan í íslenskum skólum – þegar kerfið bregst Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar 10. febrúar 2025 17:00 Blaðagrein mín Agaleysi í íslenskum skólum – kennarar þurfa valdið til baka vakti mikil viðbrögð í samfélaginu. Ég fékk skilaboð og tölvupósta alls staðar að. Frá foreldrum, kennurum og stjórnendum. Allir þökkuðu mér fyrir hugrekkið og að þora að segja frá, eins og hlutirnir eru. Það sem stakk mig var að ég fékk fleiri sögur. Fleiri erfiðar sögur. Sögur frá kennurum og stjórnendum sem höfðu hrökklast úr starfi eftir erfið foreldrasamskipti. Sögu frá stjórnanda sem var kærð í starfi vegna þess að hún ákvað að bregðast við til að forðast að stórslys yrði innan skólans. Eftir 18 mánuði var kæran látin niður falla en málaferlin skilja eftir sig stórt ör. Í vikunni sem greinin mín var birt var málefni skólanna ofarlega á baugi og tjáðu sig margir um það. Rætt var vítt og breytt um að kennarar þurfa að vinna traust barnanna og þá myndi til dæmis orðbragð barnanna breytast til betri vegar. Slíkar alhæfingar er ekki hægt að viðhafa. Sum börn eru með svo ljótan orðaforða að þeim finnst eðlilegt að segja slíkt við kennarann sinn. Önnur börn halda í sér og nota ekki slík orð við kennarann, en nota þau við aðra starfsmenn skólans t.d. þá sem sinna útigæslu. Foreldrar verða að taka ábyrgð. Umræða um ofbeldi barna og börn sem missa stjórn á skapi sínu varð einnig áberandi í kjölfar greinar minnar. Að missa stjórn á skapi sínu og að beita ofbeldi eru tveir gjörólíkir hlutir. Starfsfólk skólanna er allt að vilja gert til að aðstoða þau börn sem missa stjórn á skapi sínu í ákveðnum aðstæðum. Þau börn sem missa stjórn á skapi sínu eru að læra inn á sína erfiðleika, þau geta verið með undirliggjandi greiningu eða hreinlega líður illa. Starfsfólk skólanna aðstoðar og leiðbeinir börnunum að ná stjórn á sér. Það kennir þeim að læra inn á erfiðleika sína og hjálpar til með lausnir.Þar stendur fagfólk sig gríðarlega vel og er aðdáunarvert að vita af þeim árangri sem næst í skólunum með mörg börn. Barn sem gengur framhjá bekkjarfélaga sínum og kýlir hann í magann eða sparkar í höfuð hans án nokkurs fyrirvara er ekki að missa stjórn á skapi sínu. Það er að beita ofbeldi. Það er of algengt í skólum landsins. Þetta tvennt þarf að aðgreina. Í íslensku samfélagi eru lög um að skóli eigi að vera fyrir alla, skóli án aðgreiningar. Það er mikilvægt að allir nemendur fái tækifæri til að vera í því námsumhverfi sem hentar þeim best. Er það alltaf hinn almenni íslenski skóli? Í okkar samfélagi eru sérskólar og skólar með sérdeildir og eru þessir skólar fyrir nemendur sem víkja verulega frá og þurfa námsumhverfi sem hentar þeim vel. Staðan í dag er sú að það er gríðarleg aðsókn í þessa skóla. Fjöldi plássa í þessum skólum hefur verið sá sami í fjölda ára en nemendum í landinu fjölgar. Ef hlutföllin halda sér segir það sig sjálft að nemendum sem þurfa á þessum úrræðum að halda er líka að fjölga. Það er ekki pláss og nemendum er hafnað og þá er reynt að hlúa sem best að þeim í þeirra heimaskóla. Stjórnvöld þurfa að huga að þeim sem víkja frá. Það þarf að huga að því hvaða leiðir þarf að fara í okkar samfélagi til að búa öllum nemendum sem bestar aðstæður og námsumhverfi. Um leið og það er gert fá fleiri tækifæri til náms eins og best verður á kosið. Líka þeim sem eru námslega sterkir. Þeir fá þá meiri tíma innan hins hefðbundna skóla. Heilbrigðiskerfið okkar er í molum og úrræðaleysi í geðheilbrigðismálum skilar sér inn í skólana. Stjórnvöld þurfa verulega að bæta geðheilbrigðismálin svo að foreldrar barna hafi greiðari aðgang að úrræðum fyrir börnin sín. Í dag eru komin lög um farsæld barna. Það er skref í rétta átt en það er ennþá alltof langt í land svo þjónustan verði sem best fyrir börnin okkar. Í íslensku samfélagi erum við með nemendur sem eru á löngum biðlista því þau þurfa að fá greiningu við hæfi eða þeim er vísað frá Bugl vegna alvarlegrar andlegrar líðan. Öll úrræði eru yfirfull. Börnin okkar í dag þurfa að vera það langt leidd í mikilli vanlíðan svo þau séu gripin. Það er ekki nóg að þau séu farin að gera tilraunir til að skaða sig. Þau þurfa hálfpartinn að vera við dauðans dyr svo þau séu gripin. Ég hringdi einu sinni á Bugl. Ég kynnti mig og útskýrði áhyggjur mínar. Ég hafði áhyggjur af því að senda nemanda heim. Ég var hrædd um að hann myndi taka sitt eigið líf. Ég hef aldrei hringt í neyð á Bugl. Ég hafði aldrei haft svona miklar áhyggjur af nemanda. Ég hringi ekki að gamni mínu svona símtal. Aðilinn sem svaraði hálfpartinn hló að mér. Ég fékk þau skilaboð að ég gæti ekki hringt og mætt með barn til þeirra. Ég man að ég stóð á gati. Ég stóð á gati yfir því að ég sem skólamanneskja, með mikla reynslu, væri hafnað af neyðarmóttöku Bugl. Átti ég að senda barnið heim og vona að það kæmi í skólann daginn eftir? Ég tek ofan fyrir starfsfólki í heilbrigðiskerfinu því það er að gera sitt allra besta í þeim aðstæðum sem það er í, alveg eins starfsfólk í skólakerfinu. Kerfin, sem stjórnmálamenn hafa búið til, eru að bregðast okkur, foreldrum og börnum í landinu. Það vantar eitthvað í okkar kerfi og á meðan þetta er svona er skólinn að glíma við það að skapa sem bestar aðstæður fyrir hvern og einn nemanda. Sama hvernig þeim líður eða hvaða bakgrunn þeir hafa. Í skólanum er starfsfólk með með grátandi foreldra í fanginu sem eru í uppgjöf og að niðurlotum komnir. Foreldra sem eru orðnir uppgefnir á því að lenda ítrekað á vegg í kerfinu. Þá vantar aðstoð. Börnunum þeirra er hafnað hvar sem þau koma. Starfsfólk skólanna er allt af vilja gert til að aðstoða en við getum það ekki alltaf þegar barn þarf aðstoð annars staðar frá en í skólanum. Það er mikið talað um að það sé eitthvað að í menntakerfinu okkar. Vandinn er svo miklu stærri. Kerfin verða að tala saman. Ef heilbrigðiskerfið virkaði betur sem skyldi og börn og foreldrar þeirra væru gripin þá skilar það sér út í skólana. Börnunum líður betur þegar þau fá viðeigandi þjónustu. Stundum er það þannig að við erum að lifa af með ákveðna nemendur. Því við höfum ekki umhverfið né aðra þjónustu börnunum í hag. Hvenær mun þetta lagast? Foreldri fékk greiningu fyrir barnið sitt í skólanum af skólasálfræðingi og átti í kjölfarið að panta tíma hjá geðlækni. Foreldrið hringir og ætlar að fá tíma hjá barnageðlækni. ,,Barnageðlækni, það er allavega þriggja ára bið að fá tíma hjá barnageðlækni.“ Það eru bara örfáir barnageðlæknar á landinu. Á meðan barnið bíður í þrjú ár er það í grunnskólanum sínum og hefur engin önnur úrræði. Það getur fengið tíma hjá barnalækni en ekki sérfræðingi á því sviði sem barnið þarfnast. Við reynum að gera okkar besta en það getur verið svo erfitt að horfa upp á það að börnin okkar, já ég segi börnin okkar því öll börn í íslensku samfélagi koma okkur við, fái ekki þjónustu við hæfi. Hver á að grípa börnin ef samfélagið gerir það ekki? Eigum við að bjóða börnunum okkar upp á þessa þjónustu? Hvort sem það er heilbrigðiskerfið eða sérskólar þá er löng bið í úrræði og börnin okkar komast ekki að. Við heyrum oft að skólakerfið þurfi að breytast. Skólakerfið er langt frá því að vera eini vandinn. Það er kerfið í heild sinni. Kerfið þarf að lagast svo starfsumhverfi kennara í skólum landsins verði betra. Við vinnum við eitt mikilvægasta starf í okkar samfélagi. Við erum með börnunum okkar lungann úr deginum. Það er nauðsynlegt að fá fagmenntað fólk í skóla landsins og fleira fagfólk í heilbrigðiskerfið til að grípa börnin okkar. Börnin sem okkur þykir öllum vænt um. Að vinna sem kennari er frábært starf en á sama tíma krefjandi. Kennarar þurfa laun sem hæfa menntun þeirra og ábyrgð. Nú þurfa samningar að fara að klárast svo við fáum góða framtíðarkennara fyrir börnin okkar, því þeir liggja ekki á lausu. Höfundur er skólastjóri í Hörðuvallaskóla. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Grunnskólar Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir Mest lesið „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Skoðun Eitt spilakort, betri spilamenning – er skaðaminnkandi Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Sameining sem eflir íslenskan landbúnað Egill Gautason skrifar Skoðun Konur sem stinga hvor aðra í bakið Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjölbreytileiki er styrkleiki Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Það er list að lifa með krabbameini Hlíf Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Um kynjafræði og pólítík Hanna Björg Vilhjálmsdóttir skrifar Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Sjá meira
Blaðagrein mín Agaleysi í íslenskum skólum – kennarar þurfa valdið til baka vakti mikil viðbrögð í samfélaginu. Ég fékk skilaboð og tölvupósta alls staðar að. Frá foreldrum, kennurum og stjórnendum. Allir þökkuðu mér fyrir hugrekkið og að þora að segja frá, eins og hlutirnir eru. Það sem stakk mig var að ég fékk fleiri sögur. Fleiri erfiðar sögur. Sögur frá kennurum og stjórnendum sem höfðu hrökklast úr starfi eftir erfið foreldrasamskipti. Sögu frá stjórnanda sem var kærð í starfi vegna þess að hún ákvað að bregðast við til að forðast að stórslys yrði innan skólans. Eftir 18 mánuði var kæran látin niður falla en málaferlin skilja eftir sig stórt ör. Í vikunni sem greinin mín var birt var málefni skólanna ofarlega á baugi og tjáðu sig margir um það. Rætt var vítt og breytt um að kennarar þurfa að vinna traust barnanna og þá myndi til dæmis orðbragð barnanna breytast til betri vegar. Slíkar alhæfingar er ekki hægt að viðhafa. Sum börn eru með svo ljótan orðaforða að þeim finnst eðlilegt að segja slíkt við kennarann sinn. Önnur börn halda í sér og nota ekki slík orð við kennarann, en nota þau við aðra starfsmenn skólans t.d. þá sem sinna útigæslu. Foreldrar verða að taka ábyrgð. Umræða um ofbeldi barna og börn sem missa stjórn á skapi sínu varð einnig áberandi í kjölfar greinar minnar. Að missa stjórn á skapi sínu og að beita ofbeldi eru tveir gjörólíkir hlutir. Starfsfólk skólanna er allt að vilja gert til að aðstoða þau börn sem missa stjórn á skapi sínu í ákveðnum aðstæðum. Þau börn sem missa stjórn á skapi sínu eru að læra inn á sína erfiðleika, þau geta verið með undirliggjandi greiningu eða hreinlega líður illa. Starfsfólk skólanna aðstoðar og leiðbeinir börnunum að ná stjórn á sér. Það kennir þeim að læra inn á erfiðleika sína og hjálpar til með lausnir.Þar stendur fagfólk sig gríðarlega vel og er aðdáunarvert að vita af þeim árangri sem næst í skólunum með mörg börn. Barn sem gengur framhjá bekkjarfélaga sínum og kýlir hann í magann eða sparkar í höfuð hans án nokkurs fyrirvara er ekki að missa stjórn á skapi sínu. Það er að beita ofbeldi. Það er of algengt í skólum landsins. Þetta tvennt þarf að aðgreina. Í íslensku samfélagi eru lög um að skóli eigi að vera fyrir alla, skóli án aðgreiningar. Það er mikilvægt að allir nemendur fái tækifæri til að vera í því námsumhverfi sem hentar þeim best. Er það alltaf hinn almenni íslenski skóli? Í okkar samfélagi eru sérskólar og skólar með sérdeildir og eru þessir skólar fyrir nemendur sem víkja verulega frá og þurfa námsumhverfi sem hentar þeim vel. Staðan í dag er sú að það er gríðarleg aðsókn í þessa skóla. Fjöldi plássa í þessum skólum hefur verið sá sami í fjölda ára en nemendum í landinu fjölgar. Ef hlutföllin halda sér segir það sig sjálft að nemendum sem þurfa á þessum úrræðum að halda er líka að fjölga. Það er ekki pláss og nemendum er hafnað og þá er reynt að hlúa sem best að þeim í þeirra heimaskóla. Stjórnvöld þurfa að huga að þeim sem víkja frá. Það þarf að huga að því hvaða leiðir þarf að fara í okkar samfélagi til að búa öllum nemendum sem bestar aðstæður og námsumhverfi. Um leið og það er gert fá fleiri tækifæri til náms eins og best verður á kosið. Líka þeim sem eru námslega sterkir. Þeir fá þá meiri tíma innan hins hefðbundna skóla. Heilbrigðiskerfið okkar er í molum og úrræðaleysi í geðheilbrigðismálum skilar sér inn í skólana. Stjórnvöld þurfa verulega að bæta geðheilbrigðismálin svo að foreldrar barna hafi greiðari aðgang að úrræðum fyrir börnin sín. Í dag eru komin lög um farsæld barna. Það er skref í rétta átt en það er ennþá alltof langt í land svo þjónustan verði sem best fyrir börnin okkar. Í íslensku samfélagi erum við með nemendur sem eru á löngum biðlista því þau þurfa að fá greiningu við hæfi eða þeim er vísað frá Bugl vegna alvarlegrar andlegrar líðan. Öll úrræði eru yfirfull. Börnin okkar í dag þurfa að vera það langt leidd í mikilli vanlíðan svo þau séu gripin. Það er ekki nóg að þau séu farin að gera tilraunir til að skaða sig. Þau þurfa hálfpartinn að vera við dauðans dyr svo þau séu gripin. Ég hringdi einu sinni á Bugl. Ég kynnti mig og útskýrði áhyggjur mínar. Ég hafði áhyggjur af því að senda nemanda heim. Ég var hrædd um að hann myndi taka sitt eigið líf. Ég hef aldrei hringt í neyð á Bugl. Ég hafði aldrei haft svona miklar áhyggjur af nemanda. Ég hringi ekki að gamni mínu svona símtal. Aðilinn sem svaraði hálfpartinn hló að mér. Ég fékk þau skilaboð að ég gæti ekki hringt og mætt með barn til þeirra. Ég man að ég stóð á gati. Ég stóð á gati yfir því að ég sem skólamanneskja, með mikla reynslu, væri hafnað af neyðarmóttöku Bugl. Átti ég að senda barnið heim og vona að það kæmi í skólann daginn eftir? Ég tek ofan fyrir starfsfólki í heilbrigðiskerfinu því það er að gera sitt allra besta í þeim aðstæðum sem það er í, alveg eins starfsfólk í skólakerfinu. Kerfin, sem stjórnmálamenn hafa búið til, eru að bregðast okkur, foreldrum og börnum í landinu. Það vantar eitthvað í okkar kerfi og á meðan þetta er svona er skólinn að glíma við það að skapa sem bestar aðstæður fyrir hvern og einn nemanda. Sama hvernig þeim líður eða hvaða bakgrunn þeir hafa. Í skólanum er starfsfólk með með grátandi foreldra í fanginu sem eru í uppgjöf og að niðurlotum komnir. Foreldra sem eru orðnir uppgefnir á því að lenda ítrekað á vegg í kerfinu. Þá vantar aðstoð. Börnunum þeirra er hafnað hvar sem þau koma. Starfsfólk skólanna er allt af vilja gert til að aðstoða en við getum það ekki alltaf þegar barn þarf aðstoð annars staðar frá en í skólanum. Það er mikið talað um að það sé eitthvað að í menntakerfinu okkar. Vandinn er svo miklu stærri. Kerfin verða að tala saman. Ef heilbrigðiskerfið virkaði betur sem skyldi og börn og foreldrar þeirra væru gripin þá skilar það sér út í skólana. Börnunum líður betur þegar þau fá viðeigandi þjónustu. Stundum er það þannig að við erum að lifa af með ákveðna nemendur. Því við höfum ekki umhverfið né aðra þjónustu börnunum í hag. Hvenær mun þetta lagast? Foreldri fékk greiningu fyrir barnið sitt í skólanum af skólasálfræðingi og átti í kjölfarið að panta tíma hjá geðlækni. Foreldrið hringir og ætlar að fá tíma hjá barnageðlækni. ,,Barnageðlækni, það er allavega þriggja ára bið að fá tíma hjá barnageðlækni.“ Það eru bara örfáir barnageðlæknar á landinu. Á meðan barnið bíður í þrjú ár er það í grunnskólanum sínum og hefur engin önnur úrræði. Það getur fengið tíma hjá barnalækni en ekki sérfræðingi á því sviði sem barnið þarfnast. Við reynum að gera okkar besta en það getur verið svo erfitt að horfa upp á það að börnin okkar, já ég segi börnin okkar því öll börn í íslensku samfélagi koma okkur við, fái ekki þjónustu við hæfi. Hver á að grípa börnin ef samfélagið gerir það ekki? Eigum við að bjóða börnunum okkar upp á þessa þjónustu? Hvort sem það er heilbrigðiskerfið eða sérskólar þá er löng bið í úrræði og börnin okkar komast ekki að. Við heyrum oft að skólakerfið þurfi að breytast. Skólakerfið er langt frá því að vera eini vandinn. Það er kerfið í heild sinni. Kerfið þarf að lagast svo starfsumhverfi kennara í skólum landsins verði betra. Við vinnum við eitt mikilvægasta starf í okkar samfélagi. Við erum með börnunum okkar lungann úr deginum. Það er nauðsynlegt að fá fagmenntað fólk í skóla landsins og fleira fagfólk í heilbrigðiskerfið til að grípa börnin okkar. Börnin sem okkur þykir öllum vænt um. Að vinna sem kennari er frábært starf en á sama tíma krefjandi. Kennarar þurfa laun sem hæfa menntun þeirra og ábyrgð. Nú þurfa samningar að fara að klárast svo við fáum góða framtíðarkennara fyrir börnin okkar, því þeir liggja ekki á lausu. Höfundur er skólastjóri í Hörðuvallaskóla.
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley Skoðun