Fjölbreytileiki í íslensku skólakerfi: Erum við á réttri leið? Inga Sigrún Atladóttir skrifar 23. janúar 2025 08:32 Á undanförnum árum hefur íslenska skólakerfið lagt mikla áherslu á fjölbreytileika, einstaklingsmiðað nám og valdeflingu nemenda. Þessi nálgun hefur verið í takt við alþjóðlegar strauma í menntamálum, þar sem markmiðið er að mæta þörfum hvers og eins nemanda og skapa skólaumhverfi sem tekur mið af ólíkum bakgrunni, hæfileikum og áhuga. Hins vegar virðist sem þessi áhersla sé nú að hörfa, bæði hér á landi og víðar, og aðrar leiðir séu teknar upp sem draga úr rými fyrir fjölbreytileikann. Þetta vekur spurningar um hvert við stefnum og hvort við séum að missa sjónar á þeim gildum sem við höfum áður talið mikilvæg. Afturhvarf til stýringar og atferlismótunar Í stað þess að þróa áfram leiðir til að valdefla börn og gefa þeim rödd innan skólakerfisins, virðist sem við séum að snúa aftur til meiri stýringar og áherslu á atferlismótun. Þessi þróun birtist í aukinni áherslu á staðlaðar lausnir, stýringu og reglufestu, þar sem nemendur eru frekar mótaðir til að fylgja fyrir fram ákveðnum reglum og væntingum en að fá tækifæri til að tjá sig og taka þátt í eigin námi. Þetta getur leitt til þess að fjölbreytileikinn, sem áður var í forgrunni, verður settur til hliðar í þágu einsleitari nálgunar. Þessi breyting er ekki séríslenskt fyrirbæri. Í samtölum við kennara og menntunarfræðinga í Bandaríkjunum kemur fram að þar sé sama ferlið í gangi. Þeir lýsa því hvernig áherslan á fjölbreytileika og valdeflingu nemenda hefur vikið fyrir aukinni stýringu og áherslu á hegðun og árangur samkvæmt stöðluðum mælikvörðum. Þetta er áhyggjuefni, þar sem það bendir til þess að við séum að missa sjónar á mikilvægi þess að mæta ólíkum þörfum nemenda og skapa skólaumhverfi sem styður við fjölbreyttan hóp barna. Af hverju er þetta að gerast? Ein ástæða fyrir þessari þróun gæti verið sú að við höfum ekki fundið nægilega góðar leiðir til að valdefla börn og gefa þeim rödd innan skólakerfisins. Enn fremur getur það verið vegna þess að við höfum ekki náð að skilja nógu vel hugmyndina um skólastarf sem leggur áherslu á fjölbreytileika og hvaða aðferðir eru farsælastar til að ná þeim árangri sem slík áhersla þarf á að halda. Það er flókið og krefjandi verkefni að skapa skólaumhverfi sem tekur mið af fjölbreytileika og gefur öllum nemendum tækifæri til að blómstra. Þegar slíkar tilraunir skila ekki tilætluðum árangri, eða þegar þær virðast of tímafrekar og kostnaðarsamar, getur verið freistandi að snúa aftur til einfaldari lausna, eins og stýringu og atferlismótunar. Ný bók um kosti og galla atferlismiðaðs náms Nýlega skrifaði ég bók sem fjallar um þennan vanda og þá þróun sem við sjáum í íslensku skólakerfi og víðar. Í bókinni legg ég fram kosti og galla þess að leggja áherslu á atferlismiðað nám. Ég skoða hvernig þessi nálgun getur verið gagnleg í ákveðnum aðstæðum, en einnig hvernig hún getur dregið úr rými fyrir fjölbreytilegar skoðanir, skapandi hugsun og valdeflingu nemenda. Í bókinni legg ég fram áherslur og hugmyndir um hvernig hægt er að nýta kosti atferlisstefnunnar án þess að missa sjónar á mikilvægi fjölbreytilegra skoðana og hugsunar. Ég tel að það sé hægt að finna jafnvægi þar sem við nýtum styrkleika atferlismiðaðs náms, eins og skýr markmið og skipulag, en á sama tíma tryggjum að nemendur fái tækifæri til að tjá sig, þróa eigin rödd og taka þátt í eigin námi. Þetta jafnvægi er lykilatriði ef við viljum byggja upp menntakerfi sem styður við fjölbreyttan hóp barna og undirbýr þau fyrir framtíðina. Hvert viljum við stefna? Þessi þróun vekur mikilvægar spurningar um framtíð íslenska skólakerfisins. Viljum við halda áfram á þessari braut, þar sem fjölbreytileikinn fær minna rými og stýring og atferlismótun verða ráðandi? Eða viljum við leita leiða til að styrkja áhersluna á fjölbreytileika og valdeflingu nemenda, jafnvel þótt það krefjist meiri vinnu og nýrra lausna? Þróunin í átt að meiri stýringu og atferlismótun í íslensku skólakerfi er áhyggjuefni, sérstaklega ef hún dregur úr rými fyrir fjölbreytileika og valdeflingu nemenda. Við þurfum að íhuga hvort þetta sé sú leið sem við viljum fara, eða hvort við viljum leggja meiri áherslu á að þróa áfram skólaumhverfi sem tekur mið af ólíkum þörfum og gefur öllum nemendum tækifæri til að blómstra. Í bókinni minni legg ég áherslu á að við þurfum ekki að velja á milli þessara tveggja nálgana – fjölbreytileika og atferlismiðaðs náms. Við getum nýtt styrkleika beggja til að byggja upp menntakerfi sem er bæði skipulagt og sveigjanlegt, þar sem nemendur fá tækifæri til að vaxa og þróast á eigin forsendum. Spurningin er: Erum við tilbúin að taka þessa áskorun? Höfundur er kennari sem leggur áherslu á sjónarhorn barna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla- og menntamál Grunnskólar Börn og uppeldi Mest lesið Púslið sem passar ekki Ingibjörg Isaksen Skoðun Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson Skoðun Nei, það verður ekki að vera Ísrael, það er Ísrael Einar Ólafsson Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir Skoðun Þér er boðið með, kæri félagi Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson Skoðun Skoðun Skoðun Getur Seljaskóli núna orðið símalaus skóli, Jóhanna? Kristín Jónsdóttir skrifar Skoðun Gagnsæi og traust á raforkumarkaði Einar S Einarsson skrifar Skoðun Ef þetta er rétt – hvað er þá rangt? Anna Berg Samúelsdóttir skrifar Skoðun Hvað er þetta MG? Júlíana Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sjúkraþyrlu sem allra fyrst, kerfi sem veitir lífsbjörg Gunnar Svanur Einarsson skrifar Skoðun Ríkisstofnun forherðist við gagnrýni Björn Ólafsson skrifar Skoðun Bylting, bóla, bölvun - bull? Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Eru smáþjóðir stikkfríar? Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Ákall Valdimar Júlíusson skrifar Skoðun Á að leyfa eða halda áfram að banna? Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Íslenski fáninn fyrir samstöðu ekki mismunun Ása Berglind Hjálmarsdóttir skrifar Skoðun Jafnlaunabarnið og baðvatnið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Þér er boðið með, kæri félagi Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Púslið sem passar ekki Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Nei, það verður ekki að vera Ísrael, það er Ísrael Einar Ólafsson skrifar Skoðun Kemur þín háskólagráða úr kornflakes pakka? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Hinn óseðjandi Eiríkur Ólafsson skrifar Skoðun Þéttari byggð: Hver nýtur ábatans — og hver borgar brúsann? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar Skoðun Ef þið þurfið að segja upphátt að þið séuð ekki rasistar... Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Hugleiðingar og skoðanaskipti um rasisma og útlendingahatur Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun 56.000 krónur í vasa Kópavogsbúa Ásdís Kristjánsdóttir skrifar Skoðun NordAN: Vegið að norrænni forvarnarstefnu Siv Friðleifsdóttir skrifar Skoðun Af hverju byggjum við innan gróinna hverfa? Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Er stríðsglæpamaður í rútunni? Ragnhildur Hólmgeirsdóttir, Hrönn Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Til hamingju með sjómannadaginn Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Er ekki tími til kominn að tengja? Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Barnasáttmáli fyrir öll börn Guðný Björk Eydal,Paola Cardenas skrifar Sjá meira
Á undanförnum árum hefur íslenska skólakerfið lagt mikla áherslu á fjölbreytileika, einstaklingsmiðað nám og valdeflingu nemenda. Þessi nálgun hefur verið í takt við alþjóðlegar strauma í menntamálum, þar sem markmiðið er að mæta þörfum hvers og eins nemanda og skapa skólaumhverfi sem tekur mið af ólíkum bakgrunni, hæfileikum og áhuga. Hins vegar virðist sem þessi áhersla sé nú að hörfa, bæði hér á landi og víðar, og aðrar leiðir séu teknar upp sem draga úr rými fyrir fjölbreytileikann. Þetta vekur spurningar um hvert við stefnum og hvort við séum að missa sjónar á þeim gildum sem við höfum áður talið mikilvæg. Afturhvarf til stýringar og atferlismótunar Í stað þess að þróa áfram leiðir til að valdefla börn og gefa þeim rödd innan skólakerfisins, virðist sem við séum að snúa aftur til meiri stýringar og áherslu á atferlismótun. Þessi þróun birtist í aukinni áherslu á staðlaðar lausnir, stýringu og reglufestu, þar sem nemendur eru frekar mótaðir til að fylgja fyrir fram ákveðnum reglum og væntingum en að fá tækifæri til að tjá sig og taka þátt í eigin námi. Þetta getur leitt til þess að fjölbreytileikinn, sem áður var í forgrunni, verður settur til hliðar í þágu einsleitari nálgunar. Þessi breyting er ekki séríslenskt fyrirbæri. Í samtölum við kennara og menntunarfræðinga í Bandaríkjunum kemur fram að þar sé sama ferlið í gangi. Þeir lýsa því hvernig áherslan á fjölbreytileika og valdeflingu nemenda hefur vikið fyrir aukinni stýringu og áherslu á hegðun og árangur samkvæmt stöðluðum mælikvörðum. Þetta er áhyggjuefni, þar sem það bendir til þess að við séum að missa sjónar á mikilvægi þess að mæta ólíkum þörfum nemenda og skapa skólaumhverfi sem styður við fjölbreyttan hóp barna. Af hverju er þetta að gerast? Ein ástæða fyrir þessari þróun gæti verið sú að við höfum ekki fundið nægilega góðar leiðir til að valdefla börn og gefa þeim rödd innan skólakerfisins. Enn fremur getur það verið vegna þess að við höfum ekki náð að skilja nógu vel hugmyndina um skólastarf sem leggur áherslu á fjölbreytileika og hvaða aðferðir eru farsælastar til að ná þeim árangri sem slík áhersla þarf á að halda. Það er flókið og krefjandi verkefni að skapa skólaumhverfi sem tekur mið af fjölbreytileika og gefur öllum nemendum tækifæri til að blómstra. Þegar slíkar tilraunir skila ekki tilætluðum árangri, eða þegar þær virðast of tímafrekar og kostnaðarsamar, getur verið freistandi að snúa aftur til einfaldari lausna, eins og stýringu og atferlismótunar. Ný bók um kosti og galla atferlismiðaðs náms Nýlega skrifaði ég bók sem fjallar um þennan vanda og þá þróun sem við sjáum í íslensku skólakerfi og víðar. Í bókinni legg ég fram kosti og galla þess að leggja áherslu á atferlismiðað nám. Ég skoða hvernig þessi nálgun getur verið gagnleg í ákveðnum aðstæðum, en einnig hvernig hún getur dregið úr rými fyrir fjölbreytilegar skoðanir, skapandi hugsun og valdeflingu nemenda. Í bókinni legg ég fram áherslur og hugmyndir um hvernig hægt er að nýta kosti atferlisstefnunnar án þess að missa sjónar á mikilvægi fjölbreytilegra skoðana og hugsunar. Ég tel að það sé hægt að finna jafnvægi þar sem við nýtum styrkleika atferlismiðaðs náms, eins og skýr markmið og skipulag, en á sama tíma tryggjum að nemendur fái tækifæri til að tjá sig, þróa eigin rödd og taka þátt í eigin námi. Þetta jafnvægi er lykilatriði ef við viljum byggja upp menntakerfi sem styður við fjölbreyttan hóp barna og undirbýr þau fyrir framtíðina. Hvert viljum við stefna? Þessi þróun vekur mikilvægar spurningar um framtíð íslenska skólakerfisins. Viljum við halda áfram á þessari braut, þar sem fjölbreytileikinn fær minna rými og stýring og atferlismótun verða ráðandi? Eða viljum við leita leiða til að styrkja áhersluna á fjölbreytileika og valdeflingu nemenda, jafnvel þótt það krefjist meiri vinnu og nýrra lausna? Þróunin í átt að meiri stýringu og atferlismótun í íslensku skólakerfi er áhyggjuefni, sérstaklega ef hún dregur úr rými fyrir fjölbreytileika og valdeflingu nemenda. Við þurfum að íhuga hvort þetta sé sú leið sem við viljum fara, eða hvort við viljum leggja meiri áherslu á að þróa áfram skólaumhverfi sem tekur mið af ólíkum þörfum og gefur öllum nemendum tækifæri til að blómstra. Í bókinni minni legg ég áherslu á að við þurfum ekki að velja á milli þessara tveggja nálgana – fjölbreytileika og atferlismiðaðs náms. Við getum nýtt styrkleika beggja til að byggja upp menntakerfi sem er bæði skipulagt og sveigjanlegt, þar sem nemendur fá tækifæri til að vaxa og þróast á eigin forsendum. Spurningin er: Erum við tilbúin að taka þessa áskorun? Höfundur er kennari sem leggur áherslu á sjónarhorn barna.
Skoðun Það ætti ekki vera í boði að útskifa fólk úr viðtalstímum hjá geðlæknum Atli Már Haraldsson Zebitz skrifar
Skoðun Gigt, vinnumarkaðurinn, fjölgun hlutastarfa og viðeigandi aðlögun Hrönn Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Nú er tími til aðgerða: Tóbaks- og nikótínfrítt Ísland Vala Smáradóttir,Jóhanna S. Kristjánsdóttir skrifar