Í tilefni af alþjóðlegum degi læsis Guðbjörg R. Þórisdóttir skrifar 8. september 2023 11:30 Í tilefni af alþjóðlegum degi læsis vill Félag læsisfræðinga á Íslandi (FLÍS) leggja áherslu á lögbundinn rétt allra nemenda grunnskóla landsins á lestrarkennslu við hæfi eða gæðakennslu, sem tryggir hverjum og einum gott læsi sem nýtist til fullnægjandi þátttöku í námi, starfi og leik til framtíðar. Í Lestrar- og ritunarstiganum geta lærðir og leikir séð dæmi um hvað felst í árangursríku kennsluskipulagi í lestri og ritun þar sem tekið er tillit til ólíkra þarfa nemenda innan sama bekkjar eða árgangs. Staða nemenda og forsendur til lestrarnáms eru ólíkar strax við upphaf skólagöngu og það kallar á skipulega nálgun. Myndin sýnir hvernig kennslan þarf að vera einstaklingsmiðuð, kerfisbundin og byggja á gögnum sem kennarinn hefur aflað um nemendur með ýmis konar mati (fjólubláa örin). Árangur í námi getur einnig verið háður ytri þáttum eins og þeirri þekkingu sem er til staðar innan skólans, lestrarmenningunni og stuðningi heima (t.d. hvort lesið sé fyrir börn og þeim fylgt eftir í lestrarnámi), móðurmáli/mállýsku eða félags- og fjárhagslegri stöðu heimilis. Innri þættir varða svo einstaklingsbundna stöðu eins og þá hvort nemandinn glími við athyglisvanda eða önnur frávik sem geta haft áhrif á framvindu í námi (bláa örin). Við viljum vekja sérstaka athygli á tveimur neðri þrepunum en þau skipa að jafnaði um helmingur nemenda á fyrstu árum formlegrar lestrarkennslu. Þessir nemendur þurfa beina og skipulega nálgun í lestrarkennslu, næg tækifæri til þjálfunar og fylgjast þarf vel með hvort kennslan beri árangur. Í neðsta þrepinu eru svo nemendur sem af einhverjum orsökum (sjá t.d. bláu örina aftur) eiga í meiri erfiðleikum en aðrir að ná tökum á lestri. Þetta geta verið nemendur sem fá síðar greiningu vegna lestrarvanda en það er mikilvægt að hafa í huga að þetta er ekki einsleitur hópur. Margir þeirra geta náð og ná fullnægjandi tökum á lestri þannig að þeir eru færir um að stunda langskólanám eða annað sem þá langar til. Lestrarerfiðleikar eru nefnilega á rófi og geta ýmist verið vægir eða djúpstæðir. Talið er að hlutfall nemenda með djúpstæðan lestrarvanda sé í kringum 4% en í þessum hópi eru yfirleitt nemendur sem glíma við vanda á fleiri sviðum en lestri. Vert er að hafa í huga að langflestir einstaklingar með lestrarvanda hafa sömu vitsmunafærni og aðrir. Þess vegna er mikilvægt að gera ekki minni kröfur til þeirra í námi heldur þarf að halda áfram markvissri lestrarkennslu, t.d. með aðstoð stafrænnar tækni og með nauðsynlegum tilhliðrunum, þar til þeir hafa náð fullnægjandi færni eða hámarksfærni í takt við forsendur. Eins og staðan er núna útskrifast um þriðjungur grunnskólanema á Íslandi undir lágmarksviðmiðum hvað leshraða varðar en hann, auk málskilnings, eru lykilforsendur góðs lesskilnings. Flestum er kunnugt um fallandi gengi nemenda á Íslandi á alþjóðlegu PISA könnuninni á vegum OECD þar sem niðurstöður sýna að lesskilningi nemenda á Íslandi hefur, í megindráttum, farið hrakandi frá því að Ísland tók fyrst þáttárið 2000. Árið 2018 voru Íslendingar í 29. sæti af 37 þátttökuþjóðum á meðan Norðurlöndin, sem við gjarnan berum okkur saman við, voru öll yfir meðaltali OECD. Í lok þessa árs munu okkur berast nýjar niðurstöður úr PISA fyrir árið í fyrra og ekki ólíklegt að halli enn undan fæti sé fyrri þróun höfð í huga. Hér á landi fá yfir 20% nemenda greiningu vegna lestrarerfiðleika samanborið við þau 10% nemenda sem greinast á hinum Norðurlöndunum. Samkvæmt tölum frá hagstofunni er 32% barna í íslenskum grunnskólum vísað í sérkennslu eða stuðning einhvern tímann á skólagöngunni. Til samanburðar vísa Svíar aðeins um 5,8% og Danir 6,6% nemenda sinna í slík úrræði að vandlega athuguðu máli. Ástæðurnar eru án efa margar en verkefnið er augljóst. Kannski getur einföld mynd eða nálgun, eins og sú sem birtist í lestrarstiganum, verið gott leiðarljós eða upphafsreitur sem hægt er að styðjast við því það er ljóst að við verðum að gera betur. Þau sem stýra menntakerfinu okkar verða að gera betur, skólastjórnendur verða að gera betur, kennarar verða að gera betur og fá tækifæri til að mæta þörfum allra nemenda og samstarf heimila og skóla þarf að vera gott. Við læsisfræðingar þurfum einnig að leggja okkar af mörkum með því að benda á, fræða og leggja til lausnir. Í öllum bekkjum, árgöngum og skólum eru börn sem glíma við lestrarvanda. Þau hætta aldrei að vera til og á hverju ári bætast ný og ný í hópinn og vandi þeirra vex ef ekkert er að gert. Þess vegna verður að finna kerfisbundna lausn sem tryggir öllum börnum nauðsynlega aðstoð svo þau nái góðum tökum á lestri þrátt fyrir vanda. Við minnum aftur á að sá réttur er lögbundinn. Höfundur er formaður Félags læsisfræðinga á Íslandi (FLÍS). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla - og menntamál Grunnskólar Mest lesið 76 dagar Erlingur Sigvaldason Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun Í minningu körfuboltahetja Snæbjörn Guðmundsson Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Skoðun Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar Skoðun 76 dagar Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Í minningu körfuboltahetja Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Húsnæðisbæturnar sem hurfu Ragnar Sigurður Kristjánsson skrifar Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar Skoðun Hjartans mál í kennslu Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Hunsuðu menntamálin – en ætla nú að bjarga þeim Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Sporin þín Valtýr Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Sjallar og lyklaborðið Sigfús Ómar Höskuldsson skrifar Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun „Stóra fallega frumvarpið“ hans Trump Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Verndun vatns og stjórn vatnamála Ólafur Arnar Jónsson,Sigurður Guðjónsson skrifar Skoðun Gegn hernaði hvers konar Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Sjá meira
Í tilefni af alþjóðlegum degi læsis vill Félag læsisfræðinga á Íslandi (FLÍS) leggja áherslu á lögbundinn rétt allra nemenda grunnskóla landsins á lestrarkennslu við hæfi eða gæðakennslu, sem tryggir hverjum og einum gott læsi sem nýtist til fullnægjandi þátttöku í námi, starfi og leik til framtíðar. Í Lestrar- og ritunarstiganum geta lærðir og leikir séð dæmi um hvað felst í árangursríku kennsluskipulagi í lestri og ritun þar sem tekið er tillit til ólíkra þarfa nemenda innan sama bekkjar eða árgangs. Staða nemenda og forsendur til lestrarnáms eru ólíkar strax við upphaf skólagöngu og það kallar á skipulega nálgun. Myndin sýnir hvernig kennslan þarf að vera einstaklingsmiðuð, kerfisbundin og byggja á gögnum sem kennarinn hefur aflað um nemendur með ýmis konar mati (fjólubláa örin). Árangur í námi getur einnig verið háður ytri þáttum eins og þeirri þekkingu sem er til staðar innan skólans, lestrarmenningunni og stuðningi heima (t.d. hvort lesið sé fyrir börn og þeim fylgt eftir í lestrarnámi), móðurmáli/mállýsku eða félags- og fjárhagslegri stöðu heimilis. Innri þættir varða svo einstaklingsbundna stöðu eins og þá hvort nemandinn glími við athyglisvanda eða önnur frávik sem geta haft áhrif á framvindu í námi (bláa örin). Við viljum vekja sérstaka athygli á tveimur neðri þrepunum en þau skipa að jafnaði um helmingur nemenda á fyrstu árum formlegrar lestrarkennslu. Þessir nemendur þurfa beina og skipulega nálgun í lestrarkennslu, næg tækifæri til þjálfunar og fylgjast þarf vel með hvort kennslan beri árangur. Í neðsta þrepinu eru svo nemendur sem af einhverjum orsökum (sjá t.d. bláu örina aftur) eiga í meiri erfiðleikum en aðrir að ná tökum á lestri. Þetta geta verið nemendur sem fá síðar greiningu vegna lestrarvanda en það er mikilvægt að hafa í huga að þetta er ekki einsleitur hópur. Margir þeirra geta náð og ná fullnægjandi tökum á lestri þannig að þeir eru færir um að stunda langskólanám eða annað sem þá langar til. Lestrarerfiðleikar eru nefnilega á rófi og geta ýmist verið vægir eða djúpstæðir. Talið er að hlutfall nemenda með djúpstæðan lestrarvanda sé í kringum 4% en í þessum hópi eru yfirleitt nemendur sem glíma við vanda á fleiri sviðum en lestri. Vert er að hafa í huga að langflestir einstaklingar með lestrarvanda hafa sömu vitsmunafærni og aðrir. Þess vegna er mikilvægt að gera ekki minni kröfur til þeirra í námi heldur þarf að halda áfram markvissri lestrarkennslu, t.d. með aðstoð stafrænnar tækni og með nauðsynlegum tilhliðrunum, þar til þeir hafa náð fullnægjandi færni eða hámarksfærni í takt við forsendur. Eins og staðan er núna útskrifast um þriðjungur grunnskólanema á Íslandi undir lágmarksviðmiðum hvað leshraða varðar en hann, auk málskilnings, eru lykilforsendur góðs lesskilnings. Flestum er kunnugt um fallandi gengi nemenda á Íslandi á alþjóðlegu PISA könnuninni á vegum OECD þar sem niðurstöður sýna að lesskilningi nemenda á Íslandi hefur, í megindráttum, farið hrakandi frá því að Ísland tók fyrst þáttárið 2000. Árið 2018 voru Íslendingar í 29. sæti af 37 þátttökuþjóðum á meðan Norðurlöndin, sem við gjarnan berum okkur saman við, voru öll yfir meðaltali OECD. Í lok þessa árs munu okkur berast nýjar niðurstöður úr PISA fyrir árið í fyrra og ekki ólíklegt að halli enn undan fæti sé fyrri þróun höfð í huga. Hér á landi fá yfir 20% nemenda greiningu vegna lestrarerfiðleika samanborið við þau 10% nemenda sem greinast á hinum Norðurlöndunum. Samkvæmt tölum frá hagstofunni er 32% barna í íslenskum grunnskólum vísað í sérkennslu eða stuðning einhvern tímann á skólagöngunni. Til samanburðar vísa Svíar aðeins um 5,8% og Danir 6,6% nemenda sinna í slík úrræði að vandlega athuguðu máli. Ástæðurnar eru án efa margar en verkefnið er augljóst. Kannski getur einföld mynd eða nálgun, eins og sú sem birtist í lestrarstiganum, verið gott leiðarljós eða upphafsreitur sem hægt er að styðjast við því það er ljóst að við verðum að gera betur. Þau sem stýra menntakerfinu okkar verða að gera betur, skólastjórnendur verða að gera betur, kennarar verða að gera betur og fá tækifæri til að mæta þörfum allra nemenda og samstarf heimila og skóla þarf að vera gott. Við læsisfræðingar þurfum einnig að leggja okkar af mörkum með því að benda á, fræða og leggja til lausnir. Í öllum bekkjum, árgöngum og skólum eru börn sem glíma við lestrarvanda. Þau hætta aldrei að vera til og á hverju ári bætast ný og ný í hópinn og vandi þeirra vex ef ekkert er að gert. Þess vegna verður að finna kerfisbundna lausn sem tryggir öllum börnum nauðsynlega aðstoð svo þau nái góðum tökum á lestri þrátt fyrir vanda. Við minnum aftur á að sá réttur er lögbundinn. Höfundur er formaður Félags læsisfræðinga á Íslandi (FLÍS).
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun
Skoðun Loftslagsverkfræði: Verkefni sem borgar sig ekki að láta bíða Snjólaug Árnadóttir,Páll Gunnarsson skrifar
Skoðun Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson skrifar
Skoðun Er kominn tími til að láta endurmeta brunabótamatið á þínu húsnæði? Heiðrún Jónsdóttir skrifar
Skoðun Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir skrifar
Skoðun Að saga rótina undan trénu og halda að stofninn vaxi hraðar: hugleiðing um tillögur Viðskiptaráðs Birgir Orri Ásgrímsson skrifar
Skoðun Mikilvægi aðgengis og algildrar hönnunar að byggingum í dag og til framtíðar Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Fimm af tíu veitingastöðum hættu með hvalkjöt Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Ákall til KKÍ og íslensku íþróttahreyfingarinnar Ragnhildur Hólmgeirsdóttir,Oddný Björg Rafnsdóttir,Svanhildur Anja Ástþórsdóttir,Guðjón Magnússon,Margrét Rut Eddudóttir Skoðun
Hoppað í drullipolli við hliðina á Snorra Mássyni. Um allskonar fólk, líka í Miðflokknum Ægir Lúðvíksson Skoðun