Í tilefni af alþjóðlegum degi læsis Guðbjörg R. Þórisdóttir skrifar 8. september 2023 11:30 Í tilefni af alþjóðlegum degi læsis vill Félag læsisfræðinga á Íslandi (FLÍS) leggja áherslu á lögbundinn rétt allra nemenda grunnskóla landsins á lestrarkennslu við hæfi eða gæðakennslu, sem tryggir hverjum og einum gott læsi sem nýtist til fullnægjandi þátttöku í námi, starfi og leik til framtíðar. Í Lestrar- og ritunarstiganum geta lærðir og leikir séð dæmi um hvað felst í árangursríku kennsluskipulagi í lestri og ritun þar sem tekið er tillit til ólíkra þarfa nemenda innan sama bekkjar eða árgangs. Staða nemenda og forsendur til lestrarnáms eru ólíkar strax við upphaf skólagöngu og það kallar á skipulega nálgun. Myndin sýnir hvernig kennslan þarf að vera einstaklingsmiðuð, kerfisbundin og byggja á gögnum sem kennarinn hefur aflað um nemendur með ýmis konar mati (fjólubláa örin). Árangur í námi getur einnig verið háður ytri þáttum eins og þeirri þekkingu sem er til staðar innan skólans, lestrarmenningunni og stuðningi heima (t.d. hvort lesið sé fyrir börn og þeim fylgt eftir í lestrarnámi), móðurmáli/mállýsku eða félags- og fjárhagslegri stöðu heimilis. Innri þættir varða svo einstaklingsbundna stöðu eins og þá hvort nemandinn glími við athyglisvanda eða önnur frávik sem geta haft áhrif á framvindu í námi (bláa örin). Við viljum vekja sérstaka athygli á tveimur neðri þrepunum en þau skipa að jafnaði um helmingur nemenda á fyrstu árum formlegrar lestrarkennslu. Þessir nemendur þurfa beina og skipulega nálgun í lestrarkennslu, næg tækifæri til þjálfunar og fylgjast þarf vel með hvort kennslan beri árangur. Í neðsta þrepinu eru svo nemendur sem af einhverjum orsökum (sjá t.d. bláu örina aftur) eiga í meiri erfiðleikum en aðrir að ná tökum á lestri. Þetta geta verið nemendur sem fá síðar greiningu vegna lestrarvanda en það er mikilvægt að hafa í huga að þetta er ekki einsleitur hópur. Margir þeirra geta náð og ná fullnægjandi tökum á lestri þannig að þeir eru færir um að stunda langskólanám eða annað sem þá langar til. Lestrarerfiðleikar eru nefnilega á rófi og geta ýmist verið vægir eða djúpstæðir. Talið er að hlutfall nemenda með djúpstæðan lestrarvanda sé í kringum 4% en í þessum hópi eru yfirleitt nemendur sem glíma við vanda á fleiri sviðum en lestri. Vert er að hafa í huga að langflestir einstaklingar með lestrarvanda hafa sömu vitsmunafærni og aðrir. Þess vegna er mikilvægt að gera ekki minni kröfur til þeirra í námi heldur þarf að halda áfram markvissri lestrarkennslu, t.d. með aðstoð stafrænnar tækni og með nauðsynlegum tilhliðrunum, þar til þeir hafa náð fullnægjandi færni eða hámarksfærni í takt við forsendur. Eins og staðan er núna útskrifast um þriðjungur grunnskólanema á Íslandi undir lágmarksviðmiðum hvað leshraða varðar en hann, auk málskilnings, eru lykilforsendur góðs lesskilnings. Flestum er kunnugt um fallandi gengi nemenda á Íslandi á alþjóðlegu PISA könnuninni á vegum OECD þar sem niðurstöður sýna að lesskilningi nemenda á Íslandi hefur, í megindráttum, farið hrakandi frá því að Ísland tók fyrst þáttárið 2000. Árið 2018 voru Íslendingar í 29. sæti af 37 þátttökuþjóðum á meðan Norðurlöndin, sem við gjarnan berum okkur saman við, voru öll yfir meðaltali OECD. Í lok þessa árs munu okkur berast nýjar niðurstöður úr PISA fyrir árið í fyrra og ekki ólíklegt að halli enn undan fæti sé fyrri þróun höfð í huga. Hér á landi fá yfir 20% nemenda greiningu vegna lestrarerfiðleika samanborið við þau 10% nemenda sem greinast á hinum Norðurlöndunum. Samkvæmt tölum frá hagstofunni er 32% barna í íslenskum grunnskólum vísað í sérkennslu eða stuðning einhvern tímann á skólagöngunni. Til samanburðar vísa Svíar aðeins um 5,8% og Danir 6,6% nemenda sinna í slík úrræði að vandlega athuguðu máli. Ástæðurnar eru án efa margar en verkefnið er augljóst. Kannski getur einföld mynd eða nálgun, eins og sú sem birtist í lestrarstiganum, verið gott leiðarljós eða upphafsreitur sem hægt er að styðjast við því það er ljóst að við verðum að gera betur. Þau sem stýra menntakerfinu okkar verða að gera betur, skólastjórnendur verða að gera betur, kennarar verða að gera betur og fá tækifæri til að mæta þörfum allra nemenda og samstarf heimila og skóla þarf að vera gott. Við læsisfræðingar þurfum einnig að leggja okkar af mörkum með því að benda á, fræða og leggja til lausnir. Í öllum bekkjum, árgöngum og skólum eru börn sem glíma við lestrarvanda. Þau hætta aldrei að vera til og á hverju ári bætast ný og ný í hópinn og vandi þeirra vex ef ekkert er að gert. Þess vegna verður að finna kerfisbundna lausn sem tryggir öllum börnum nauðsynlega aðstoð svo þau nái góðum tökum á lestri þrátt fyrir vanda. Við minnum aftur á að sá réttur er lögbundinn. Höfundur er formaður Félags læsisfræðinga á Íslandi (FLÍS). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skóla - og menntamál Grunnskólar Mest lesið Braggablús Ölmu Eyþór Kristleifsson Skoðun Heilbrigðiskerfi framtíðarinnar Victor Guðmundsson Skoðun Kosningabaráttan er kostuð af þér Ragnar Sigurður Kristjánsson Skoðun Af hverju ætti ég að standa með kennurum? Stefán Birgir Jóhannesson Skoðun Er „woke-ismi“ genginn of langt? Tanja Mjöll Ísfjörð Magnúsdóttir Skoðun Helvítis Píratarnir Unnar Þór Sæmundsson Skoðun Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Veldu Viðreisn Katrín Sigríður J Steingrímsdóttir Skoðun Dýrkeypt jólagjöf Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Reikningskúnstir Ragnars Þórs Björn Leví Gunnarsson Skoðun Skoðun Skoðun Þetta kostar Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Þrífætta svínið og auðlindarentan Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Er nóg að bara brjóta land? Þorvaldur Rúnarsson skrifar Skoðun Íslensk ferðaþjónusta til framtíðar: Næstu skref Lilja Dögg Alfreðsdóttir skrifar Skoðun Að kjósa taktískt Samúel Karl Ólason skrifar Skoðun Að standa vörð um þjóðina Eiríkur S. Svavarsson skrifar Skoðun Jöfn tækifæri í boði Sjálfstæðisflokksins Snorri Ingimarsson skrifar Skoðun Íslendingar, ekki vera fávitar! Tómas Ellert Tómasson skrifar Skoðun Náttúran er stærsta kosningamálið Skúli Skúlason skrifar Skoðun Ásýnd spillingar Jón Ármann Steinsson skrifar Skoðun Pólitík í pípunum Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Veldu Viðreisn Katrín Sigríður J Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Hugsi eftir íbúafund gærdagsins Jón Hjörleifur Stefánsson skrifar Skoðun Framtíðin er í húfi Ásmundur Einar Daðason skrifar Skoðun Drodzy Polacy Jóhann Karl Sigurðsson skrifar Skoðun Fáránleg fjármálastjórn Sigurður Oddsson skrifar Skoðun Fyrirsjáanleiki fyrir ferðaþjónustuna Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Sjávarútvegurinn - Unga fólkið er framtíðin Arnar Jónsson,Hreinn Pétursson skrifar Skoðun Hver verða lykilgildin í næsta stjórnarsáttmála? Gunnar Hersveinn skrifar Skoðun Ungt fólk í Hafnarfirði stendur með Rósu Guðbjartsdóttur Hópur ungs fólks í Hafnarfirði skrifar Skoðun Kjósum frið Guttormur Þorsteinsson skrifar Skoðun Af hverju kýs ég frjálslyndi og frelsi? Thelma Rut Haukdal Magnúsdóttir skrifar Skoðun Píratar, frumkvöðlar í íslenskum stjórnmálum Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Lilja lofar öllu fögru Björn B Björnsson skrifar Skoðun Siðlaus einkavæðing gegn almannahagsmunum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Reikningskúnstir Ragnars Þórs Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Sögulegt tækifæri Logi Einarsson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Sæunn Gísladóttir,Sindri S. Kristjánsson skrifar Skoðun X í C fyrir framtíð á Íslandi Lovísa Oktovía Eyvindsdóttir skrifar Skoðun Kosið um stefnu Axel Jón Ellenarson skrifar Skoðun Byggjum og náum niður vöxtum og verðbólgu Eyjólfur Ármannsson skrifar Sjá meira
Í tilefni af alþjóðlegum degi læsis vill Félag læsisfræðinga á Íslandi (FLÍS) leggja áherslu á lögbundinn rétt allra nemenda grunnskóla landsins á lestrarkennslu við hæfi eða gæðakennslu, sem tryggir hverjum og einum gott læsi sem nýtist til fullnægjandi þátttöku í námi, starfi og leik til framtíðar. Í Lestrar- og ritunarstiganum geta lærðir og leikir séð dæmi um hvað felst í árangursríku kennsluskipulagi í lestri og ritun þar sem tekið er tillit til ólíkra þarfa nemenda innan sama bekkjar eða árgangs. Staða nemenda og forsendur til lestrarnáms eru ólíkar strax við upphaf skólagöngu og það kallar á skipulega nálgun. Myndin sýnir hvernig kennslan þarf að vera einstaklingsmiðuð, kerfisbundin og byggja á gögnum sem kennarinn hefur aflað um nemendur með ýmis konar mati (fjólubláa örin). Árangur í námi getur einnig verið háður ytri þáttum eins og þeirri þekkingu sem er til staðar innan skólans, lestrarmenningunni og stuðningi heima (t.d. hvort lesið sé fyrir börn og þeim fylgt eftir í lestrarnámi), móðurmáli/mállýsku eða félags- og fjárhagslegri stöðu heimilis. Innri þættir varða svo einstaklingsbundna stöðu eins og þá hvort nemandinn glími við athyglisvanda eða önnur frávik sem geta haft áhrif á framvindu í námi (bláa örin). Við viljum vekja sérstaka athygli á tveimur neðri þrepunum en þau skipa að jafnaði um helmingur nemenda á fyrstu árum formlegrar lestrarkennslu. Þessir nemendur þurfa beina og skipulega nálgun í lestrarkennslu, næg tækifæri til þjálfunar og fylgjast þarf vel með hvort kennslan beri árangur. Í neðsta þrepinu eru svo nemendur sem af einhverjum orsökum (sjá t.d. bláu örina aftur) eiga í meiri erfiðleikum en aðrir að ná tökum á lestri. Þetta geta verið nemendur sem fá síðar greiningu vegna lestrarvanda en það er mikilvægt að hafa í huga að þetta er ekki einsleitur hópur. Margir þeirra geta náð og ná fullnægjandi tökum á lestri þannig að þeir eru færir um að stunda langskólanám eða annað sem þá langar til. Lestrarerfiðleikar eru nefnilega á rófi og geta ýmist verið vægir eða djúpstæðir. Talið er að hlutfall nemenda með djúpstæðan lestrarvanda sé í kringum 4% en í þessum hópi eru yfirleitt nemendur sem glíma við vanda á fleiri sviðum en lestri. Vert er að hafa í huga að langflestir einstaklingar með lestrarvanda hafa sömu vitsmunafærni og aðrir. Þess vegna er mikilvægt að gera ekki minni kröfur til þeirra í námi heldur þarf að halda áfram markvissri lestrarkennslu, t.d. með aðstoð stafrænnar tækni og með nauðsynlegum tilhliðrunum, þar til þeir hafa náð fullnægjandi færni eða hámarksfærni í takt við forsendur. Eins og staðan er núna útskrifast um þriðjungur grunnskólanema á Íslandi undir lágmarksviðmiðum hvað leshraða varðar en hann, auk málskilnings, eru lykilforsendur góðs lesskilnings. Flestum er kunnugt um fallandi gengi nemenda á Íslandi á alþjóðlegu PISA könnuninni á vegum OECD þar sem niðurstöður sýna að lesskilningi nemenda á Íslandi hefur, í megindráttum, farið hrakandi frá því að Ísland tók fyrst þáttárið 2000. Árið 2018 voru Íslendingar í 29. sæti af 37 þátttökuþjóðum á meðan Norðurlöndin, sem við gjarnan berum okkur saman við, voru öll yfir meðaltali OECD. Í lok þessa árs munu okkur berast nýjar niðurstöður úr PISA fyrir árið í fyrra og ekki ólíklegt að halli enn undan fæti sé fyrri þróun höfð í huga. Hér á landi fá yfir 20% nemenda greiningu vegna lestrarerfiðleika samanborið við þau 10% nemenda sem greinast á hinum Norðurlöndunum. Samkvæmt tölum frá hagstofunni er 32% barna í íslenskum grunnskólum vísað í sérkennslu eða stuðning einhvern tímann á skólagöngunni. Til samanburðar vísa Svíar aðeins um 5,8% og Danir 6,6% nemenda sinna í slík úrræði að vandlega athuguðu máli. Ástæðurnar eru án efa margar en verkefnið er augljóst. Kannski getur einföld mynd eða nálgun, eins og sú sem birtist í lestrarstiganum, verið gott leiðarljós eða upphafsreitur sem hægt er að styðjast við því það er ljóst að við verðum að gera betur. Þau sem stýra menntakerfinu okkar verða að gera betur, skólastjórnendur verða að gera betur, kennarar verða að gera betur og fá tækifæri til að mæta þörfum allra nemenda og samstarf heimila og skóla þarf að vera gott. Við læsisfræðingar þurfum einnig að leggja okkar af mörkum með því að benda á, fræða og leggja til lausnir. Í öllum bekkjum, árgöngum og skólum eru börn sem glíma við lestrarvanda. Þau hætta aldrei að vera til og á hverju ári bætast ný og ný í hópinn og vandi þeirra vex ef ekkert er að gert. Þess vegna verður að finna kerfisbundna lausn sem tryggir öllum börnum nauðsynlega aðstoð svo þau nái góðum tökum á lestri þrátt fyrir vanda. Við minnum aftur á að sá réttur er lögbundinn. Höfundur er formaður Félags læsisfræðinga á Íslandi (FLÍS).
Skoðun Ungt fólk í Hafnarfirði stendur með Rósu Guðbjartsdóttur Hópur ungs fólks í Hafnarfirði skrifar
Skoðun Siðlaus einkavæðing gegn almannahagsmunum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Sögulegt tækifæri Logi Einarsson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Sæunn Gísladóttir,Sindri S. Kristjánsson skrifar