Fæðuöryggisstefna og landbúnaðarstefna Erna Bjarnadóttir skrifar 31. maí 2022 19:30 Nýlega voru lagðar fyrir ríkisstjórn Íslands tillögur að mótun fæðuöryggisstefnu fyrir Ísland. Í gær, 30. maí, birtist grein á Vísi eftir framkvæmdastjóra félags atvinnurekenda þar sem hann gerir þær tillögur að umtalsefni sínu. Nokkur atriði sem þar koma fram ber þó að skýra nánar og jafnvel leiðrétta. Í fyrsta lagi er lagt til að fæðuöryggi á Íslandi verið metið með aðferðum sem ganga undir skammstöfuninni, GFSI, á ensku Global Food Security Index sem má þýða lauslega sem Alþjóðlega matvælaöryggis vísitalan. Nú láist greinarhöfundi að geta þess að umræddur stuðull er alls ekki metinn af viðurkenndum alþjóðastofnunum heldur hefur verið reiknaður síðan 2012 af EIU, „the Economist Intelligence Unit“. EIU er með öðrum orðum fyrirtæki sem tengist tímaritinu the Economist og er því ekki alþjóðastofnun líkt og FAO, Alþjóðabankinn, OECD, WTO eða aðrar stofnanir sem fjalla um matvæli og viðskipti með þau. Í greinargerðinni sem lögð var fyrir ríkisstjórnina er bent á að þegar GFSI stuðull verði reiknaður fyrir Ísland megi gera ráð fyrir að sama atriði dragi Ísland niður í samanburði við nágrannalöndin í Evrópusambandinu og það sem dregur Noreg niður; háir tollar á innfluttar búvörur.“ Einmitt, en eru þessi lönd að boða einhverjar sérstakar breytingar á þessum þætti til að komast hærra á GFSI kvarðanum? Nei þessi lönd beita einmitt sínum stjórntækjum, þar á meðal tollum, til að tryggja afkomu sinna bænda og þeirra „framleiðsluvilja“. Undir þetta atriði tekur framkvæmdastjórinn einmitt sérstaklega og undirstrikar um leið þá augljósu staðreynd að viðunandi fjárhagsleg afkoma bænda er ein af undirstöðum fæðuöryggis. Verðsveiflur og ótrygg afkoma eru ávísun á samdrátt. Ísland er fiskútflutningsland Þá er rétt að víkja að umfjöllun framkvæmdastjóra FA um útflutning á matvælum frá Íslandi. Þar kemst hann að þeirri niðurstöðu að árið 2020 hafi um helmingur af vöruútflutningi Íslands verið matvörur; sjávarfang fyrir um 275,8 milljarða króna og búvörur fyrir um 35,3 milljarða,- samtals matvælaútflutningur fyrir um 311 milljarða. Satt að segja brá mér við þennan lestur. Samkvæmt útreikningum Hagstofu Íslands nam heildarframleiðsluvirði landbúnaðarins 71 milljarður króna árið 2021 samkvæmt fyrstu áætlun. Hér var eitthvað sem ekki stemmdi. Þegar tölur Hagstofunnar eru rýndar betur kemur í ljós að árið 2020 voru útfluttar landbúnaðarafurðir (eins og Hagstofan flokkar þær) réttilega að verðmæti 35,3 milljarðar. En þar af voru hins vegar 29,1 milljarður afurðir fiskeldis og því rétta talan 6 milljarðar fyrir það sem í daglegu tali og samkvæmt flestum flokkunarreglum teljast búvörur. Það er heppilegra að fara með rétt mál í umfjöllun af þessu tagi. Sóknarfæri í tillögum að fæðuöryggisstefnu Í fyrrnefndum tillögum að fæðuöryggisstefnu er bent á að stærstu sóknarfærin liggi í að framleiða meira korn, bæði til manneldis og fóðurs fyrir búfé, og á að auka hlutdeild innlendrar framleiðslu grænmetis. Undir þetta tekur framkvæmdastjóri FA. Á öðrum stað í greininni leggur hann síðan áherslu á þá ábendingu skýrsluhöfundar (merkt stafliður j í skýrslunni) að: „Ásamt innlendri matvælaframleiðslu séu vel virk kerfi alþjóðlegra viðskipta undirstaða aðgengis að fæðu og aðföngum til fæðuframleiðslu og matvælaiðnaðar. Alþjóðlegir samningar þurfa að tryggja hagsmuni Íslands í þessum efnum,“ Nú veit ég ekki alveg hvernig greinarhöfundur ætlar að koma þessum ályktunum sínum heim og saman. Annars vegar að auka t.d. framleiðslu á korni sem er hér ræktað á nyrstu mörkum þess mögulega auk þess sem ágangur gæsa og álfta eyðileggur árlega hundruð hektara. Hins vegar að tryggja innlenda framleiðslu á öðrum afurðum með því að ganga lengra en orðið er í afnámi og lækkun tolla. Vandinn er nefnilega sá að til að tryggja fæðuöryggi er nauðsynlegt að viðhalda sterkri innlendri framleiðslu. Ein helsta ógnunin við fæðuöryggi Íslendinga er einmitt að erfitt verði að útvega matvæli erlendis frá. Þetta notaði Félag atvinnurekenda sjálft sem röksemd fyrir því í vor, að framlengja nýtingartímabil fyrir úthlutaða tollkvóta. Var þetta kannski bara fyrirsláttur? Nýleg reynsla bæði vegna Covid faraldursins og nú vegna stríðsins í Úkraínu hefur beint athygli landa heimsins að því hve lítið þarf til, til að brestir verði í framboðskeðjum matvæla og annarra vara raunar líka. Þetta hefur leitt til þess að ESB hefur ákveðið að auka við innlendan stuðning við bændur og nægir að vísa til Versalayfirlýsingar þjóðarleiðtoga ESB frá 10.-11. mars sl. í því sambandi. Gott jafnvægi er hægt að finna Tillögurnar og greinargerðin, sem matvælaráðherra hefur lagt fyrir ríkisstjórnina, ættu að geta orðið grunnur að skynsamlegri stefnumótun varðandi fæðuöryggi Íslands. Hér þarf að haldast í hendur að leggja áherslu á þá matvælaframleiðslu sem best fellur hér að landkostum og tryggja aðgang að þeim matvælum sem þarf að flytja inn s.s. með viðskiptasamningum. Sé litið á heiminn í heild snúa áhyggjur alþjóðastofnana nú fyrst og fremst að því að einstök lönd leggi bann við matvælaútflutningi. Slíkt eykur þann matvælavanda sem er í heiminum, ekki það að lönd takmarki innflutning slíkra vara, en það gera þau flest. Höfundur er hagfræðingur og verkefnastjóri hjá Mjólkursamsölunni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Landbúnaður Matvælaframleiðsla Erna Bjarnadóttir Mest lesið Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson Skoðun Skoðun Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Sjá meira
Nýlega voru lagðar fyrir ríkisstjórn Íslands tillögur að mótun fæðuöryggisstefnu fyrir Ísland. Í gær, 30. maí, birtist grein á Vísi eftir framkvæmdastjóra félags atvinnurekenda þar sem hann gerir þær tillögur að umtalsefni sínu. Nokkur atriði sem þar koma fram ber þó að skýra nánar og jafnvel leiðrétta. Í fyrsta lagi er lagt til að fæðuöryggi á Íslandi verið metið með aðferðum sem ganga undir skammstöfuninni, GFSI, á ensku Global Food Security Index sem má þýða lauslega sem Alþjóðlega matvælaöryggis vísitalan. Nú láist greinarhöfundi að geta þess að umræddur stuðull er alls ekki metinn af viðurkenndum alþjóðastofnunum heldur hefur verið reiknaður síðan 2012 af EIU, „the Economist Intelligence Unit“. EIU er með öðrum orðum fyrirtæki sem tengist tímaritinu the Economist og er því ekki alþjóðastofnun líkt og FAO, Alþjóðabankinn, OECD, WTO eða aðrar stofnanir sem fjalla um matvæli og viðskipti með þau. Í greinargerðinni sem lögð var fyrir ríkisstjórnina er bent á að þegar GFSI stuðull verði reiknaður fyrir Ísland megi gera ráð fyrir að sama atriði dragi Ísland niður í samanburði við nágrannalöndin í Evrópusambandinu og það sem dregur Noreg niður; háir tollar á innfluttar búvörur.“ Einmitt, en eru þessi lönd að boða einhverjar sérstakar breytingar á þessum þætti til að komast hærra á GFSI kvarðanum? Nei þessi lönd beita einmitt sínum stjórntækjum, þar á meðal tollum, til að tryggja afkomu sinna bænda og þeirra „framleiðsluvilja“. Undir þetta atriði tekur framkvæmdastjórinn einmitt sérstaklega og undirstrikar um leið þá augljósu staðreynd að viðunandi fjárhagsleg afkoma bænda er ein af undirstöðum fæðuöryggis. Verðsveiflur og ótrygg afkoma eru ávísun á samdrátt. Ísland er fiskútflutningsland Þá er rétt að víkja að umfjöllun framkvæmdastjóra FA um útflutning á matvælum frá Íslandi. Þar kemst hann að þeirri niðurstöðu að árið 2020 hafi um helmingur af vöruútflutningi Íslands verið matvörur; sjávarfang fyrir um 275,8 milljarða króna og búvörur fyrir um 35,3 milljarða,- samtals matvælaútflutningur fyrir um 311 milljarða. Satt að segja brá mér við þennan lestur. Samkvæmt útreikningum Hagstofu Íslands nam heildarframleiðsluvirði landbúnaðarins 71 milljarður króna árið 2021 samkvæmt fyrstu áætlun. Hér var eitthvað sem ekki stemmdi. Þegar tölur Hagstofunnar eru rýndar betur kemur í ljós að árið 2020 voru útfluttar landbúnaðarafurðir (eins og Hagstofan flokkar þær) réttilega að verðmæti 35,3 milljarðar. En þar af voru hins vegar 29,1 milljarður afurðir fiskeldis og því rétta talan 6 milljarðar fyrir það sem í daglegu tali og samkvæmt flestum flokkunarreglum teljast búvörur. Það er heppilegra að fara með rétt mál í umfjöllun af þessu tagi. Sóknarfæri í tillögum að fæðuöryggisstefnu Í fyrrnefndum tillögum að fæðuöryggisstefnu er bent á að stærstu sóknarfærin liggi í að framleiða meira korn, bæði til manneldis og fóðurs fyrir búfé, og á að auka hlutdeild innlendrar framleiðslu grænmetis. Undir þetta tekur framkvæmdastjóri FA. Á öðrum stað í greininni leggur hann síðan áherslu á þá ábendingu skýrsluhöfundar (merkt stafliður j í skýrslunni) að: „Ásamt innlendri matvælaframleiðslu séu vel virk kerfi alþjóðlegra viðskipta undirstaða aðgengis að fæðu og aðföngum til fæðuframleiðslu og matvælaiðnaðar. Alþjóðlegir samningar þurfa að tryggja hagsmuni Íslands í þessum efnum,“ Nú veit ég ekki alveg hvernig greinarhöfundur ætlar að koma þessum ályktunum sínum heim og saman. Annars vegar að auka t.d. framleiðslu á korni sem er hér ræktað á nyrstu mörkum þess mögulega auk þess sem ágangur gæsa og álfta eyðileggur árlega hundruð hektara. Hins vegar að tryggja innlenda framleiðslu á öðrum afurðum með því að ganga lengra en orðið er í afnámi og lækkun tolla. Vandinn er nefnilega sá að til að tryggja fæðuöryggi er nauðsynlegt að viðhalda sterkri innlendri framleiðslu. Ein helsta ógnunin við fæðuöryggi Íslendinga er einmitt að erfitt verði að útvega matvæli erlendis frá. Þetta notaði Félag atvinnurekenda sjálft sem röksemd fyrir því í vor, að framlengja nýtingartímabil fyrir úthlutaða tollkvóta. Var þetta kannski bara fyrirsláttur? Nýleg reynsla bæði vegna Covid faraldursins og nú vegna stríðsins í Úkraínu hefur beint athygli landa heimsins að því hve lítið þarf til, til að brestir verði í framboðskeðjum matvæla og annarra vara raunar líka. Þetta hefur leitt til þess að ESB hefur ákveðið að auka við innlendan stuðning við bændur og nægir að vísa til Versalayfirlýsingar þjóðarleiðtoga ESB frá 10.-11. mars sl. í því sambandi. Gott jafnvægi er hægt að finna Tillögurnar og greinargerðin, sem matvælaráðherra hefur lagt fyrir ríkisstjórnina, ættu að geta orðið grunnur að skynsamlegri stefnumótun varðandi fæðuöryggi Íslands. Hér þarf að haldast í hendur að leggja áherslu á þá matvælaframleiðslu sem best fellur hér að landkostum og tryggja aðgang að þeim matvælum sem þarf að flytja inn s.s. með viðskiptasamningum. Sé litið á heiminn í heild snúa áhyggjur alþjóðastofnana nú fyrst og fremst að því að einstök lönd leggi bann við matvælaútflutningi. Slíkt eykur þann matvælavanda sem er í heiminum, ekki það að lönd takmarki innflutning slíkra vara, en það gera þau flest. Höfundur er hagfræðingur og verkefnastjóri hjá Mjólkursamsölunni.
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson Skoðun