Útspil hæstaréttar um þungunarrof gæti hrist upp í þingkosningum í haust

Drög að meirihlutaáliti hæstaréttar sem var lekið á mánudag hafa valdið miklu fjaðrafoki vestanhafs. Í því skrifa fimm íhaldssamir dómarar undir álit sem sneri við fordæmi um að konur hafi stjórnarskrárvarinn rétt til þungunarrofs sem var sett með dómi réttarins í máli sem hefur verið kennt við Roe gegn Wade árið 1973.

Hæstiréttur hefur staðfest að álitið sé ósvikið og ætlar að rannsaka hvernig drögunum að því var lekið til bandaríska blaðsins Politico. Álitið er um mál sem varðar ströng lög um þungunarrof sem ríkisþing Mississippi samþykkti en þau bönnuðu þungunarrof eftir fimmtándu viku meðgöngu fengju þau að standa.

Þrátt fyrir að möguleikinn á að Roe gegn Wade yrði snúið við eftir að íhaldsmenn komust í öruggan meirihluta í Hæstarétti Bandaríkjanna í forsetatíð repúblikanans Donalds Trump hafi verið margræddur kom lekinn flestum í opna skjöldu. Aðeins sjö mánuðir eru til þingkosninga og yrði afnám réttar kvenna til þungunarrofs eins og sprengja inn í kosningabaráttuna þar.

Stefndi í sigur áhugasamra repúblikana

Demókratar hafa fram að þessu siglt sofandi að feigðarósi í aðdraganda kosninga þar sem kosið verður um öll sæti í fulltrúadeild Bandaríkjaþings og 35 af hundrað sætum í öldungadeildinni. Verðbólga er sögulega há og vinsældir Joes Biden forseta hafa dvínað hratt eftir kosningasigur hans gegn Trump árið 2020, sérstaklega hjá óflokkbundnum kjósendum.

Alþekkt er að flokkur forsetans tapi jafnan fylgi í þingkosningum á miðju kjörtímabili hans. Í samræmi við það hafa skoðanakannanir bent til þess að kjósendur repúblikana séu mun líklegri til þess að mæta á kjörstað en demókrata í ár.

Allt hefur því stefnt í að repúblikanar endurheimtu meirihluta sinn í öldungadeildinni sem þeir töpuðu fyrir tveimur árum og tækju sömuleiðis fulltrúadeildina. Hendur Biden yrðu þar með nær algerlega bundar síðustu tvö ár kjörtímabils hans.

Demókratar eru fyrir með veikan meirihluta á þingi. Hann er naumur í fulltrúadeildinni en í öldungadeildinni hafa flokkarnir jafnmarga þingmenn. Þó að Kamala Harris, varaforseti, geti greitt úrslitaatkvæði ef atkvæði falla jöfn í öldungadeildinni, þarf aukinn meirihluta til þess að komast fram hjá málþófsrétti minnihlutans sem repúblikanar nota til að stöðva nær öll mál. Báðar deildir þurfa að samþykkja frumvörp til þess að þau verði að lögum.

Chuck Schumer, leiðtogi demókrata í öldungadeildinni, segir að hann ætli að halda atkvæðagreiðslu um frumvarp sem festi rétt kvenna til þungunarrofs í lög. Slá má föstu að slíkt frumvarp sé andvana fætt vegna andstöðu repúblikana í deildinni.

Býst við holfskelfu grasrótaraðgerða

Gangi hæstiréttur eins langt í að afnema rétt kvenna til þungunarrofs eins og meirihlutaálitið sem var lekið gerir gæti það umturnað pólitíska umhverfinu fyrir kosningarnar. Þungunarrof hefur verið einn helsti vígvöllurinn í áratugalöngu menningarstríði þar sem andstæðir pólar íhaldssemi og frjálslyndis takast á.

Fram að þessu hefur baráttan gegn þungunarrofi frekar knúið íhaldssama kjósendur repúblikana en demókrata sem hafa gengið að þessum stjórnarskrárvarða rétti sem vísum. Demókratar vonast til þess að nemi íhaldssamur hæstiréttur þennan rétt úr gildi verði það sem vítamínsprauta fyrir grasrót flokksins fyrir kosningarnar í haust.

Sumir leiðtogar demókrata búast við því að niðurstaða hæstaréttar gæti orðið kveikjan að fjöldahreyfingu sambærilegri við kvennagöngur sem voru farnar daginn sem Donald Trump var settur í embætti árið 2017 og fleytti demókrötum til sigurs í fulltrúadeildinni í þingkosningunum ári síðar, að því er segir í umfjöllun Washington Post.

„Fólk gerði ráð fyrir að þessi lög væru föst í sessi. Nú vaknar það upp af værum blundi. Frjósemisfrelsi og kvennréttindi verða núna aðalmálið og það verður kosið um þau,“ sagði J.B. Pritzker, ríkisstjóri Illinois og demókrati, sem býst við holskeflu aðgerða kjósenda demókrata fyrir kosningarnar.

„Það voru áhyggjur af því að kjósendur skorti eldmóð í kosningunum og að þeir mættu ekki á kjörstað. Hæstiréttur hefur nú gefið okkur tilefni fyrir fólk að kjósa,“ sagði Susan Wild, fulltrúadeildarþingmaður demókrata frá Pennsylvaníu sem sér fram á harða baráttu til að ná endurkjöri.

Biden sjálfur sagði í gær að besta leiðin til að festa réttinn til þungunarrofs í lög væri að kjósa þingmenn sem styddu þann rétt í þingkosningunum.

Trompar ekki endilega verðbólguáhyggjur

Sínum augum lítur þó hver silfrið og búast repúblikanar við því að sigur í þungunarrofsbaráttunni í hæstarétti tvíefli þá í kosningunum. Niðurstaða hæstaréttar trompaði heldur ekki efnahagsástandið.

Glen Bolger, kosningaskipuleggjandi fyrir Repúblikanaflokksins, segir að þrátt fyrir að flestir geri ráð fyrir að umdeild ákvörðun hæstaréttar hjálpi demókrötum muni hún sannarlega auka kjörsókn repúblikana sömuleiðis.

„Almennt séð einbeita flestir kjósendur sér að efnahagsmálum, til dæmis, og í augnablikinu geisar verðbólgan auðvitað,“ segir Bolger við New York Times.

Engu að síður hafa skoðanakannanir lengi sýnt að meirihluti Bandaríkjamanna vill ekki afnema rétt kvenna til þungunarrofs. Í nýrri könnun sem var gerð áður en meirihlutaálitinu var lekið sögðust 54 prósent aðspurðra telja að Roe gegn Wade ætti að standa óhreyfður en 28 prósent að snúa ætti fordæminu við.

Því hafa leiðtogar repúblikana margir kosið að ræða frekar um lekann á álitinu en efnislegri þýðingu þess að réttur til þungunarrofs væri afnuminn í landinu. Mitch McConnell, leiðtogi repúblikana í öldungadeildinni, kaus að kenna róttækum vinstrimönnum um að hafa lekið álitinu og fordæma demókrata fyrir að verja ekki sjálfstæði réttarins þrátt fyrir að ekkert hafi komið fram um hver lak því til fjölmiðla.

Byrjaðir að leggja drög að banni á landsvísu

Sumir íhaldsmenn og andstæðingar þungunarrofs vilja nú ganga á lagið og láta kné fylgja kviði uppfylli hæstiréttur drauma þeirra á næstu vikum. Þannig eru samtök þeirra og sumir þingmenn repúblikana byrjaðir að leggja drög að frumvarpi sem bannaði þungunarrof á landsvísu ef repúblikanar ná aftur völdum, að sögn Washington Post.

Það gætu repúblikanar þó aðeins gert með því að vinna forsetakosningarnar árið 2024 og meirihluta í báðum þingdeildum. Þeir þyrftu jafnframt annað hvort að vinna sextíu sæti af hundrað í öldungadeildinni eða afnema þingskaparreglur um málþóf til þess að koma á landsbanni við þungunarrofi.

Í nokkrum fjölda ríkja eru í gildi lög sem banna eða takmarka þungunarrof sjálfkrafa verði fordæmi hæstaréttar í Roe gegn Wade snúið við (sjá ramma ofar í frétt). Í Oklahoma skrifaði ríkisstjóri repúblikana undir lög í anda þeirra sem voru samþykkt í Texas og banna þungunarrof eftir sjöttu viku meðgöngu í gær.

Á vinstri vængnum hefur verið kallað eftir því að demókratar afnemi málþófsregluna í öldungadeildinni til þess að koma í gegn lögum sem tryggðu rétt kvenna til þungunarrofs á landsvísu fyrir kosningar. Bernie Sanders, öldungadeildarþingmaður frá Vermont og fyrrverandi frambjóðandi í forvali demókrata fyrir tvennar síðustu forsetakosningar, er á meðal þeirra.

„Bandaríkjaþing verður að samþykkja lög sem festir Roe gegn Wade í sessi sem landslög STRAX. Og ef það eru ekki sextíu atkvæði til staðar í öldungadeildinni til þess, og þau eru það ekki, verðum við að binda enda á málþófsréttinn til að samþykkja þau með fimmtíu atkvæðum,“ tísti Sanders.

Slík lagasetning yrði líklega skammgóður vermir því repúblikanar gætu fellt lög úr gildi með einföldum meirihluta strax eftir kosningar vinni þeir meirihluta í báðum deildum eins og líkur eru á.

Vegna þess að afnám fordæmisins í Roe gegn Wade þýddi að ríkjum væri frjálst að takmarka eða banna þungunarrof fá ríkisstjórakosningar víða aukna þýðingu, þar á meðal í Wisconsin, Michigan og Pennsylvaníu þar sem demókratar eru ríkisstjórar en repúblikanar ráða ríkisþinginu. Í Michigan er meðal annars gamalt þungunarrofsbann sem gæti tekið aftur gildi nái íhaldsmenn við hæstarétt sínu fram.