Að vera sænskur jafnaðarmaður eða íslenskur Nanna Hermannsdóttir skrifar 30. maí 2021 12:01 Á dögunum birtist á Vísi grein Guðbrands Einarssonar, þingframbjóðanda Viðreisnar, um muninn á sænskum og íslenskum jafnaðarmönnum. Ég er í meistaranámi um norræn velferðarkerfi og því vakti titill greinarinnar áhuga minn. Ekki tók langan tíma að sjá að verið væri að tala fyrir aukinni einkavæðingu á velferðarþjónustu (1). Guðbrandur byggir grein sína eingöngu á eigin skoðunum og reynslu af því að búa í Svíþjóð fyrir nokkrum áratugum en kastar því fram sem staðreyndum. Af einhverri ástæðu virðumst við ekki gera þá kröfu til stjórnmálamanna að þeir vísi í heimildir. Nú var ég ekki fædd þegar Guðbrandur bjó í Svíþjóð en ég bý hins vegar þar núna. Svo skemmtilega vill einnig til að ég er í þessum skrifuðu orðum að vinna í meistararitgerð sem fjallar um einkavæðingu í heilbrigðiskerfinu á norðurlöndunum og er því ansi upplýst um hver raunveruleg staða er. Einkavæðingin í Svíþjóð Guðbrandur vill að við, Íslendingar, stígum skref í átt að aukinni markaðsvæðingu í velferðarþjónustu og virðist telja það eiga eitthvað skylt við stefnu sænskra jafnaðarmanna (s. Socialdemokraterna). Þetta er áhugavert í ljósi þess hvernig einkavæðingin í Svíþjóð kom til. Hér kemur smá sagnfræði. Jafnaðarstefnan ruddi sér rúms í Svíþjóð um aldamótin 1900 og byggist á jafnrétti, lýðræði og frelsi. Stefnan náði almennilega flugi í kjölfar kreppunnar miklu og við tók 44 ára valdatíð jafnaðarmanna. Með upprisu nýfrjálshyggjunar í kringum 1980 byrjaði að draga úr fylgi flokksins. Árið 1983 opnaði fyrsti einkarekni leikskólinn í Svíþjóð. Ári síðar voru samþykkt lög í sænska þinginu sem bönnuðu ríkisstuðning við leikskóla sem reknir eru í hagnaðarskyni (jafnaðarmenn í ríkisstjórn). Árið 1991 voru lögin frá 1984 afnumin og ári síðar voru ríkisstyrkir leyfðir til hagnaðardrifinna skóla óháð skólastigi (Moderaterna leiða ríkisstjórn hægri flokkanna) (2). Sama ár var fyrsta einkarekna heilsugæslan með opinberum stuðningi opnuð. Næsta skref var tekið með innleiðingu laga um „valfrelsi í heilbrigðisþjónustu“ á árunum 2009 og 2010 (Moderaterna leiða ríkisstjórn hægri flokkanna), sem hóf hina miklu innreið einkarekinna heilsugæsla í sænskt heilbrigðiskerfi. Stuttu síðar birtust vísbendingar um óþrifnað, slæma umönnun og rentusókn á elliheimilum samhliða háum arðgreiðslum (Carema skandallinn). Þetta hafði, og hefur enn, mikil áhrif á umræðuna um einkarekstur í sænska velferðarkerfinu. Breytingar í átt að aukinni einkavæðingu í Svíþjóð hafa því verið gerðar þegar sænskir jafnaðarmenn eru í stjórnarandstöðu. Viltu einfalt kerfi eða flókið? Guðbrandur talar um að í Svíþjóð hafi verið gott upplýsingaflæði um réttindi hans. Hann hafi fengið hinar ýmsu upplýsingar beint inn um lúguna og að sumt hafi jafnvel gerst sjálfkrafa (3). Hann fullyrðir að annað hafi verið uppi á teningnum á Íslandi á sama tíma (4). Um meint upplýsingaflæði vil ég segja eftirfarandi: það eina sem hefur borist inn um lúguna hjá mér eru bæklingar frá einkafyrirtækjum sem vilja fá mig í viðskipti. Heilsugæslur að berjast um viðskipti mín og tryggingafélög að reyna að sannfæra mig um að ég sé alveg að fara að deyja. Þetta er ótrúlega ógagnsætt kerfi og umrætt upplýsingaflæði er svo „gott“ að ég veit enn ekki almennilega hvernig og hvert ég fer til læknis (þrátt fyrir að hafa reynt). Heilbrigðisþjónusta hinna sænsku jafnaðarmanna Guðbrandur heldur því fram að „fyrirkomulag heilbrigðisþjónustu [vefjist] ekkert fyrir jafnaðarmönnum fyrirheitna landsins“ og að sænskir jafnaðarmenn treysti „markaðnum“ betur en íslenskir jafnaðarmenn. Hér er nú ansi frjálslega farið með staðreyndir. Raunin er sú að þetta er ansi umdeilt málefni í „fyrirheitna landinu“ en afstaða jafnaðarmanna er nokkuð skýr. Í stefnu flokksins kemur fram að þau vilji draga úr þeirri þróun sem hefur átt sér stað undanfarna áratugi og setja hertari reglur um reksturinn. Varla líður sá dagur að jafnaðarmenn í Svíþjóð skrifi ekki grein um „vinstjakt i välfärden“ (is. gróðaveiðar í velferðarþjónustu). Enn fremur vill aukinn meirihluti Svía auka takmarkanir á einkarekstri í velferðarþjónustu (heilbrigðisþjónustu, skólum og umönnun). Upplýst umræða Í stað þess að hjakka sífellt í sama farinu og skreyta umræður um einkavæðingu með orðræðu um valfrelsi og hagkvæmni er um að gera að ræða málefnið af alvöru. Sá einkarekstur sem þegar er til staðar á Íslandi er falinn í ógagnsæjum frumskógi sem lobbýistar sérgreinalækna hafa ræktað undanfarna áratugi. Svipað er uppi á teningnum í Svíþjóð. Þessi skortur á gagnsæi fyrirbyggir gagnrýna umræðu og raunverulega skoðun á þeirri hagkvæmni sem einkavæðingu heilbrigðisþjónustu er ætlað að stuðla að. Helstu áhrif fjölgunar einkarekinna heilsugæslustöðva í Svíþjóð síðastliðinn áratug eru því þau að skerða lýðræðislegt eftirlit með notkun skattfjár auk þess að skila eigendum þeirra talsverðum upphæðum í eigin vasa. Samtímis hefur heilsugæslum fjölgað langmest þar sem minnst þörf er á þeim (á þéttbýlum svæðum með háar meðaltekjur), svo ekki hafa jafnaðarsjónarmið riðið feitum hesti hjá eigendum þeirra. Því er um að gera að stíga upp og svara því til hvernig forðast má sama ósætti um arðgreiðslur, rekstrarform og gæðakröfur og upp hafa komið í Svíþjóð. (1) Hinn séríslenski greinarmunur sem gerður er á einkarekstri og einkavæðingu, í þeim tilgangi að láta einkarekstur líta betur út - því það sé sko ekki einkavæðing, er ekki til umræðu hér. Einkavæðing (e. privatization) er yfirheiti og skiptist í grófum dráttum í þrjá undirflokka: eignasölu (gjarnan kallað einkavæðing í íslenskri stjórnmálaumræðu), einkaframkvæmd og einkafjármögnun (sem eru bæði einhverskonar afbrigði af því sem kallast einkarekstur í íslenskri stjórnmálaumræðu).(2) Það er gaman að segja frá því að ekkert land í heiminum fylgdi fordæmi velferðarríkisins Svíþjóðar en Svíþjóð er eina landið í heiminum sem leyfir ríkisstyrki til hagnaðardrifinna skóla.(3) Guðbrandur virðist þó vera að tala um upplýsingaflæði frá hinu opinbera og ég skil því ekki hvernig það á að vera röksemdarfærsla fyrir aukinni einkavæðingu.(4) Ath. að ekki þarf heldur að sækja sérstaklega um t.d. barnabætur á Íslandi en Guðbrandi virðist finnast óþarfi að taka það fram í samanburðinum. Höfundur er hagfræðingur og meistaranemi í norrænum velferðarkerfum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun: Kosningar 2021 Nanna Hermannsdóttir Mest lesið Samfélag án Pírata Lenya Rún Taha Karim Skoðun Þarf ég að flytja úr landi? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir Skoðun Foreldrar, ömmur og afar þessa lands - áskorun til ykkar! Ragnheiður Stephensen Skoðun Krónan eða evran? Kostir og gallar Hilmar Þór Hilmarsson Skoðun Bannað að lækna sykursýki II Lukka Pálsdóttir Skoðun Helvítis fokking fokk!! Er ekki nóg komið? Maríanna H. Helgadóttir Skoðun Borgið lausnargjaldið Ólafur Hauksson Skoðun Þegar Skagamenn glöddu lítið hjarta María Rut Kristinsdóttir Skoðun Flokkur fólksins ræðst gegn hagsmunum eldra fólks og komandi kynslóða Þorsteinn Sæmundsson Skoðun Íslenski fasteignamarkaðurinn: spilavíti þar sem húsið vinnur alltaf Ingvar Þóroddsson Skoðun Skoðun Skoðun Það er allt í lagi að vera þú sjálfur Kári Stefánsson skrifar Skoðun Rjúfum kyrrstöðu í vegaframkvæmdum um allt land G.Svana Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsa bænda Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Hvenær á að skattleggja lífeyri? Inn eða út? Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Glasið er hálffullt Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Skilvirkari og einfaldari stjórnsýsla í þágu almennings Guðlaugur Þór Þórðarson skrifar Skoðun Gervilíf Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun Málsvari hinsegin samfélagsins og mannréttinda Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Framtíð til sölu Júlíus Kristjánsson skrifar Skoðun Kona, vertu ekki fyrir! Elín Björg Jónsdóttir,Halldóra Sigríður Sveinsdóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir Evrópu í orkumálum stangast á við okkar hagsmuni Magnús Gehringer skrifar Skoðun Eitt lag enn með Lilju Hópur óperusöngvara skrifar Skoðun Skaðsemi vindtúrbínuvera á íslenska náttúru Anna Sofía Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hver er munurinn á Viðreisn og Samfylkingu? Soffía Svanhvít Árnadóttir skrifar Skoðun Kennarinn sem hvarf Álfhildur Leifsdóttir skrifar Skoðun Hamborgarhryggur - minnst viðeigandi jólamaturinn Óskar H. Valtýsson skrifar Skoðun Annarra manna peningar eru peningar okkar allra Davíð Þór Jónsson skrifar Skoðun Fasismi er að trenda – erum við að sofna á verðinum? Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Ehf-gatið og leiðir til að loka því Matthias Harksen skrifar Skoðun Heilbrigðisvandamál heilbrigðiskerfisins Sigurður Páll Jónsson skrifar Skoðun Heimilislæknir ----- þverfaglegt heilsugæsluteymi! Pétur Heimisson skrifar Skoðun Til friðarsinna á Íslandi Saga Unnsteinsdóttir skrifar Skoðun Að segja satt skiptir máli Þórunn Sveinbjörnsdóttir skrifar Skoðun Jöfnuður í heilbrigðisþjónustu fyrir öll börn – óháð búsetu Sif Huld Albertsdóttir skrifar Skoðun Að drepa eða drepast!? og þar fór það Bakir Anwar Nassar skrifar Skoðun Jane Goodall hvetur íslensk stjórnvöld til að hætta hvalveiðum Jane Goodall skrifar Skoðun Endurnýjun stjórnmálanna Guðjón Sigurbjartsson skrifar Skoðun Árangur og áskoranir í iðnmenntun Arna Arnardóttir,Magnús Hilmar Helgason,Vignir Steinþór Halldórsson skrifar Skoðun Hvar enda skattahækkanir? Bessí Þóra Jónsdóttir skrifar Skoðun Svört orka tekur 2 ár en græn 32 ár Magnús Jóhannesson skrifar Sjá meira
Á dögunum birtist á Vísi grein Guðbrands Einarssonar, þingframbjóðanda Viðreisnar, um muninn á sænskum og íslenskum jafnaðarmönnum. Ég er í meistaranámi um norræn velferðarkerfi og því vakti titill greinarinnar áhuga minn. Ekki tók langan tíma að sjá að verið væri að tala fyrir aukinni einkavæðingu á velferðarþjónustu (1). Guðbrandur byggir grein sína eingöngu á eigin skoðunum og reynslu af því að búa í Svíþjóð fyrir nokkrum áratugum en kastar því fram sem staðreyndum. Af einhverri ástæðu virðumst við ekki gera þá kröfu til stjórnmálamanna að þeir vísi í heimildir. Nú var ég ekki fædd þegar Guðbrandur bjó í Svíþjóð en ég bý hins vegar þar núna. Svo skemmtilega vill einnig til að ég er í þessum skrifuðu orðum að vinna í meistararitgerð sem fjallar um einkavæðingu í heilbrigðiskerfinu á norðurlöndunum og er því ansi upplýst um hver raunveruleg staða er. Einkavæðingin í Svíþjóð Guðbrandur vill að við, Íslendingar, stígum skref í átt að aukinni markaðsvæðingu í velferðarþjónustu og virðist telja það eiga eitthvað skylt við stefnu sænskra jafnaðarmanna (s. Socialdemokraterna). Þetta er áhugavert í ljósi þess hvernig einkavæðingin í Svíþjóð kom til. Hér kemur smá sagnfræði. Jafnaðarstefnan ruddi sér rúms í Svíþjóð um aldamótin 1900 og byggist á jafnrétti, lýðræði og frelsi. Stefnan náði almennilega flugi í kjölfar kreppunnar miklu og við tók 44 ára valdatíð jafnaðarmanna. Með upprisu nýfrjálshyggjunar í kringum 1980 byrjaði að draga úr fylgi flokksins. Árið 1983 opnaði fyrsti einkarekni leikskólinn í Svíþjóð. Ári síðar voru samþykkt lög í sænska þinginu sem bönnuðu ríkisstuðning við leikskóla sem reknir eru í hagnaðarskyni (jafnaðarmenn í ríkisstjórn). Árið 1991 voru lögin frá 1984 afnumin og ári síðar voru ríkisstyrkir leyfðir til hagnaðardrifinna skóla óháð skólastigi (Moderaterna leiða ríkisstjórn hægri flokkanna) (2). Sama ár var fyrsta einkarekna heilsugæslan með opinberum stuðningi opnuð. Næsta skref var tekið með innleiðingu laga um „valfrelsi í heilbrigðisþjónustu“ á árunum 2009 og 2010 (Moderaterna leiða ríkisstjórn hægri flokkanna), sem hóf hina miklu innreið einkarekinna heilsugæsla í sænskt heilbrigðiskerfi. Stuttu síðar birtust vísbendingar um óþrifnað, slæma umönnun og rentusókn á elliheimilum samhliða háum arðgreiðslum (Carema skandallinn). Þetta hafði, og hefur enn, mikil áhrif á umræðuna um einkarekstur í sænska velferðarkerfinu. Breytingar í átt að aukinni einkavæðingu í Svíþjóð hafa því verið gerðar þegar sænskir jafnaðarmenn eru í stjórnarandstöðu. Viltu einfalt kerfi eða flókið? Guðbrandur talar um að í Svíþjóð hafi verið gott upplýsingaflæði um réttindi hans. Hann hafi fengið hinar ýmsu upplýsingar beint inn um lúguna og að sumt hafi jafnvel gerst sjálfkrafa (3). Hann fullyrðir að annað hafi verið uppi á teningnum á Íslandi á sama tíma (4). Um meint upplýsingaflæði vil ég segja eftirfarandi: það eina sem hefur borist inn um lúguna hjá mér eru bæklingar frá einkafyrirtækjum sem vilja fá mig í viðskipti. Heilsugæslur að berjast um viðskipti mín og tryggingafélög að reyna að sannfæra mig um að ég sé alveg að fara að deyja. Þetta er ótrúlega ógagnsætt kerfi og umrætt upplýsingaflæði er svo „gott“ að ég veit enn ekki almennilega hvernig og hvert ég fer til læknis (þrátt fyrir að hafa reynt). Heilbrigðisþjónusta hinna sænsku jafnaðarmanna Guðbrandur heldur því fram að „fyrirkomulag heilbrigðisþjónustu [vefjist] ekkert fyrir jafnaðarmönnum fyrirheitna landsins“ og að sænskir jafnaðarmenn treysti „markaðnum“ betur en íslenskir jafnaðarmenn. Hér er nú ansi frjálslega farið með staðreyndir. Raunin er sú að þetta er ansi umdeilt málefni í „fyrirheitna landinu“ en afstaða jafnaðarmanna er nokkuð skýr. Í stefnu flokksins kemur fram að þau vilji draga úr þeirri þróun sem hefur átt sér stað undanfarna áratugi og setja hertari reglur um reksturinn. Varla líður sá dagur að jafnaðarmenn í Svíþjóð skrifi ekki grein um „vinstjakt i välfärden“ (is. gróðaveiðar í velferðarþjónustu). Enn fremur vill aukinn meirihluti Svía auka takmarkanir á einkarekstri í velferðarþjónustu (heilbrigðisþjónustu, skólum og umönnun). Upplýst umræða Í stað þess að hjakka sífellt í sama farinu og skreyta umræður um einkavæðingu með orðræðu um valfrelsi og hagkvæmni er um að gera að ræða málefnið af alvöru. Sá einkarekstur sem þegar er til staðar á Íslandi er falinn í ógagnsæjum frumskógi sem lobbýistar sérgreinalækna hafa ræktað undanfarna áratugi. Svipað er uppi á teningnum í Svíþjóð. Þessi skortur á gagnsæi fyrirbyggir gagnrýna umræðu og raunverulega skoðun á þeirri hagkvæmni sem einkavæðingu heilbrigðisþjónustu er ætlað að stuðla að. Helstu áhrif fjölgunar einkarekinna heilsugæslustöðva í Svíþjóð síðastliðinn áratug eru því þau að skerða lýðræðislegt eftirlit með notkun skattfjár auk þess að skila eigendum þeirra talsverðum upphæðum í eigin vasa. Samtímis hefur heilsugæslum fjölgað langmest þar sem minnst þörf er á þeim (á þéttbýlum svæðum með háar meðaltekjur), svo ekki hafa jafnaðarsjónarmið riðið feitum hesti hjá eigendum þeirra. Því er um að gera að stíga upp og svara því til hvernig forðast má sama ósætti um arðgreiðslur, rekstrarform og gæðakröfur og upp hafa komið í Svíþjóð. (1) Hinn séríslenski greinarmunur sem gerður er á einkarekstri og einkavæðingu, í þeim tilgangi að láta einkarekstur líta betur út - því það sé sko ekki einkavæðing, er ekki til umræðu hér. Einkavæðing (e. privatization) er yfirheiti og skiptist í grófum dráttum í þrjá undirflokka: eignasölu (gjarnan kallað einkavæðing í íslenskri stjórnmálaumræðu), einkaframkvæmd og einkafjármögnun (sem eru bæði einhverskonar afbrigði af því sem kallast einkarekstur í íslenskri stjórnmálaumræðu).(2) Það er gaman að segja frá því að ekkert land í heiminum fylgdi fordæmi velferðarríkisins Svíþjóðar en Svíþjóð er eina landið í heiminum sem leyfir ríkisstyrki til hagnaðardrifinna skóla.(3) Guðbrandur virðist þó vera að tala um upplýsingaflæði frá hinu opinbera og ég skil því ekki hvernig það á að vera röksemdarfærsla fyrir aukinni einkavæðingu.(4) Ath. að ekki þarf heldur að sækja sérstaklega um t.d. barnabætur á Íslandi en Guðbrandi virðist finnast óþarfi að taka það fram í samanburðinum. Höfundur er hagfræðingur og meistaranemi í norrænum velferðarkerfum.
Skoðun Kona, vertu ekki fyrir! Elín Björg Jónsdóttir,Halldóra Sigríður Sveinsdóttir,Hrafnhildur Lilja Harðardóttir skrifar
Skoðun Árangur og áskoranir í iðnmenntun Arna Arnardóttir,Magnús Hilmar Helgason,Vignir Steinþór Halldórsson skrifar