Súrefnisskortur í atvinnulífinu Þorsteinn Víglundsson skrifar 30. janúar 2020 10:30 Rúmlega átta þúsund manns voru atvinnulaus í desember. Fjöldi fólks án atvinnu hefur tvöfaldast á rétt rúmu ári og hafa ekki verið fleiri síðan 2013. Merki kólnunar í hagkerfinu sjást víða og hætt er við því að samdrátturinn verði heldur meiri og langvinnari en spáð hefur verið, verði ekkert að gert. Þótt engin ástæða sé til örvæntingar enn er rétti tíminn nú til að hið opinbera grípi til afgerandi aðgerða til að örva hagkerfið. Það vantar ekki hugmyndir eða verkefni. Það þarf ekki að stofna nýjan starfshóp eða nefnd og það vantar ekki fleiri skýrslur. Fjöldi mögulegra aðgerða liggja á teikniborðinu sem myndu hafa jákvæð áhrif. En það þarf að hafa hugrekki til að taka ákvarðanir og hrinda þeim í framkvæmd. Það er óvarlegt af ríkisstjórninni að gera ráð fyrir hröðum viðsnúningi, líkt og núverandi hagspá Hagstofunnar gengur út frá. Ekki er gert ráð fyrir neinni fjölgun ferðamanna á þessu ári og horfur virðast fremur hafa versnað samhliða útbreiðslu kórónaveirunnar. Horfur fyrir loðnuvertíð eru slæmar og samdráttur í byggingariðnaði mun einnig hafa talsverð áhrif enda um mjög stóra atvinnugrein að ræða. Þá er nýleg grein Gylfa Zoega, hagfræðings, í Vísbendingu allrar athygli verð. Þar bendir Gylfi á að mikil hækkun launa samhliða styrkingu krónunnar á undanförnum árum hafi grafið undan samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs. Ekki sé sjálfgefið að krónan muni veikjast á nýjan leik og því kunni það að óbreyttu að þýða langt tímabil hagræðingar, lítillar fjárfestingar og lítils hagvaxtar á Íslandi. Hér eru fjórar tillögur sem hægt væri að hrinda í framkvæmd hratt og örugglega til að örva hagkerfið á nýjan leik:1. Stórauknar fjárfestingar ríkissjóðs: Fjárfesting hins opinbera hefur verið of lítil undanfarinn áratug. Ætla má að uppsöfnuð þörf í innviðafjárfestingu sé í það minnsta 200-300 milljarðar króna. Ríkið gæti hæglega aukið fjárfestingar sínar um 100 milljarða króna, umfram núverandi áætlanir, á næstu þremur árum. Meðal verkefna sem hægt væri að hraða eru uppbygging Borgarlínu, tvöföldun Reykjanesbrautar og Suðurlandsvegar og aðrar brýnar vegaframkvæmdir víða um land. Að auki er brýn þörf á fjölgun hjúkrunarrýma sem ekki verður mætt á næstu misserum án stórátaks.2. Byggjum upp dreifikerfi raforku: Fjárfestingu í raforkukerfinu er verulega ábótavant eins og við höfum áþreifanlega verið minnt á í vetur. Stjórnvöld verða að ráðast í átak í uppbyggingu dreifikerfisins á landsbyggðinni og bæta tengingar á milli Þjórsársvæðisins og raforkuframleiðslu á Norðausturlandi. Síðast en ekki síst verður hún að rjúfa einangrun Vestfjarða í raforkumálum. Núverandi lagaumhverfi tryggir fjármögnun slíkra framkvæmda og við vitum hvaða framkvæmdir þarf að ráðast í. Það eina sem vantar er að tekin sé ákvörðun. Ríkið er beint og óbeint eigandi lang stærsta hluta dreifikerfis raforku. Það er tímabært að eigandinn beiti sér fyrir þessum nauðsynlegu umbótum.3. Minnkum skattlagningu á laun: Laun eru há á Íslandi í alþjóðlegum samanburði. Þannig viljum við auðvitað hafa það, enda viljum við að lífskjör séu hér í fremstu röð. Það er hins vegar ljóst að samkeppnisstaða íslenskra fyrirtækja hefur versnað á undanförnum árum. Skattlagning og aðrar álögur á laun eru háar hér á landi. Tryggingagjald að viðbættu lífeyrisiðgjaldi er sennilega óvíða hærra. Á sama tíma er viðbúið að störfum muni halda áfram að fækka verulega vegna tækniþróunar. Of miklar opinberar álögur á laun munu aðeins hraða þeirri þróun. Það er tímabært að taka þessa skattlagningu til endurskoðunar. Í því samhengi væri skynsamlegt að byrja á því að lækka tryggingagjald verulega. Þannig má betur viðhalda hér háu launastigi án þess að grafa undan samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs.4. Lækkum vaxtastig og kostnað í bankakerfinu: Þegar kólnar í hagkerfinu geta vaxtalækkanir örvað almenna fjárfestingu og þannig örvað hagvöxt á nýjan leik. Þó svo Seðlabankinn hafi lækkað vexti verulega á undanförnum mánuðum eru vextir enn háir í alþjóðlegu samhengi. Að auki hafa vaxtalækkanir bankans ekki skilað sér að fullu til heimila og fyrirtækja. Ein megin ástæða þess eru séríslenskar álögur á fjármálakerfið. Í þeim löndum sem við viljum bera okkur saman við eru hvergi eru gerðar meiri kröfur hvað varðar eiginfjárhlutföll banka og hvergi eru sértækir skattar hærri. Þrátt fyrir þetta er enn ráðgert að auka við kröfur um eiginfjárhlutfall og stjórnvöld hafa frestað áformum um lækkun bankaskatts. Því til viðbótar virðist sem reglur um lausafjárhlutföll og gjaldeyrisinngrip Seðlabankans á undanförnum mánuðum hafi valdið lausafjárskorti í bankakerfinu. Vaxtamunur íslensku bankanna er nærri 3% á sama tíma og vaxtamunur stærri norrænna banka er um 1%. Að auki eru stýrivextir hér á landi um 2-3% hærri en í nágrannalöndum okkar, þrátt fyrir lækkanir undanfarinna mánaða. Þetta leiðir til 5-6% hærri fjármagnskostnaðar fyrir íslensk heimili og atvinnulíf. Það er aukinn kostnaður upp á rúmar 60 þúsund krónur á mánuði fyrir meðalheimili. Íslenska krónan skýrir auðvitað stærstan hluta þessa vaxtamunar og löngu tímabært að taka á þeim vanda. En það eru líka ráðstafanir sem við getum gripið til, til skemmri tíma. Slíkar tillögur til úrbóta má til dæmis finna í hvítbók um fjármálakerfið sem unnin var fyrir ríkisstjórnina fyrir rúmu ári. Vandamálið er að síðan þá hefur ekkert verið gert. Okkur skortir ekki lausnir, okkur skortir að þeim sé hrint strax í framkvæmd. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Vinnumarkaður Þorsteinn Víglundsson Mest lesið Látum þá hlæja því þeir tapa hvort sem er Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Halldór 21.09.2024 Halldór Alzheimer - mennska og mildi Ragnheiður Ríkharðsdóttir Skoðun Ég vil ekki þennan veruleika Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun Grímulaus grænþvottur Dofri Hermannsson Skoðun Lýðheilsa bætt um 64 milljarða Sara Björg Sigurðardóttir Skoðun Skortur á serótónín Gunnar Dan Wiium Skoðun Þegar sorgin bankar upp á Guðmunda G. Guðmundsdóttir Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson Skoðun Skoðun Skoðun Ég vil ekki þennan veruleika Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Grímulaus grænþvottur Dofri Hermannsson skrifar Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason skrifar Skoðun Skortur á serótónín Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Þegar sorgin bankar upp á Guðmunda G. Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Látum þá hlæja því þeir tapa hvort sem er Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Alzheimer - mennska og mildi Ragnheiður Ríkharðsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsa bætt um 64 milljarða Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Er krónan að valda átökum á milli kynslóða? Guðmundur Ragnarsson skrifar Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Bóf-ar(ion)? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Þetta er ekki allt að koma með fjárlagafrumvarpinu Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Ómarktæk skoðanakönnun Marinó G. Njálsson skrifar Skoðun Ef Trump tapar kosningunum… Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Viðskiptaþvinganir gegn Ísrael Steinunn Þóra Árnadóttir skrifar Skoðun Áherslur ráðherra skipta máli Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Snúum hjólunum áfram Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Búðu til pláss – fyrir öll börn Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Framlengjum séreignarleiðina til að vernda heimilin Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Líf án ótta og gjöfin í andlegri vakningu Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Sjá meira
Rúmlega átta þúsund manns voru atvinnulaus í desember. Fjöldi fólks án atvinnu hefur tvöfaldast á rétt rúmu ári og hafa ekki verið fleiri síðan 2013. Merki kólnunar í hagkerfinu sjást víða og hætt er við því að samdrátturinn verði heldur meiri og langvinnari en spáð hefur verið, verði ekkert að gert. Þótt engin ástæða sé til örvæntingar enn er rétti tíminn nú til að hið opinbera grípi til afgerandi aðgerða til að örva hagkerfið. Það vantar ekki hugmyndir eða verkefni. Það þarf ekki að stofna nýjan starfshóp eða nefnd og það vantar ekki fleiri skýrslur. Fjöldi mögulegra aðgerða liggja á teikniborðinu sem myndu hafa jákvæð áhrif. En það þarf að hafa hugrekki til að taka ákvarðanir og hrinda þeim í framkvæmd. Það er óvarlegt af ríkisstjórninni að gera ráð fyrir hröðum viðsnúningi, líkt og núverandi hagspá Hagstofunnar gengur út frá. Ekki er gert ráð fyrir neinni fjölgun ferðamanna á þessu ári og horfur virðast fremur hafa versnað samhliða útbreiðslu kórónaveirunnar. Horfur fyrir loðnuvertíð eru slæmar og samdráttur í byggingariðnaði mun einnig hafa talsverð áhrif enda um mjög stóra atvinnugrein að ræða. Þá er nýleg grein Gylfa Zoega, hagfræðings, í Vísbendingu allrar athygli verð. Þar bendir Gylfi á að mikil hækkun launa samhliða styrkingu krónunnar á undanförnum árum hafi grafið undan samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs. Ekki sé sjálfgefið að krónan muni veikjast á nýjan leik og því kunni það að óbreyttu að þýða langt tímabil hagræðingar, lítillar fjárfestingar og lítils hagvaxtar á Íslandi. Hér eru fjórar tillögur sem hægt væri að hrinda í framkvæmd hratt og örugglega til að örva hagkerfið á nýjan leik:1. Stórauknar fjárfestingar ríkissjóðs: Fjárfesting hins opinbera hefur verið of lítil undanfarinn áratug. Ætla má að uppsöfnuð þörf í innviðafjárfestingu sé í það minnsta 200-300 milljarðar króna. Ríkið gæti hæglega aukið fjárfestingar sínar um 100 milljarða króna, umfram núverandi áætlanir, á næstu þremur árum. Meðal verkefna sem hægt væri að hraða eru uppbygging Borgarlínu, tvöföldun Reykjanesbrautar og Suðurlandsvegar og aðrar brýnar vegaframkvæmdir víða um land. Að auki er brýn þörf á fjölgun hjúkrunarrýma sem ekki verður mætt á næstu misserum án stórátaks.2. Byggjum upp dreifikerfi raforku: Fjárfestingu í raforkukerfinu er verulega ábótavant eins og við höfum áþreifanlega verið minnt á í vetur. Stjórnvöld verða að ráðast í átak í uppbyggingu dreifikerfisins á landsbyggðinni og bæta tengingar á milli Þjórsársvæðisins og raforkuframleiðslu á Norðausturlandi. Síðast en ekki síst verður hún að rjúfa einangrun Vestfjarða í raforkumálum. Núverandi lagaumhverfi tryggir fjármögnun slíkra framkvæmda og við vitum hvaða framkvæmdir þarf að ráðast í. Það eina sem vantar er að tekin sé ákvörðun. Ríkið er beint og óbeint eigandi lang stærsta hluta dreifikerfis raforku. Það er tímabært að eigandinn beiti sér fyrir þessum nauðsynlegu umbótum.3. Minnkum skattlagningu á laun: Laun eru há á Íslandi í alþjóðlegum samanburði. Þannig viljum við auðvitað hafa það, enda viljum við að lífskjör séu hér í fremstu röð. Það er hins vegar ljóst að samkeppnisstaða íslenskra fyrirtækja hefur versnað á undanförnum árum. Skattlagning og aðrar álögur á laun eru háar hér á landi. Tryggingagjald að viðbættu lífeyrisiðgjaldi er sennilega óvíða hærra. Á sama tíma er viðbúið að störfum muni halda áfram að fækka verulega vegna tækniþróunar. Of miklar opinberar álögur á laun munu aðeins hraða þeirri þróun. Það er tímabært að taka þessa skattlagningu til endurskoðunar. Í því samhengi væri skynsamlegt að byrja á því að lækka tryggingagjald verulega. Þannig má betur viðhalda hér háu launastigi án þess að grafa undan samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs.4. Lækkum vaxtastig og kostnað í bankakerfinu: Þegar kólnar í hagkerfinu geta vaxtalækkanir örvað almenna fjárfestingu og þannig örvað hagvöxt á nýjan leik. Þó svo Seðlabankinn hafi lækkað vexti verulega á undanförnum mánuðum eru vextir enn háir í alþjóðlegu samhengi. Að auki hafa vaxtalækkanir bankans ekki skilað sér að fullu til heimila og fyrirtækja. Ein megin ástæða þess eru séríslenskar álögur á fjármálakerfið. Í þeim löndum sem við viljum bera okkur saman við eru hvergi eru gerðar meiri kröfur hvað varðar eiginfjárhlutföll banka og hvergi eru sértækir skattar hærri. Þrátt fyrir þetta er enn ráðgert að auka við kröfur um eiginfjárhlutfall og stjórnvöld hafa frestað áformum um lækkun bankaskatts. Því til viðbótar virðist sem reglur um lausafjárhlutföll og gjaldeyrisinngrip Seðlabankans á undanförnum mánuðum hafi valdið lausafjárskorti í bankakerfinu. Vaxtamunur íslensku bankanna er nærri 3% á sama tíma og vaxtamunur stærri norrænna banka er um 1%. Að auki eru stýrivextir hér á landi um 2-3% hærri en í nágrannalöndum okkar, þrátt fyrir lækkanir undanfarinna mánaða. Þetta leiðir til 5-6% hærri fjármagnskostnaðar fyrir íslensk heimili og atvinnulíf. Það er aukinn kostnaður upp á rúmar 60 þúsund krónur á mánuði fyrir meðalheimili. Íslenska krónan skýrir auðvitað stærstan hluta þessa vaxtamunar og löngu tímabært að taka á þeim vanda. En það eru líka ráðstafanir sem við getum gripið til, til skemmri tíma. Slíkar tillögur til úrbóta má til dæmis finna í hvítbók um fjármálakerfið sem unnin var fyrir ríkisstjórnina fyrir rúmu ári. Vandamálið er að síðan þá hefur ekkert verið gert. Okkur skortir ekki lausnir, okkur skortir að þeim sé hrint strax í framkvæmd.
Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun
Skoðun Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason skrifar
Skoðun Varhugaverð þróun í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Guðrún Margrét Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun Davíð Oddsson stendur ekki við eigin ritsjórnarstefnu - Þolir og birtir ekki gagnrýni á eigin skrif Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Samrýmist það samfélagslegri ábyrgð ef fyrirtæki þitt er aðili að Viðskiptaráði? Andri Snær Magnason Skoðun