Endalok hárra innlánsvaxta Skúli Hrafn Harðarson skrifar 2. október 2019 08:00 Undanfarin ár hafa verið fordæmalaus á íslenskum fjármálamarkaði. Í kjölfar falls bankakerfisins voru sett á höft sem lokuðu bæði sparifé landsmanna og hundruð milljarða af aflandskrónum inni í hagkerfinu og skekktu þar með verðlagningu á einstökum flokkum verðbréfa. Á haftatímabilinu rak hver búhnykkurinn annan og þar af vó vaxandi ferðaþjónusta líklega þyngst og bætti viðskiptakjör þjóðarbúsins hratt. Niðurgreiðsla ríkisskulda og risavaxinn gjaldeyrisvaraforði styrktu grunnstoðir hagkerfisins og áttu stóran þátt í að styrkja krónuna og draga úr sveiflum á gjaldeyrismarkaði. Gríðarmiklar kjarasamningshækkanir skiluðu sér því beint í vasa launþega sem aukinn kaupmáttur í stað þess að gufa upp í verðbólgu. Sparnaðarstig almennings hefur enn fremur farið stigvaxandi á síðustu misserum. Þrátt fyrir minnkandi hagvöxt helst viðskiptajöfnuður jákvæður sem að hluta útskýrist af breyttri neysluhegðun almennings. Rykið hefur hins vegar verið lengi að setjast á verðbréfamörkuðum eftir afnám hafta, og nettó útflæði erlendra fjárfesta hefur verið meira en almennt var búist við, hvort sem um ræðir aflandskrónueigendur eða erlenda spákaupmenn sem fjárfestu á Íslandi áður en útflæðishöft voru afnumin. Lífeyrissjóðir hafa hækkað hlutfall sitt í erlendum fjárfestingum hratt og fyrir vikið verið óvirkari en ella á innlendum markaði, sem skilar sér í minnkandi veltu og auknum verðsveiflum. Núverandi niðursveifla sem orsakast helst af samdrætti í ferðaþjónustu hefur aukið svartsýni og ýkt sveiflur á hlutabréfamarkaði. Verðbréfamarkaðurinn er mikil tilfinningavera og fer undantekningarlítið fram úr sér, hvort sem er í lækkunum eða hækkunum, sem endurspeglar líklega óskilvirkni markaðarins. Slíkar hreyfingar geta búið til tækifæri fyrir þá sem fara á móti straumnum, en almennt er talið að rétti tíminn til að fjárfesta í hlutabréfum sé í niðursveiflu, áður en uppsveiflan hefst að nýju. Verðmöt greiningaraðila benda enn fremur til þess að búið sé að verðleggja samdráttinn inn í flest félög kauphallarinnar og vegur þá þungt lægri ávöxtunarkrafa. Styrkur og trúverðugleiki þjóðarbúsins hefur aldrei verið meiri til að takast á við samdrátt. Vopnabúr Seðlabanka Íslands er sneisafullt, en auk mikils svigrúms til vaxtalækkana getur bankinn m.a. lækkað bindiskyldu, hætt við hagvaxtarauka bankanna og aukið peningamagn í umferð. Staða Íslands í þessu tilliti er ólíkt betri en annarra nágrannaríkja sem mörg hver eru þegar komin með vexti langleiðina niður í núll prósent og hafa auk þess beitt gríðarlegum magnbundnum íhlutunum (e. quantitative easing). Hlutfallslega sterkari staða Íslands hefur dregið úr áhættuálagi ríkisskulda gagnvart öðrum löndum og skýrir það að hluta aukið svigrúm til vaxtalækkana. Það sem hins vegar fær ekki mikla athygli í umbreytingu hagkerfisins eru hríðfallandi innlánsvextir sparifjáreigenda. Hávaxtaumhverfi síðustu áratuga, auk áhættufælni sem skapaðist við hrunið, hefur leitt til gríðarmikils innlánsvaxtar. Innlánsstaða heimila er nú í sögulegu hámarki, um 900 milljarðar, og hefur nánast tvöfaldast frá árinu 2007. Afleiðingin er of einsleit eignasöfn sem geta setið föst í lélegri ávöxtun fram á veginn. Umræðan um lækkandi ávöxtun innlána hefur ekki enn náð flugi þar sem sparifjáreigendur skortir framsýni og horfa gjarnan á ávöxtun aftur í tímann. Hins vegar er líklegt að á næstu misserum muni sparnaður í sívaxandi mæli færast yfir í aðra fjárfestingarkosti, svo sem hlutabréf og fasteignavarin skuldabréf sem eru enn hlutfallslega lágt verðlögð. Þá er hætt við hröðum viðsnúningi. Ef litið er út fyrir landsteinana má sjá sambærilega þróun og hér mun fyrirsjáanlega raungerast, hvort sem litið er til Evrópu eða til Bandaríkjanna. Ungverjaland hefur t.a.m. sjálfstæðan gjaldmiðil og hefur rekið hávaxtastefnu líkt og Ísland. Þar hefur hagvöxtur minnkað eins og annars staðar í Evrópu, sem hefur skilað sér í hratt lækkandi vöxtum, en á sama tíma hefur hlutabréfamarkaðurinn farið sífellt hækkandi. Sú hækkun virðist að miklu leyti drifin áfram af endurskoðun eignasafna, auk lægri fjármögnunarkostnaðar fyrirtækja. Af framansögðu tel ég líklegt að hlutabréfamarkaðurinn muni taka við sér á næstu misserum og að árið 2020 geti orðið gjöfulla þeim sem huga að eigna- og áhættudreifingu fyrr en síðar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Íslenskir bankar Skúli Hrafn Harðarson Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Sjá meira
Undanfarin ár hafa verið fordæmalaus á íslenskum fjármálamarkaði. Í kjölfar falls bankakerfisins voru sett á höft sem lokuðu bæði sparifé landsmanna og hundruð milljarða af aflandskrónum inni í hagkerfinu og skekktu þar með verðlagningu á einstökum flokkum verðbréfa. Á haftatímabilinu rak hver búhnykkurinn annan og þar af vó vaxandi ferðaþjónusta líklega þyngst og bætti viðskiptakjör þjóðarbúsins hratt. Niðurgreiðsla ríkisskulda og risavaxinn gjaldeyrisvaraforði styrktu grunnstoðir hagkerfisins og áttu stóran þátt í að styrkja krónuna og draga úr sveiflum á gjaldeyrismarkaði. Gríðarmiklar kjarasamningshækkanir skiluðu sér því beint í vasa launþega sem aukinn kaupmáttur í stað þess að gufa upp í verðbólgu. Sparnaðarstig almennings hefur enn fremur farið stigvaxandi á síðustu misserum. Þrátt fyrir minnkandi hagvöxt helst viðskiptajöfnuður jákvæður sem að hluta útskýrist af breyttri neysluhegðun almennings. Rykið hefur hins vegar verið lengi að setjast á verðbréfamörkuðum eftir afnám hafta, og nettó útflæði erlendra fjárfesta hefur verið meira en almennt var búist við, hvort sem um ræðir aflandskrónueigendur eða erlenda spákaupmenn sem fjárfestu á Íslandi áður en útflæðishöft voru afnumin. Lífeyrissjóðir hafa hækkað hlutfall sitt í erlendum fjárfestingum hratt og fyrir vikið verið óvirkari en ella á innlendum markaði, sem skilar sér í minnkandi veltu og auknum verðsveiflum. Núverandi niðursveifla sem orsakast helst af samdrætti í ferðaþjónustu hefur aukið svartsýni og ýkt sveiflur á hlutabréfamarkaði. Verðbréfamarkaðurinn er mikil tilfinningavera og fer undantekningarlítið fram úr sér, hvort sem er í lækkunum eða hækkunum, sem endurspeglar líklega óskilvirkni markaðarins. Slíkar hreyfingar geta búið til tækifæri fyrir þá sem fara á móti straumnum, en almennt er talið að rétti tíminn til að fjárfesta í hlutabréfum sé í niðursveiflu, áður en uppsveiflan hefst að nýju. Verðmöt greiningaraðila benda enn fremur til þess að búið sé að verðleggja samdráttinn inn í flest félög kauphallarinnar og vegur þá þungt lægri ávöxtunarkrafa. Styrkur og trúverðugleiki þjóðarbúsins hefur aldrei verið meiri til að takast á við samdrátt. Vopnabúr Seðlabanka Íslands er sneisafullt, en auk mikils svigrúms til vaxtalækkana getur bankinn m.a. lækkað bindiskyldu, hætt við hagvaxtarauka bankanna og aukið peningamagn í umferð. Staða Íslands í þessu tilliti er ólíkt betri en annarra nágrannaríkja sem mörg hver eru þegar komin með vexti langleiðina niður í núll prósent og hafa auk þess beitt gríðarlegum magnbundnum íhlutunum (e. quantitative easing). Hlutfallslega sterkari staða Íslands hefur dregið úr áhættuálagi ríkisskulda gagnvart öðrum löndum og skýrir það að hluta aukið svigrúm til vaxtalækkana. Það sem hins vegar fær ekki mikla athygli í umbreytingu hagkerfisins eru hríðfallandi innlánsvextir sparifjáreigenda. Hávaxtaumhverfi síðustu áratuga, auk áhættufælni sem skapaðist við hrunið, hefur leitt til gríðarmikils innlánsvaxtar. Innlánsstaða heimila er nú í sögulegu hámarki, um 900 milljarðar, og hefur nánast tvöfaldast frá árinu 2007. Afleiðingin er of einsleit eignasöfn sem geta setið föst í lélegri ávöxtun fram á veginn. Umræðan um lækkandi ávöxtun innlána hefur ekki enn náð flugi þar sem sparifjáreigendur skortir framsýni og horfa gjarnan á ávöxtun aftur í tímann. Hins vegar er líklegt að á næstu misserum muni sparnaður í sívaxandi mæli færast yfir í aðra fjárfestingarkosti, svo sem hlutabréf og fasteignavarin skuldabréf sem eru enn hlutfallslega lágt verðlögð. Þá er hætt við hröðum viðsnúningi. Ef litið er út fyrir landsteinana má sjá sambærilega þróun og hér mun fyrirsjáanlega raungerast, hvort sem litið er til Evrópu eða til Bandaríkjanna. Ungverjaland hefur t.a.m. sjálfstæðan gjaldmiðil og hefur rekið hávaxtastefnu líkt og Ísland. Þar hefur hagvöxtur minnkað eins og annars staðar í Evrópu, sem hefur skilað sér í hratt lækkandi vöxtum, en á sama tíma hefur hlutabréfamarkaðurinn farið sífellt hækkandi. Sú hækkun virðist að miklu leyti drifin áfram af endurskoðun eignasafna, auk lægri fjármögnunarkostnaðar fyrirtækja. Af framansögðu tel ég líklegt að hlutabréfamarkaðurinn muni taka við sér á næstu misserum og að árið 2020 geti orðið gjöfulla þeim sem huga að eigna- og áhættudreifingu fyrr en síðar.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun