Hver er hin raunverulega ástæða fyrir einangrun Gazasvæðisins? Finnur Thorlacius Eiríksson skrifar 30. maí 2019 16:32 Hver er hin raunverulega ástæða fyrir einangrun Gazasvæðisins? Varla hefur liðið stakur mánuður undanfarna áratugi án frétta af Gazasvæðinu. Svipmyndir af stríðsátökum, fátækt og vesæld birtast líklega sjálfkrafa í hugum fólks þegar minnst er á Gaza. Landamærin (sem eru tæknilega séð vopnahléslínur) eru að mestu leyti lokuð og öll ábyrgðin er skrifuð á Ísraelsríki. Alþjóðasamfélagið keppist við að láta í ljós vandlætingu sína og skilaboðin eru skýr: Ísraelsmenn ættu gangast við kröfum íbúa Gazasvæðisins og opna landamærin. Málið er gjarnan sett fram á þann hátt að önnur ríki virðist þessu alls óviðkomandi. Sú framsetning er hins vegar röng því Gazasvæðið á tæplega 13 kílómetra löng landamæri að Egyptalandi, og líkt og Ísraels megin er flutningur um þau háður ströngum skilyrðum. Þessi tvö ríki – Ísrael og Egyptaland – með sín gjörólíku stefnumál og menningu, hafa tekið svipaða afstöðu til Gaza hvað varðar vöru- og fólksflutning. Ólíkt því sem almennir fjölmiðlar gefa iðulega í skyn er það ekki illska sem liggur að baki heldur ill nauðsyn. Eftir fyrstu (og einu) lýðræðislegu kosningarnar á Gazasvæðinu unnu Hamas-samtökin afgerandi sigur. Í kjölfarið hófst stríð á milli Hamas- og Fatah-samtakanna sem lauk með yfirtöku Hamas á svæðinu árið 2007. Þar sem Egyptar óttuðust að hryðjuverkatilburðir Hamas myndu hafa áhrif á uppreisnarhópa á Sínaískaganum lokuðu þeir landamærunum og lögðu sömu takmarkanir og ísraelsk yfirvöld á vöruflutning til Gaza. Áhyggjur þeirra reyndust á rökum reistar en snemma árs 2008 eyðilögðu uppreisnarhópar frá Gaza stóran hluta landamæraveggjarins og tugir þúsunda flykktust yfir landamærin til Egyptalands1. Egyptar höfðu í byrjun lélega stjórn á ástandinu en landamærunum var aftur lokað ellefu dögum síðar. En nú spyrja sig eflaust margir, hvers vegna sker Gazasvæðið sig frá öðrum landsvæðum í Mið-Austurlöndum?Sögulegur bakgrunnu Gazasvæðisins Í raun voru það egypsk yfirvöld sem áttu stærstan þátt í aðgreiningu Gazasvæðisins frá Ísrael. Nokkrum mánuðum eftir innrás Arabaríkjanna í Ísrael árið 1948, gerðu Ísraelsmenn og Egyptar vopnahlé. Það var skjalfest í janúar 1949 og samkvæmt því héldu Egyptar yfirráðum yfir Gaza. Að undanskildu hálfs árs tímabili yfir veturinn 1956-1957, héldu Egyptar svæðinu fram að sumri ársins 1967. Þó að bráðabirgðastjórn Palestínu (All-Palestine Government) hafi verið stofnuð haustið 1948 tók hún ekki við stjórn Gazasvæðisins heldur var hún í staðinn send í nokkurs konar útlegð í útjaðar Kaíró2. Þetta var gert til að styggja ekki Abdullah Jórdaníukonung, því hann leit á allt svæðið sem hafði verið undir umboðsstjórn Breta sem hluta af Jórdaníu3. Þrátt fyrir dauða Abdullah árið 1951, sat bráðabirgðastjórnin nánast aðgerðarlaus í Kaíró þangað til Nasser, þáverandi forseti Egyptalands, leysti hana upp árið 1959. Í þau 18 ár sem Egyptar réðu yfir Gaza veittu þeir Palestínumönnum aldrei sjálfstæði. Í Sex daga stríðinu árið 1967 töpuðu Egyptar Gaza og Sínaískaganum í hendur Ísraelsmanna og það ástand ríkti fram að Camp David samkomulaginu árið 1978. Samkvæmt samkomulaginu fengu Egyptar Sínaískagann til baka í skrefum en þeir afsöluðu sér hins vegar Gazasvæðinu og lögðu til að það yrði hluti af Palestínuríki4 í samræmi við stefnu Arababandalagsins. Egyptar vonuðu að þættir samningsins um Palestínu myndu friða hin Arabaríkin, en svo var ekki. Arabaríkin litu á það eitt að gera friðarsamning við Ísrael sem alvarleg svik. Sadat, forseti Egyptalands, var myrtur í kjölfarið og Egyptum var vísað úr Arababandalaginu, en þeir fengu aftur inngöngu þangað árið 1989. Landamæri Egyptalands og Gaza urðu loks að veruleika árið 1982 þegar Egyptar tóku við síðasta hluta Sínaískagans frá Ísrael5. Fram að þessu höfðu skilin á milli Sínaískagans og Gazasvæðisins skipt svo litlu máli að borgin Rafah, sem hafði stækkað ört á áratugunum áður, náði þvert yfir nýju landamærin. Eina landamærahliðið á milli Egyptalands og Gaza var í kjölfarið reist fyrir sunnan borgina. Næstu tvo áratugina gerðist fátt fréttnæmt í samskiptum Egypta og GazabúaStaðan í dag Síðan egypska byltingin átti sér stað árið 2011 hafa Egyptar haft sífelt verri stjórn á Sínaískaganum. Hryðjuverkahópar hafa ráðið þar ríkjum og hafa þeir unnið með hryðjuverkahópum á Gaza6. Það var á hápunkti þessa ógnarástands árið 2014 að Egyptar sprengdu upp öll húsin í Rafah sem voru innan við 500 metra frá landamærunum að Gaza7. Þetta gerðu þeir til að fyrirbyggja að ólögleg jarðgöng væru grafin undir landamærin. Fjölmiðlar á Íslandi sýndu þessum aðgerðum lítinn áhuga. Egypsk yfirvöld hafa frá stofnun Palestínsku heimastjórnarinnar (Palestinian Authority) litið á hana sem réttmætan fulltrúa Palestínumanna. Árið 2017 tók við stutt tímabil þar sem heimastjórnin var fengin til að vakta Rafah-hliðið og Egyptar samþykktu þá að hleypa fólki í gegn á ný. Því tímabili lauk hins vegar í janúar á þessu ári þegar fulltrúar heimastjórnarinnar yfirgáfu landamærin vegna hegðunar Hamas-liða gagnvart þeim og í kjölfarið lögðu egypsk yfirvöld aftur takmarkanir á fjölda leyfilegra ferðamanna8. Þessar takmarkanir eru enn í gildi. Staðan í dag er sú að íbúar Gaza þurfa með löngum fyrirvara að sækja um leyfi til að yfirgefa svæðið, bæði frá egypskum yfirvöldum og Hamas-liðum. Aðeins örfáir þeirra sem yfirhöfuð fá samþykki ferðast um hliðið dag hvern og langir biðlistar hafa myndast. Kerfið er í þokkabót gjörspillt, því gert er ráð fyrir því að fólk greiði mútur til að komast ofar á biðlistann9. Í grunninn hafa egypsk yfirvöld sömu ástæður og ísraelsk yfirvöld fyrir afstöðu sinni gagnvart Gazasvæðinu. Með tímanum – sérstaklega eftir yfirtöku Hamas – og af ástæðum sem eru bæði sögulega flóknar og sorglegar, hefur ríkjandi hugmyndafræði og birtingarmyndir hennar valdið einangruninni á Gaza. Frá stofnun Hamas-samtakanna árið 1987 hafa þau opinberlega byggt stefnu sína á trúaröfgum, Gyðingaandúð og ofbeldi (til dæmis lofsömun píslarvættisdauða10). Frá kosningasigri þeirra í byrjun ársins 2006 hafa samtökin einungis herst í afstöðu sinni. Það væri einfaldlega of mikil áhætta fólgin í opnun landamæranna og afléttingu flutningshaftanna til að réttlæta þær aðgerðir, bæði fyrir Egypta og Ísraelsmenn. Myndu önnur lönd í sömu stöðu bregðast við á annan hátt?Heimildir1https://www.theguardian.com/world/2008/jan/23/egypt.israelandthepalestinians2https://www.economist.com/middle-east-and-africa/1958/03/22/too-late-for-palestine3https://www.inquiriesjournal.com/articles/411/transjordan-and-israel-examining-the-foundations-of-a-special-relationship4https://warontherocks.com/2018/09/israel-egypt-the-palestinians-and-the-legacy-of-the-camp-david-accords-40-years-later/5https://www.nytimes.com/1982/04/14/world/egypt-denies-any-violations-of-peace-accords-with-israel.html6https://af.reuters.com/article/commoditiesNews/idAFL5E7JG1SE201108167https://www.bbc.com/news/world-middle-east-298258898https://www.reuters.com/article/us-palestinians-gaza-egypt/egypt-limits-gaza-passage-after-palestinian-authority-quits-border-crossing-idUSKCN1P21AJ9https://www.haaretz.com/middle-east-news/egypt/.premium-gazans-only-way-out-is-through-egypt-but-only-if-they-can-afford-it-1.717281210https://www.nytimes.com/1995/01/25/world/palestinian-martyrs-defiant-and-so-willing.html Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Egyptaland Finnur Thorlacius Eiríksson Ísrael Mest lesið Allt að helmingslíkur á eyðingu byggðar á Íslandi Sigurður Loftur Thorlacius Skoðun Dæmisaga úr raunveruleikanum Sigurður F. Sigurðarson Skoðun Betri stjórnvöld, ekki meiri stjórnvöld Sigríður María Egilsdóttir Skoðun Hin marguntöluðu orkuskipti í bílaflota landsmanna Þorgeir R. Valsson Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson Skoðun Verstu kennarar í heimi Gígja Bjargardóttir Skoðun Friðhelgar fótboltabullur Hjálmtýr Heiðdal Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson Skoðun Meira fyrir minna: Bætt nýting opinberra fjármuna Álfrún Tryggvadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Allt að helmingslíkur á eyðingu byggðar á Íslandi Sigurður Loftur Thorlacius skrifar Skoðun Dæmisaga úr raunveruleikanum Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Hin marguntöluðu orkuskipti í bílaflota landsmanna Þorgeir R. Valsson skrifar Skoðun Betri stjórnvöld, ekki meiri stjórnvöld Sigríður María Egilsdóttir skrifar Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar Skoðun Blóðmeramálið til umboðsmanns Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Meira fyrir minna: Bætt nýting opinberra fjármuna Álfrún Tryggvadóttir skrifar Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Friðhelgar fótboltabullur Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Sex af níu flokkum á móti hvalveiðum Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Allt fyrir listina Brynhildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tryggjum nýliðun bændastéttarinnar Þórdís Bjarnleifsdóttir skrifar Skoðun Óskalisti minn SIgurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin stuðningur við ferðasjóð íþróttafélaga dregur úr ójöfnuði Hannes S. Jónsson skrifar Skoðun Það er þetta með traustið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Plan Samfylkingar: Svona náum við niður vöxtunum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun 6000 íbúðirnar sem vantar - í boði borgarinnar Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Samvinnufélög - sóknarfæri á húsnæðismarkaði? Elín H. Jónsdóttir,Guðrún Johnsen skrifar Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Það er enginn á vakt Áslaug Ýr Hjartardóttir skrifar Skoðun Svalur, Valur og Hvalur Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir skrifar Skoðun Ungt fólk og þörfin fyrir skjótar aðgerðir í menntun Fannar Logi Waldorff Sigurðsson skrifar Skoðun Mikilvægasta launaviðtalið Bessí Þóra Jónsdóttir skrifar Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Burt með baráttusöngva úr virkjunarkafla stóriðjustefnunnar Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar Skoðun Meiri árangur…fyrir útvalda Aðalheiður Marta Steindórsdóttir skrifar Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson skrifar Sjá meira
Hver er hin raunverulega ástæða fyrir einangrun Gazasvæðisins? Varla hefur liðið stakur mánuður undanfarna áratugi án frétta af Gazasvæðinu. Svipmyndir af stríðsátökum, fátækt og vesæld birtast líklega sjálfkrafa í hugum fólks þegar minnst er á Gaza. Landamærin (sem eru tæknilega séð vopnahléslínur) eru að mestu leyti lokuð og öll ábyrgðin er skrifuð á Ísraelsríki. Alþjóðasamfélagið keppist við að láta í ljós vandlætingu sína og skilaboðin eru skýr: Ísraelsmenn ættu gangast við kröfum íbúa Gazasvæðisins og opna landamærin. Málið er gjarnan sett fram á þann hátt að önnur ríki virðist þessu alls óviðkomandi. Sú framsetning er hins vegar röng því Gazasvæðið á tæplega 13 kílómetra löng landamæri að Egyptalandi, og líkt og Ísraels megin er flutningur um þau háður ströngum skilyrðum. Þessi tvö ríki – Ísrael og Egyptaland – með sín gjörólíku stefnumál og menningu, hafa tekið svipaða afstöðu til Gaza hvað varðar vöru- og fólksflutning. Ólíkt því sem almennir fjölmiðlar gefa iðulega í skyn er það ekki illska sem liggur að baki heldur ill nauðsyn. Eftir fyrstu (og einu) lýðræðislegu kosningarnar á Gazasvæðinu unnu Hamas-samtökin afgerandi sigur. Í kjölfarið hófst stríð á milli Hamas- og Fatah-samtakanna sem lauk með yfirtöku Hamas á svæðinu árið 2007. Þar sem Egyptar óttuðust að hryðjuverkatilburðir Hamas myndu hafa áhrif á uppreisnarhópa á Sínaískaganum lokuðu þeir landamærunum og lögðu sömu takmarkanir og ísraelsk yfirvöld á vöruflutning til Gaza. Áhyggjur þeirra reyndust á rökum reistar en snemma árs 2008 eyðilögðu uppreisnarhópar frá Gaza stóran hluta landamæraveggjarins og tugir þúsunda flykktust yfir landamærin til Egyptalands1. Egyptar höfðu í byrjun lélega stjórn á ástandinu en landamærunum var aftur lokað ellefu dögum síðar. En nú spyrja sig eflaust margir, hvers vegna sker Gazasvæðið sig frá öðrum landsvæðum í Mið-Austurlöndum?Sögulegur bakgrunnu Gazasvæðisins Í raun voru það egypsk yfirvöld sem áttu stærstan þátt í aðgreiningu Gazasvæðisins frá Ísrael. Nokkrum mánuðum eftir innrás Arabaríkjanna í Ísrael árið 1948, gerðu Ísraelsmenn og Egyptar vopnahlé. Það var skjalfest í janúar 1949 og samkvæmt því héldu Egyptar yfirráðum yfir Gaza. Að undanskildu hálfs árs tímabili yfir veturinn 1956-1957, héldu Egyptar svæðinu fram að sumri ársins 1967. Þó að bráðabirgðastjórn Palestínu (All-Palestine Government) hafi verið stofnuð haustið 1948 tók hún ekki við stjórn Gazasvæðisins heldur var hún í staðinn send í nokkurs konar útlegð í útjaðar Kaíró2. Þetta var gert til að styggja ekki Abdullah Jórdaníukonung, því hann leit á allt svæðið sem hafði verið undir umboðsstjórn Breta sem hluta af Jórdaníu3. Þrátt fyrir dauða Abdullah árið 1951, sat bráðabirgðastjórnin nánast aðgerðarlaus í Kaíró þangað til Nasser, þáverandi forseti Egyptalands, leysti hana upp árið 1959. Í þau 18 ár sem Egyptar réðu yfir Gaza veittu þeir Palestínumönnum aldrei sjálfstæði. Í Sex daga stríðinu árið 1967 töpuðu Egyptar Gaza og Sínaískaganum í hendur Ísraelsmanna og það ástand ríkti fram að Camp David samkomulaginu árið 1978. Samkvæmt samkomulaginu fengu Egyptar Sínaískagann til baka í skrefum en þeir afsöluðu sér hins vegar Gazasvæðinu og lögðu til að það yrði hluti af Palestínuríki4 í samræmi við stefnu Arababandalagsins. Egyptar vonuðu að þættir samningsins um Palestínu myndu friða hin Arabaríkin, en svo var ekki. Arabaríkin litu á það eitt að gera friðarsamning við Ísrael sem alvarleg svik. Sadat, forseti Egyptalands, var myrtur í kjölfarið og Egyptum var vísað úr Arababandalaginu, en þeir fengu aftur inngöngu þangað árið 1989. Landamæri Egyptalands og Gaza urðu loks að veruleika árið 1982 þegar Egyptar tóku við síðasta hluta Sínaískagans frá Ísrael5. Fram að þessu höfðu skilin á milli Sínaískagans og Gazasvæðisins skipt svo litlu máli að borgin Rafah, sem hafði stækkað ört á áratugunum áður, náði þvert yfir nýju landamærin. Eina landamærahliðið á milli Egyptalands og Gaza var í kjölfarið reist fyrir sunnan borgina. Næstu tvo áratugina gerðist fátt fréttnæmt í samskiptum Egypta og GazabúaStaðan í dag Síðan egypska byltingin átti sér stað árið 2011 hafa Egyptar haft sífelt verri stjórn á Sínaískaganum. Hryðjuverkahópar hafa ráðið þar ríkjum og hafa þeir unnið með hryðjuverkahópum á Gaza6. Það var á hápunkti þessa ógnarástands árið 2014 að Egyptar sprengdu upp öll húsin í Rafah sem voru innan við 500 metra frá landamærunum að Gaza7. Þetta gerðu þeir til að fyrirbyggja að ólögleg jarðgöng væru grafin undir landamærin. Fjölmiðlar á Íslandi sýndu þessum aðgerðum lítinn áhuga. Egypsk yfirvöld hafa frá stofnun Palestínsku heimastjórnarinnar (Palestinian Authority) litið á hana sem réttmætan fulltrúa Palestínumanna. Árið 2017 tók við stutt tímabil þar sem heimastjórnin var fengin til að vakta Rafah-hliðið og Egyptar samþykktu þá að hleypa fólki í gegn á ný. Því tímabili lauk hins vegar í janúar á þessu ári þegar fulltrúar heimastjórnarinnar yfirgáfu landamærin vegna hegðunar Hamas-liða gagnvart þeim og í kjölfarið lögðu egypsk yfirvöld aftur takmarkanir á fjölda leyfilegra ferðamanna8. Þessar takmarkanir eru enn í gildi. Staðan í dag er sú að íbúar Gaza þurfa með löngum fyrirvara að sækja um leyfi til að yfirgefa svæðið, bæði frá egypskum yfirvöldum og Hamas-liðum. Aðeins örfáir þeirra sem yfirhöfuð fá samþykki ferðast um hliðið dag hvern og langir biðlistar hafa myndast. Kerfið er í þokkabót gjörspillt, því gert er ráð fyrir því að fólk greiði mútur til að komast ofar á biðlistann9. Í grunninn hafa egypsk yfirvöld sömu ástæður og ísraelsk yfirvöld fyrir afstöðu sinni gagnvart Gazasvæðinu. Með tímanum – sérstaklega eftir yfirtöku Hamas – og af ástæðum sem eru bæði sögulega flóknar og sorglegar, hefur ríkjandi hugmyndafræði og birtingarmyndir hennar valdið einangruninni á Gaza. Frá stofnun Hamas-samtakanna árið 1987 hafa þau opinberlega byggt stefnu sína á trúaröfgum, Gyðingaandúð og ofbeldi (til dæmis lofsömun píslarvættisdauða10). Frá kosningasigri þeirra í byrjun ársins 2006 hafa samtökin einungis herst í afstöðu sinni. Það væri einfaldlega of mikil áhætta fólgin í opnun landamæranna og afléttingu flutningshaftanna til að réttlæta þær aðgerðir, bæði fyrir Egypta og Ísraelsmenn. Myndu önnur lönd í sömu stöðu bregðast við á annan hátt?Heimildir1https://www.theguardian.com/world/2008/jan/23/egypt.israelandthepalestinians2https://www.economist.com/middle-east-and-africa/1958/03/22/too-late-for-palestine3https://www.inquiriesjournal.com/articles/411/transjordan-and-israel-examining-the-foundations-of-a-special-relationship4https://warontherocks.com/2018/09/israel-egypt-the-palestinians-and-the-legacy-of-the-camp-david-accords-40-years-later/5https://www.nytimes.com/1982/04/14/world/egypt-denies-any-violations-of-peace-accords-with-israel.html6https://af.reuters.com/article/commoditiesNews/idAFL5E7JG1SE201108167https://www.bbc.com/news/world-middle-east-298258898https://www.reuters.com/article/us-palestinians-gaza-egypt/egypt-limits-gaza-passage-after-palestinian-authority-quits-border-crossing-idUSKCN1P21AJ9https://www.haaretz.com/middle-east-news/egypt/.premium-gazans-only-way-out-is-through-egypt-but-only-if-they-can-afford-it-1.717281210https://www.nytimes.com/1995/01/25/world/palestinian-martyrs-defiant-and-so-willing.html
Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson Skoðun
Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar
Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar
Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson Skoðun