Verkefni umhverfisverndar

Ýmsir flögguðu á fimmtudaginn, sumir í heila stöng og aðrir í hálfa. Þann dag hófst fylling Hálslóns eins og alþjóð veit. Snarpar umræður og deilur um þessa stóru framkvæmd hafa staðið í mörg ár og nú er mál að linni.

Kárahnjúkavirkjun er komin til að vera og rykið þarf að setjast áður en við kveðum upp úr um réttmæti hennar. Þeirri spurningu verður í raun ekki svarað fyrr en eftir nokkra áratugi. Umræðan var þörf en varð of persónuleg og víða hafa myndast sár í mannlífi sem virðast ætla að gróa seint og illa. Margir eru þess fullvissir að án virkjunar og álvers hefði mannlíf á Austurlandi staðið höllum fæti til framtíðar og jafnvel ekki átt sér framtíð. Þeir hafa rétt til þess að hafa þá skoðun. Aðrir eru þess fullvissir að virkjunin muni aldrei standa undir beinum byggingarkostnaði, hvað þá fórn einstakra náttúruperla og engu breyta um framtíð Austurlands. Þeir hafa líka rétt til að hafa sína skoðun.

Náttúruverndarsinnar hafa næg verkefni þótt þessum átökum linni. Vinnu við rammaáætlun þarf að ljúka og öll þjóðin að koma að umræðunni nú þegar en ekki þegar framkvæmdir eiga að hefjast. Þar þarf m.a. að kveða skýrt á um friðuð svæði. Það er ekki rétt að jarðvarmavirkjanir séu alltaf af hinu góða eins og stundum mætti ætla af umræðunni. Þar þarf líka að stíga varlega til jarðar, ekki síður en í vatnsaflsvirkjunum. Mikilvægast er að við komum okkur saman um hvar á að virkja og hvar ekki, einkum það síðarnefnda því nægar hugmyndir um virkjanir eru á teikniborðinu. Það er óhjákvæmilegt að taka ákvarðanir um verndun landsvæða, óafturkallanlegar til a.m.k. 100 ára. Friðun reyndist lítils virði þegar á reyndi. Slíkt má ekki gerast oftar. Friðun landsvæðis verður að merkja friðun og vera treystandi.

Hlutverk umhverfisverndarsinna er að setja fram spurningar, gagnrýna og efast. Nú verða þeir að snúa sér í auknum mæli að öðrum verkefnum. Af nógu er að taka. Jarðvarmavirkjanir eru þar á meðal og krefjast þarf svara við ýmsum áleitnum spurningum áður en framkvæmdir hefjast. Hvað er t.d. að gerast á Reykjanesi? Þar virðast vera hræringar neðanjarðar sem birtast í breytingum ofanjarðar en enginn veit hvað er að gerast né hvers vegna. Eru þetta afleiðingar virkjunarframkvæmda eða er náttúran sjálf að hrista sig? Við höfum nægan tíma til að vega og meta kosti og galla hugsanlegra virkjana og vísindamenn okkar búa yfir mikilli þekkingu sem við þurfum að nýta til hins ýtrasta. Við höfum hins vegar ekki efni á að fórna hagsmunum framtíðarinnar fyrir einhverjar krónur núna.

Slagkraftur umhverfisverndar er mikill eins og hefur sýnt sig að undanförnu. Það er mikilvægt að virkja þann kraft til góðra verka á ýmsum sviðum. Margar vatnsaflsvirkjanir eru enn á teikniborðinu sem þarf að ræða og margar þeirra þarf að taka út af teikniborðinu fyrir fullt og allt. Við eigum fjölmargar náttúruperlur sem eru mikils virði í dag frá öllum sjónarhornum séð. Slík verðmæti vaxa með tímanum en virkjanir ganga úr sér og eru afskrifaðar á tiltölulega skömmum tíma. Við höfum engan rétt til að fórna dýrmætustu perlunum okkar, mestu verðmætunum til lengri tíma litið, fyrir skammtímagróða. Þess vegna verðum við að velja, eftir bestu getu og þekkingu, verðmætustu perlurnar og taka þær frá. Gullfoss var almennt ekki talinn mikils virði þegar til stóð að virkja hann á sínum tíma. Sú kynslóð sem þá bjó í nágrenni fossins hefði haft meira upp úr krafsinu með virkjun. En framsýni réð og í dag malar Gullfoss gull og er ein okkar verðmætasta perla, metið í krónum og aurum, burtséð frá þjóðarvitund sem seint verður metin til fjár. Virkjun hans væri hins vegar löngu orðin úrelt og úr sér gengin ef til hefði komið. Við erum svo lánsöm þjóð að við getum leyft okkur að hafa hagsmuni framtíðarinnar að leiðarljósi, það þarf ekki að fórna hagsmunum samtímans til þess.