Græðgi hins fégjarna 20. október 2005 00:01 Græðgi er ekki góð - Gunnar Karlsson prófessor"Græðgi hins fégjarna tekur aldrei enda". Þessi orð meistara Jóns Vídalín komu upp í hug mér þegar ég las lofgerð Geirs Ágústssonar verkfræðings um græðgina hér í Fréttablaðinu 8. október síðastliðinn, meðal annars þetta: "Græðgi hins gráðuga er það tæki sem hvetur sóknina í átt að bættum lífsgæðum okkar hinna áfram. Því fleiri sem vilja græða því fleiri munu bæta lífskjör sín."Hér er boðuð kenning sem vissulega er ríkjandi á Íslandi. En ég held að hún leiði okkur á hættulegar götur. Fyrst er það að magn þess sem Geir kallar lífsgæði reynist ekki einhlítt til að auka lífshamingju. Þetta hefur auðvitað oft verið sagt áður og iðulega notað sem röksemd fyrir afturhaldsemi. En það er einfaldlega satt, sama hvað við reynum að kreista aftur augun fyrir því. Þegar alþýða Vesturlanda var að leggja upp í baráttu sína fyrir betri kjörum, á 19. öld, hélt fólk að almenningur gæti náð lífskjarastigi þar sem hann yndi glaður við sitt.Óánægja hyrfi, kjaradeilur hyrfu, glæpir hyrfu. Það urðu hin miklu vonbrigði 20. aldarinnar að þetta stig fannst ekki. Líkamleg vanlíðan af sulti, kulda og vissum sjúkdómum hefur minnkað, en við höfum ekki nálgast það að fullnægja "þörfum" okkar.Þjóðarframleiðsla á hvern Íslending þrefaldaðist á fyrri helmingi 20. aldar og þrefaldaðist svo aftur á síðari helmingnum. Einstæð móðir í verkalýðsstétt hefur örugglega meiri tekjur nú, þótt talið sé á föstu verðlagi, en stöndugar fjölskyldur höfðu um miðja 20. öld. En líf hennar er ekki að sama skapi auðveldara af því að samfélag hennar gerir meiri kröfur til hennar.Fátæktarmörkin lyftast í takt við meðaltalið. Þó búum við Vesturlandabúar í litlu, ofur-auðugu horni heimsins. Við látum venjulega eins og það sé spurning um tíma hvenær hinir nái okkur, en hvað mundi það kosta? Um 60% af íbúum heimsins búa í fátækum samfélögum þar sem meðaltekjur eru um 340 Bandaríkjadollarar á íbúa á ári. Um 25% búa í meðaltekjusamfélögum með um 2.500 dollara og 15% í auðugum samfélögum með yfir 20.000 dollara í tekjur.Í þessum tölum mun ekki vera tekið tillit til þess að í fátækum löndum er verðlag að jafnaði lægra þannig að allt að þrefalt meira af vörum fæst fyrir dollarann. Ef svo er má áætla að 340 dollarar þeirra fátæku jafngildi 1.000 dollurum hjá okkur og 2.500 dollarar miðflokksins 7.500 dollurum okkar. Samt þyrfti að tuttugufalda „lífsgæði" Geirs Ágústssonar hjá 60% jarðarbúa og þrefalda þau hjá miðflokknum til þess að þeir næðu okkur. Í grófum dráttum jafngilda þessi „lífsgæði" neyslu og þar með notkun á orku og auðlindum.Útkoman yrði sú að orku- og auðlindanotkun mannkynsins þyrfti að fjórfaldast áður en það næði allt á það stig sem við köllum mannsæmandi lífskjör. Hvernig færi það með ósonlagið? Hver yrðu gróðurhúsaáhrif þess? Það kæmi líklega aldrei í ljós því að orkugjafar jarðarinnar þrytu áður en að því kæmi.Eigum við þá að hætta að hugsa um mannkynið í heild og rækta okkar eigin græðgi einna?Við auðmannagötur evrópskra borga standa raðir vígbúinna kastala fólks sem er innilokað í eigin auðlegð. Í rauninni erum við Vesturlandabúar allir í svona kastala; við sjáum hann bara sjaldan því að við erum inni í honum. Við múra hans er háð stöðug, blóðug styrjöld, til dæmis á landamærum Bandaríkjanna og Mexíkó eða Spánar og Norður-Afríku, þar sem fátæka fólkið að sunnan er að sækja inn í ríku löndin fyrir norðan. Þessari styrjöld hljótum við að tapa, meðal annars af því að vörn okkar stríðir gegn þeim hugmyndum um mannlífið sem við viðurkennum.Við, frjálslyndir Vesturlandabúar, höfum afneitað þjóðernishyggju og kynþáttahyggju og höfum því enga gilda réttlætingu fyrir því að halda þessum gífurlega auði fyrir okkur eina. Það er álíka fáránlegt og barátta „frjálslyndra" borgaralegra karla gegn mannréttindum kvenna á 19. og 20. öld. Við erum líka álíka úrelt í ofneyslu okkar og evrópski aðallinn var áður en bylting borgarastéttarinnar og lýðræðisþróunin skall á álfunni. Þegar við sjáum hallirnar sem þessi aðall bjó í undrumst við hvernig fólk gat haft smekk til að búa í slíkum ferlíkjum, og það meðan bændalýðurinn bjó í hreysum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðanir Skoðun Mest lesið Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson Skoðun Skoðun Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Byggjum fyrir eldra fólk, ekki ungt Ólafur Margeirsson skrifar Skoðun Hlustum í eitt skipti á foreldra Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Hugleiðingar um ástandið fyrir botni Miðjarðarhafs Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Heildstætt heilbrigðiskerfi – hagur okkar allra Alma D. Möller skrifar Skoðun Vanþekking eða vísvitandi blekkingar? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Græðgi er ekki góð - Gunnar Karlsson prófessor"Græðgi hins fégjarna tekur aldrei enda". Þessi orð meistara Jóns Vídalín komu upp í hug mér þegar ég las lofgerð Geirs Ágústssonar verkfræðings um græðgina hér í Fréttablaðinu 8. október síðastliðinn, meðal annars þetta: "Græðgi hins gráðuga er það tæki sem hvetur sóknina í átt að bættum lífsgæðum okkar hinna áfram. Því fleiri sem vilja græða því fleiri munu bæta lífskjör sín."Hér er boðuð kenning sem vissulega er ríkjandi á Íslandi. En ég held að hún leiði okkur á hættulegar götur. Fyrst er það að magn þess sem Geir kallar lífsgæði reynist ekki einhlítt til að auka lífshamingju. Þetta hefur auðvitað oft verið sagt áður og iðulega notað sem röksemd fyrir afturhaldsemi. En það er einfaldlega satt, sama hvað við reynum að kreista aftur augun fyrir því. Þegar alþýða Vesturlanda var að leggja upp í baráttu sína fyrir betri kjörum, á 19. öld, hélt fólk að almenningur gæti náð lífskjarastigi þar sem hann yndi glaður við sitt.Óánægja hyrfi, kjaradeilur hyrfu, glæpir hyrfu. Það urðu hin miklu vonbrigði 20. aldarinnar að þetta stig fannst ekki. Líkamleg vanlíðan af sulti, kulda og vissum sjúkdómum hefur minnkað, en við höfum ekki nálgast það að fullnægja "þörfum" okkar.Þjóðarframleiðsla á hvern Íslending þrefaldaðist á fyrri helmingi 20. aldar og þrefaldaðist svo aftur á síðari helmingnum. Einstæð móðir í verkalýðsstétt hefur örugglega meiri tekjur nú, þótt talið sé á föstu verðlagi, en stöndugar fjölskyldur höfðu um miðja 20. öld. En líf hennar er ekki að sama skapi auðveldara af því að samfélag hennar gerir meiri kröfur til hennar.Fátæktarmörkin lyftast í takt við meðaltalið. Þó búum við Vesturlandabúar í litlu, ofur-auðugu horni heimsins. Við látum venjulega eins og það sé spurning um tíma hvenær hinir nái okkur, en hvað mundi það kosta? Um 60% af íbúum heimsins búa í fátækum samfélögum þar sem meðaltekjur eru um 340 Bandaríkjadollarar á íbúa á ári. Um 25% búa í meðaltekjusamfélögum með um 2.500 dollara og 15% í auðugum samfélögum með yfir 20.000 dollara í tekjur.Í þessum tölum mun ekki vera tekið tillit til þess að í fátækum löndum er verðlag að jafnaði lægra þannig að allt að þrefalt meira af vörum fæst fyrir dollarann. Ef svo er má áætla að 340 dollarar þeirra fátæku jafngildi 1.000 dollurum hjá okkur og 2.500 dollarar miðflokksins 7.500 dollurum okkar. Samt þyrfti að tuttugufalda „lífsgæði" Geirs Ágústssonar hjá 60% jarðarbúa og þrefalda þau hjá miðflokknum til þess að þeir næðu okkur. Í grófum dráttum jafngilda þessi „lífsgæði" neyslu og þar með notkun á orku og auðlindum.Útkoman yrði sú að orku- og auðlindanotkun mannkynsins þyrfti að fjórfaldast áður en það næði allt á það stig sem við köllum mannsæmandi lífskjör. Hvernig færi það með ósonlagið? Hver yrðu gróðurhúsaáhrif þess? Það kæmi líklega aldrei í ljós því að orkugjafar jarðarinnar þrytu áður en að því kæmi.Eigum við þá að hætta að hugsa um mannkynið í heild og rækta okkar eigin græðgi einna?Við auðmannagötur evrópskra borga standa raðir vígbúinna kastala fólks sem er innilokað í eigin auðlegð. Í rauninni erum við Vesturlandabúar allir í svona kastala; við sjáum hann bara sjaldan því að við erum inni í honum. Við múra hans er háð stöðug, blóðug styrjöld, til dæmis á landamærum Bandaríkjanna og Mexíkó eða Spánar og Norður-Afríku, þar sem fátæka fólkið að sunnan er að sækja inn í ríku löndin fyrir norðan. Þessari styrjöld hljótum við að tapa, meðal annars af því að vörn okkar stríðir gegn þeim hugmyndum um mannlífið sem við viðurkennum.Við, frjálslyndir Vesturlandabúar, höfum afneitað þjóðernishyggju og kynþáttahyggju og höfum því enga gilda réttlætingu fyrir því að halda þessum gífurlega auði fyrir okkur eina. Það er álíka fáránlegt og barátta „frjálslyndra" borgaralegra karla gegn mannréttindum kvenna á 19. og 20. öld. Við erum líka álíka úrelt í ofneyslu okkar og evrópski aðallinn var áður en bylting borgarastéttarinnar og lýðræðisþróunin skall á álfunni. Þegar við sjáum hallirnar sem þessi aðall bjó í undrumst við hvernig fólk gat haft smekk til að búa í slíkum ferlíkjum, og það meðan bændalýðurinn bjó í hreysum.
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun