Moldin og hlýnun jarðar Ólafur Arnalds skrifar 27. júní 2018 07:00 Ríkisstjórn Íslands leggur áherslu á loftslagsmál og sjálfbæra nýtingu landsins. Hér er fjallað um nokkur atriði sem mikilvægt er að hafa í huga, ekki síst mikilvægi moldarinnar og ástand vistkerfa. Loftslag jarðarinnar er að hlýna vegna gróðurhúsaáhrifa koltvísýrings CO2 og fleiri lofttegunda. Kolefnið (C) er undirstaða lífsins á jörðinni og er í stöðugri hringrás á milli andrúmslofts, gróðurs og jarðvegs. Það er hollt að bera saman magn kolefnis í andrúmslofti, gróðri og mold. Heldur meira er af kolefni í andrúmsloftinu (um 790 Tg) en gróðri á jörðinni (um 620 Tg) en samsvarandi gildi fyrir mold er 3-4000 Tg1. Með öðrum orðum: það er tvöfalt meira kolefni í moldinni en gróðri og andrúmsloftinu samanlagt. Skiptir þetta máli fyrir aukningu CO2 í andrúmsloftinu og hnattræna hlýnun? Heldur betur! Það er ekki aðeins notkun jarðefnaeldsneytis sem hefur aukið styrk gróðurhúsalofttegunda, vænn hluti aukningar þeirra í andrúmsloftinu á rætur að rekja til hnignunar vistkerfa. Ofnýting landbúnaðarlands leiðir til þess að gengið er á lífrænan forða jarðvegsins sem getur losað ógrynni CO2 til andrúmsloftsins. Nýleg skýrsla Landbúnaðarháskóla Íslands2 leiðir í ljós að losun af þessu tagi hérlendis er af sambærilegri stærðargráðu og öll losun frá iðnaði, samgöngum og sjávarútvegi samtals, jafnvel mun meiri. Þá er áætlað að losun á gróðurhúsalofttegundum frá framræstum votlendum á Íslandi sé meiri en losun frá iðjuverum og samgöngum landsins. Það er afskaplega hollt að hafa þetta samhengi hlutanna í huga við ákvarðanatöku á mótvægisaðgerðum vegna hlýnunar andrúmsloftsins.Brýnast að draga úr losun Vitaskuld er það brýnast að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda – að minnka vistspor jarðarbúa, ekki síst með hægari fólksfjölgun (eða jafnvel fólksfækkun). Þar á eftir koma ýmis ráð, t.d. minnkuð orkunotkun sem byggir á bruna jarðefnaeldsneytis og minnkað vistspor í framleiðslu og neyslu. En jafnframt er ljóst að minnka þarf losun frá vistkerfum og að taka að binda kolefni úr andrúmsloftinu í vistkerfum jarðar á ný. Um leið eykst frjósemi vistkerfa og framleiðni þeirra með tímanum. Helstu umhverfissamningar Sameinuðu þjóðanna um loftslagsmál, fjölbreytileika lífsins, jarðvegsvernd sem og „heimsmarkmið“ SÞ um sjálfbæra þróun mætast í kröfunni um verndun og endurheimt vistkerfa. Á undanförnum árum hefur verið lögð aukin áhersla á kortlagningu jarðvegs um heim allan, m.a. í þágu landbúnaðar og til þess að auka þekkingu á kolefnishringrás jarðvegsins, enda gríðarlega mikilvægur hlekkur með tilliti til gróðurhúsaáhrifa. Illa farið land í nágrenni Reykjavíkur þar sem unnt væri að endurheimta birkiskóga og votlendi sem áður huldu landið. Þetta svæði andar nú frá sér miklu magni koltvísýrings.Hvar er moldin að losa CO2? Hverjir eru möguleikarnir til að binda CO2? Þá er einnig mikilvægt að líta til ástands landsins. Íslendingar er komnir skammarlega stutt á veg með að kortleggja jarðveg landsins. Meira er vitað um ástand vistkerfa, m.a. rof, gróðurhulu og helstu gróðurflokka og vistgerðir landsins. En mikilvægt er að tengja betur saman loftslagsmál, kolefni í mold og vistkerfum og ástand vistkerfa. Slík vinna þarf að byggja á traustum vísindalegum grunni og vera óháð „hagsmunaaðilum“. En kortlagning jarðvegs er ekki síður mikilvæg sem almennur hluti af þekkingu á náttúrufari landsins. Íslendingar eiga hreint ótrúlega möguleika á að binda kolefni með endurheimt vistkerfa landsins. Eftir því sem ástandið er verra er ávinningurinn meiri. Eðli íslenskrar eldfjallajarðar er að hún bindur meira kolefni en allur annar þurrlendisjarðvegur á jörðinni og rannsóknir sýna að bindingin er bæði ör og varanleg. Þá er hægt er að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda hérlendis nú þegar með endurheimt votlendis og með því að laga sauðfjárbeit landsins að landkostum enda er nóg af vel grónu landi til beitar fyrir núverandi bústofn. En við þurfum að hætta að beita illa gróið land og viðkvæm hálendissvæði. Kjötframleiðsla á slíkum svæðum er trúlega með hvað neikvæðasta vistspor sem þekkist á jörðinni (mjög hátt kolefnisspor sauðfjárframleiðslu almennt, gríðarlega neikvæð umhverfisáhrif af beit á illa förnu landi auk tapaðra möguleika á kolefnisbindingu). Endurheimt votlendis og breyttir beitarhættir ættu að vera sjálfsagður liður í útfærslu á umhverfismarkmiðum núverandi ríkisstjórnar, annars væri framkvæmdin eiginlega marklaus. Þetta verkefni kallar á allar hendur á dekk. Það er mikilvægt að allir geirar umhverfismála landsins vinni saman að þessum fjölþættu markmiðum. Vonandi berum við gæfu til þess. 1 Tölur um kolefni í vistkerfum á jörðinni: Weil og Brady 2017. The nature and properties of soils. 15 útg., Pearson. 2 Jón Guðmundsson 2017. Greining á losun gróðurhúsalofttegunda frá landbúnaði. LbhÍ; úttekt unnin fyrir umhverfis- og auðlindaráðuneytið.Höfundur er prófessor við Landbúnaðarháskóla Íslands Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Umhverfismál Mest lesið Allt að helmingslíkur á eyðingu byggðar á Íslandi Sigurður Loftur Thorlacius Skoðun Dæmisaga úr raunveruleikanum Sigurður F. Sigurðarson Skoðun Betri stjórnvöld, ekki meiri stjórnvöld Sigríður María Egilsdóttir Skoðun Hin marguntöluðu orkuskipti í bílaflota landsmanna Þorgeir R. Valsson Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson Skoðun Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun Verstu kennarar í heimi Gígja Bjargardóttir Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson Skoðun Hinir vondu fjármagnseigendur! Guðmundur Ragnarsson Skoðun Skoðun Skoðun Allt að helmingslíkur á eyðingu byggðar á Íslandi Sigurður Loftur Thorlacius skrifar Skoðun Dæmisaga úr raunveruleikanum Sigurður F. Sigurðarson skrifar Skoðun Hin marguntöluðu orkuskipti í bílaflota landsmanna Þorgeir R. Valsson skrifar Skoðun Betri stjórnvöld, ekki meiri stjórnvöld Sigríður María Egilsdóttir skrifar Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar Skoðun Blóðmeramálið til umboðsmanns Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Meira fyrir minna: Bætt nýting opinberra fjármuna Álfrún Tryggvadóttir skrifar Skoðun Ný Ölfusárbrú – af hverju svona brú? Guðmundur Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Friðhelgar fótboltabullur Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Sex af níu flokkum á móti hvalveiðum Valgerður Árnadóttir skrifar Skoðun Allt fyrir listina Brynhildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tryggjum nýliðun bændastéttarinnar Þórdís Bjarnleifsdóttir skrifar Skoðun Óskalisti minn SIgurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Aukin stuðningur við ferðasjóð íþróttafélaga dregur úr ójöfnuði Hannes S. Jónsson skrifar Skoðun Það er þetta með traustið Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Plan Samfylkingar: Svona náum við niður vöxtunum Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun 6000 íbúðirnar sem vantar - í boði borgarinnar Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir skrifar Skoðun Samvinnufélög - sóknarfæri á húsnæðismarkaði? Elín H. Jónsdóttir,Guðrún Johnsen skrifar Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Það er enginn á vakt Áslaug Ýr Hjartardóttir skrifar Skoðun Svalur, Valur og Hvalur Þorvaldur Logason skrifar Skoðun Opið bréf til samninganefnda KÍ og SÍS Guðrún Eik Skúladóttir skrifar Skoðun Ungt fólk og þörfin fyrir skjótar aðgerðir í menntun Fannar Logi Waldorff Sigurðsson skrifar Skoðun Mikilvægasta launaviðtalið Bessí Þóra Jónsdóttir skrifar Skoðun Leikskólaverkfall - slæmur draumur Jóhanna Dröfn Stefánsdóttir skrifar Skoðun Burt með baráttusöngva úr virkjunarkafla stóriðjustefnunnar Andrés Ingi Jónsson skrifar Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar Skoðun Meiri árangur…fyrir útvalda Aðalheiður Marta Steindórsdóttir skrifar Skoðun Ertu karlmaður á miðjum aldri á breytingarskeiðinu? Gunnar Dan Wiium skrifar Skoðun Hvenær ætlarðu að flytja heim? Jón Þór Kristjánsson skrifar Sjá meira
Ríkisstjórn Íslands leggur áherslu á loftslagsmál og sjálfbæra nýtingu landsins. Hér er fjallað um nokkur atriði sem mikilvægt er að hafa í huga, ekki síst mikilvægi moldarinnar og ástand vistkerfa. Loftslag jarðarinnar er að hlýna vegna gróðurhúsaáhrifa koltvísýrings CO2 og fleiri lofttegunda. Kolefnið (C) er undirstaða lífsins á jörðinni og er í stöðugri hringrás á milli andrúmslofts, gróðurs og jarðvegs. Það er hollt að bera saman magn kolefnis í andrúmslofti, gróðri og mold. Heldur meira er af kolefni í andrúmsloftinu (um 790 Tg) en gróðri á jörðinni (um 620 Tg) en samsvarandi gildi fyrir mold er 3-4000 Tg1. Með öðrum orðum: það er tvöfalt meira kolefni í moldinni en gróðri og andrúmsloftinu samanlagt. Skiptir þetta máli fyrir aukningu CO2 í andrúmsloftinu og hnattræna hlýnun? Heldur betur! Það er ekki aðeins notkun jarðefnaeldsneytis sem hefur aukið styrk gróðurhúsalofttegunda, vænn hluti aukningar þeirra í andrúmsloftinu á rætur að rekja til hnignunar vistkerfa. Ofnýting landbúnaðarlands leiðir til þess að gengið er á lífrænan forða jarðvegsins sem getur losað ógrynni CO2 til andrúmsloftsins. Nýleg skýrsla Landbúnaðarháskóla Íslands2 leiðir í ljós að losun af þessu tagi hérlendis er af sambærilegri stærðargráðu og öll losun frá iðnaði, samgöngum og sjávarútvegi samtals, jafnvel mun meiri. Þá er áætlað að losun á gróðurhúsalofttegundum frá framræstum votlendum á Íslandi sé meiri en losun frá iðjuverum og samgöngum landsins. Það er afskaplega hollt að hafa þetta samhengi hlutanna í huga við ákvarðanatöku á mótvægisaðgerðum vegna hlýnunar andrúmsloftsins.Brýnast að draga úr losun Vitaskuld er það brýnast að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda – að minnka vistspor jarðarbúa, ekki síst með hægari fólksfjölgun (eða jafnvel fólksfækkun). Þar á eftir koma ýmis ráð, t.d. minnkuð orkunotkun sem byggir á bruna jarðefnaeldsneytis og minnkað vistspor í framleiðslu og neyslu. En jafnframt er ljóst að minnka þarf losun frá vistkerfum og að taka að binda kolefni úr andrúmsloftinu í vistkerfum jarðar á ný. Um leið eykst frjósemi vistkerfa og framleiðni þeirra með tímanum. Helstu umhverfissamningar Sameinuðu þjóðanna um loftslagsmál, fjölbreytileika lífsins, jarðvegsvernd sem og „heimsmarkmið“ SÞ um sjálfbæra þróun mætast í kröfunni um verndun og endurheimt vistkerfa. Á undanförnum árum hefur verið lögð aukin áhersla á kortlagningu jarðvegs um heim allan, m.a. í þágu landbúnaðar og til þess að auka þekkingu á kolefnishringrás jarðvegsins, enda gríðarlega mikilvægur hlekkur með tilliti til gróðurhúsaáhrifa. Illa farið land í nágrenni Reykjavíkur þar sem unnt væri að endurheimta birkiskóga og votlendi sem áður huldu landið. Þetta svæði andar nú frá sér miklu magni koltvísýrings.Hvar er moldin að losa CO2? Hverjir eru möguleikarnir til að binda CO2? Þá er einnig mikilvægt að líta til ástands landsins. Íslendingar er komnir skammarlega stutt á veg með að kortleggja jarðveg landsins. Meira er vitað um ástand vistkerfa, m.a. rof, gróðurhulu og helstu gróðurflokka og vistgerðir landsins. En mikilvægt er að tengja betur saman loftslagsmál, kolefni í mold og vistkerfum og ástand vistkerfa. Slík vinna þarf að byggja á traustum vísindalegum grunni og vera óháð „hagsmunaaðilum“. En kortlagning jarðvegs er ekki síður mikilvæg sem almennur hluti af þekkingu á náttúrufari landsins. Íslendingar eiga hreint ótrúlega möguleika á að binda kolefni með endurheimt vistkerfa landsins. Eftir því sem ástandið er verra er ávinningurinn meiri. Eðli íslenskrar eldfjallajarðar er að hún bindur meira kolefni en allur annar þurrlendisjarðvegur á jörðinni og rannsóknir sýna að bindingin er bæði ör og varanleg. Þá er hægt er að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda hérlendis nú þegar með endurheimt votlendis og með því að laga sauðfjárbeit landsins að landkostum enda er nóg af vel grónu landi til beitar fyrir núverandi bústofn. En við þurfum að hætta að beita illa gróið land og viðkvæm hálendissvæði. Kjötframleiðsla á slíkum svæðum er trúlega með hvað neikvæðasta vistspor sem þekkist á jörðinni (mjög hátt kolefnisspor sauðfjárframleiðslu almennt, gríðarlega neikvæð umhverfisáhrif af beit á illa förnu landi auk tapaðra möguleika á kolefnisbindingu). Endurheimt votlendis og breyttir beitarhættir ættu að vera sjálfsagður liður í útfærslu á umhverfismarkmiðum núverandi ríkisstjórnar, annars væri framkvæmdin eiginlega marklaus. Þetta verkefni kallar á allar hendur á dekk. Það er mikilvægt að allir geirar umhverfismála landsins vinni saman að þessum fjölþættu markmiðum. Vonandi berum við gæfu til þess. 1 Tölur um kolefni í vistkerfum á jörðinni: Weil og Brady 2017. The nature and properties of soils. 15 útg., Pearson. 2 Jón Guðmundsson 2017. Greining á losun gróðurhúsalofttegunda frá landbúnaði. LbhÍ; úttekt unnin fyrir umhverfis- og auðlindaráðuneytið.Höfundur er prófessor við Landbúnaðarháskóla Íslands
Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson Skoðun
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun
Skoðun Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson skrifar
Skoðun Kæri oddviti Samfylkingarnar í Reykjavíkurkjördæmi suður Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Örugg skref Samfylkingar í geðheilbrigðismálum Alma Möller,Elín Anna Baldursdóttir,Sævar Már Gústavsson skrifar
Ábendingar Sameinuðu þjóðanna um hvað betur megi fara í mannréttindamálum á Íslandi Þórhallur Guðmundsson Skoðun
Hvar er stjarna Framsóknarflokksins í síðustu kosningum núna? „Barnaverndarpáfinn“! Davíð Bergmann Skoðun