Það þótti óviðkunnanlegt að örninn dæi út Gunnþóra Gunnarsdóttir skrifar 9. september 2013 10:30 "Örninn er kominn úr þeirri útrýmingarhættu sem hann var í á tímabili. Þó er hann meðal sjaldgæfustu varpfugla landsins,“ segir Kristinn Haukur. Fréttablaðið/Pjetur Arnarstofninn er stærri nú en nokkru sinni síðan hann var friðaður fyrir einni öld og hefur þrefaldast á þrjátíu til fjörutíu árum. Hann er kominn úr þeirri útrýmingarhættu sem hann var í á tímabili. Þó er örninn meðal sjaldgæfustu varpfugla landsins,“ segir Kristinn Haukur Skarphéðinsson, líffræðingur hjá Náttúrufræðistofnun. Hann skrifaði texta í ritið Haförninn sem er nýkomið út hjá Fuglavernd. Tilefni útgáfunnar eru tvö merkisafmæli. Fuglavernd er 50 ára á árinu og 9. september eru 100 ár frá því lög um friðun arnarins voru samþykkt á alþingi. „Þetta voru tímamótalög,“ segir Kristinn. „Þarna vorum við Íslendingar rétt búnir að fá heimastjórn, þó vorum við fyrsta þjóð í heiminum sem friðaði örninn. Það liðu tíu ár þar til Norðurlandaþjóðirnar og Þjóðverjar gerðu slíkt hið sama þótt arnarstofninn væri í miklum vanda þar.“ Hann rifjar upp að sama þing og friðaði örninn á Íslandi hafi líka samþykkt að leyfa konum að kjósa. „Menn voru í stuði þetta sumar, 1913,“ segir hann glaðlega. Kristinn tekur fram að lögin hafi ekki tekið gildi fyrr en 1. janúar 1914 og áfram hafi fækkað í arnarstofninum næstu áratugi á eftir, enda hafi menn virt lögin misjafnlega. En hverjir voru helstu málsvarar konungs fuglanna? „Það voru sterkir einstaklingar eins og danskur verslunarstjóri á Eyrarbakka, Peter Nilsen. Bjarni Sæmundsson dýrafræðingur var bandamaður hans. Einnig má nefna Jón Jónatansson, ritstjóra Suðurlands. Þeir voru með einföld rök, þeim fannst „óviðkunnanlegt“ ef örninn dæi út. Stuðningur við verndunarlögin fór heldur ekki eftir hagsmunum eða byggðarlögum. Til dæmis var séra Sigurður Stefánsson í Vigur, sem var öflugur talsmaður æðarbænda, hlynntur þeim. Verndunin var lífsviðhorf sem endurspeglaði ekkert við hvað menn voru að fást.“ Þegar Fuglavernd var stofnuð fyrir hálfri öld var verið að herða eiturútburð fyrir refi, að sögn Kristins og þótt bannað væri að drepa örninn þá drapst hann af eitri. „Fyrsta baráttumál Fuglaverndar var að fá Alþingi til að banna eiturútburð. Það var næsta stóra skrefið. Eftir það fór stofninn að rétta úr kútnum og hefur verið á uppleið til dagsins í dag.“ Kristinn segir búsvæði arnarins þó enn að mestu bundin við Breiðafjörð, Vestfirði og Vesturland en hann hafi verið varpfugl um allt land, meira að segja þegar hann var friðaður fyrir hundrað árum, þeim sessi sé hann ekki búinn að ná þótt stofninn sé kannski stærri. „En örninn sést í öllum landshlutum,“ tekur hann fram, „og mun örugglega fara að verpa þar þegar tímar líða.“ Menning Mest lesið Strípibúlluást sem hleypir öllu í háaloft Gagnrýni „Var mjög sár og reið út í hann þegar ég sá hann“ Lífið Tugtaður til í kaþólskum einkaskóla Lífið Rikki G á stórafmæli: „Ég er bara að fara að grenja“ Lífið Opnar umboðsskrifstofu með Gumma kíró Lífið Stórafmælið hefur afleiðingar Lífið Eftirminnilegast að hitta Loreen Lífið Versace stígur til hliðar eftir áratugastarf Tíska og hönnun Íslensku tónlistarverðlaunin: Damon Albarn lét óvænt sjá sig Tónlist Stormur fellur á prófinu Gagnrýni Fleiri fréttir Skálað fyrir skíthræddri Unni Sjóðheitir listamenn mynda sterka heild Rif eftir Önnu Júlíu sigraði og verður á Héðinsreit Gerir upp tólf ára samband við barnsmóður sína með sýningu og bók Samtal við þann fyrsta til að taka ljósmyndir á Íslandi Tilnefningar til íslensku myndlistarverðlaunanna Birgitta Björg, Ingunn og Rán Flygenring fengu Fjöruverðlaun Tjörnin trónir á toppnum Borgarstjórar og forsetar á ólgandi listasýningu Hendur sem káfa, snerta og breyta „Á fyrsta uppistandi er maður að skíta á sig“ Eiríkur og Þórdís tilnefnd til bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs Tvíburabræður með myndlistarsýningu „Hvenær er hægt að leita í óskilamun hjá ykkur?“ Uglumorð, auglýsingar og dauði internetsins Brynhildur hættir í Borgarleikhúsinu Mótsvar til að lifa af andlega og sökkva ekki í hyldýpið Líf og fjör meðal guða og manna Dægradvöl Benedikts meinfýsið rant biturs manns Kennir Instagram mökum að taka almennilegar myndir Úr drullumalli og nornaseiði í listnám í Bandaríkjunum Sjá meira
Arnarstofninn er stærri nú en nokkru sinni síðan hann var friðaður fyrir einni öld og hefur þrefaldast á þrjátíu til fjörutíu árum. Hann er kominn úr þeirri útrýmingarhættu sem hann var í á tímabili. Þó er örninn meðal sjaldgæfustu varpfugla landsins,“ segir Kristinn Haukur Skarphéðinsson, líffræðingur hjá Náttúrufræðistofnun. Hann skrifaði texta í ritið Haförninn sem er nýkomið út hjá Fuglavernd. Tilefni útgáfunnar eru tvö merkisafmæli. Fuglavernd er 50 ára á árinu og 9. september eru 100 ár frá því lög um friðun arnarins voru samþykkt á alþingi. „Þetta voru tímamótalög,“ segir Kristinn. „Þarna vorum við Íslendingar rétt búnir að fá heimastjórn, þó vorum við fyrsta þjóð í heiminum sem friðaði örninn. Það liðu tíu ár þar til Norðurlandaþjóðirnar og Þjóðverjar gerðu slíkt hið sama þótt arnarstofninn væri í miklum vanda þar.“ Hann rifjar upp að sama þing og friðaði örninn á Íslandi hafi líka samþykkt að leyfa konum að kjósa. „Menn voru í stuði þetta sumar, 1913,“ segir hann glaðlega. Kristinn tekur fram að lögin hafi ekki tekið gildi fyrr en 1. janúar 1914 og áfram hafi fækkað í arnarstofninum næstu áratugi á eftir, enda hafi menn virt lögin misjafnlega. En hverjir voru helstu málsvarar konungs fuglanna? „Það voru sterkir einstaklingar eins og danskur verslunarstjóri á Eyrarbakka, Peter Nilsen. Bjarni Sæmundsson dýrafræðingur var bandamaður hans. Einnig má nefna Jón Jónatansson, ritstjóra Suðurlands. Þeir voru með einföld rök, þeim fannst „óviðkunnanlegt“ ef örninn dæi út. Stuðningur við verndunarlögin fór heldur ekki eftir hagsmunum eða byggðarlögum. Til dæmis var séra Sigurður Stefánsson í Vigur, sem var öflugur talsmaður æðarbænda, hlynntur þeim. Verndunin var lífsviðhorf sem endurspeglaði ekkert við hvað menn voru að fást.“ Þegar Fuglavernd var stofnuð fyrir hálfri öld var verið að herða eiturútburð fyrir refi, að sögn Kristins og þótt bannað væri að drepa örninn þá drapst hann af eitri. „Fyrsta baráttumál Fuglaverndar var að fá Alþingi til að banna eiturútburð. Það var næsta stóra skrefið. Eftir það fór stofninn að rétta úr kútnum og hefur verið á uppleið til dagsins í dag.“ Kristinn segir búsvæði arnarins þó enn að mestu bundin við Breiðafjörð, Vestfirði og Vesturland en hann hafi verið varpfugl um allt land, meira að segja þegar hann var friðaður fyrir hundrað árum, þeim sessi sé hann ekki búinn að ná þótt stofninn sé kannski stærri. „En örninn sést í öllum landshlutum,“ tekur hann fram, „og mun örugglega fara að verpa þar þegar tímar líða.“
Menning Mest lesið Strípibúlluást sem hleypir öllu í háaloft Gagnrýni „Var mjög sár og reið út í hann þegar ég sá hann“ Lífið Tugtaður til í kaþólskum einkaskóla Lífið Rikki G á stórafmæli: „Ég er bara að fara að grenja“ Lífið Opnar umboðsskrifstofu með Gumma kíró Lífið Stórafmælið hefur afleiðingar Lífið Eftirminnilegast að hitta Loreen Lífið Versace stígur til hliðar eftir áratugastarf Tíska og hönnun Íslensku tónlistarverðlaunin: Damon Albarn lét óvænt sjá sig Tónlist Stormur fellur á prófinu Gagnrýni Fleiri fréttir Skálað fyrir skíthræddri Unni Sjóðheitir listamenn mynda sterka heild Rif eftir Önnu Júlíu sigraði og verður á Héðinsreit Gerir upp tólf ára samband við barnsmóður sína með sýningu og bók Samtal við þann fyrsta til að taka ljósmyndir á Íslandi Tilnefningar til íslensku myndlistarverðlaunanna Birgitta Björg, Ingunn og Rán Flygenring fengu Fjöruverðlaun Tjörnin trónir á toppnum Borgarstjórar og forsetar á ólgandi listasýningu Hendur sem káfa, snerta og breyta „Á fyrsta uppistandi er maður að skíta á sig“ Eiríkur og Þórdís tilnefnd til bókmenntaverðlauna Norðurlandaráðs Tvíburabræður með myndlistarsýningu „Hvenær er hægt að leita í óskilamun hjá ykkur?“ Uglumorð, auglýsingar og dauði internetsins Brynhildur hættir í Borgarleikhúsinu Mótsvar til að lifa af andlega og sökkva ekki í hyldýpið Líf og fjör meðal guða og manna Dægradvöl Benedikts meinfýsið rant biturs manns Kennir Instagram mökum að taka almennilegar myndir Úr drullumalli og nornaseiði í listnám í Bandaríkjunum Sjá meira