Óháð stöðu og stétt Þorbjörn Þórðarson skrifar 19. júlí 2016 05:00 Kári Stefánsson, forstjóri Íslenskrar erfðagreiningar, hefur verið duglegur að minna landsmenn á hversu galið það er í norrænu velferðarríki að sjúklingar þurfi að taka upp greiðslukort þegar þeir sækja sér þjónustu á spítala. Þegar rætt er um kostnað og rekstur í heilbrigðisþjónustunni er hins vegar um tvo aðskilda hluti að ræða. Annars vegar er um að ræða spurningu um leið að markmiði og gæði þjónustunnar. Hins vegar er um að ræða greiðsluþátttökuna sjálfa. Íslenska ríkinu er skylt að veita landsmönnum heilbrigðisþjónustu óháð stétt eða stöðu. Þetta kemur beinlínis fram í 76. gr. stjórnarskrárinnar en um er að ræða jákvæða mannréttindareglu sem leggur þessa athafnaskyldu á ríkið. Þá eru í gildi sérstök lög um heilbrigðisþjónustu. Markmið þeirra er að „allir landsmenn eigi kost á fullkomnustu heilbrigðisþjónustu sem á hverjum tíma eru tök á að veita til verndar andlegri, líkamlegri og félagslegri heilbrigði“. Þótt íslenska stjórnarskráin leggi þær skyldur á herðar ríkisvaldsins að það veiti borgurunum heilbrigðisþjónustu óháð stöðu og stétt þá er ekkert í henni sem girðir fyrir að ríkisvaldið geti farið ólíkar leiðir að þessu markmiði. Þannig hefur ríkisvaldið val um hvort það veiti þjónustuna sjálft eða feli öðrum verkið á grundvelli samnings. Hins vegar hefur þetta alltaf verið dálítið tabú hjá stjórnmálamönnum því kjósendur rugla stundum saman hugtökunum einkarekstri og einkavæðingu í opinberri umræðu. Í þessi blaði var nýlega sagt frá því að Ríkiskaup hefðu hafið viðræður við tvö fyrirtæki í einkaeigu um rekstur heilsugæslustöðva. Annars vegar á Bíldshöfða og hins vegar í Urriðahvarfi í Kópavogi. Það er sjálfstætt rökfræðilegt úrlausnarefni hvort það eigi yfirleitt að fela einkafyrirtækjum að veita jafn mikilvæga þjónustu og heilbrigðisþjónustu. Það er líka siðferðilegt álitamál hvort það sé verjandi að einkaaðilar hagnist fjárhagslega á því að hjúkra veikum mönnum til heilsu í krafti samnings við ríkisvaldið. Stöðvarnar á Bíldshöfða og í Urriðahvarfi fá ekki að greiða arð úr rekstrinum svo þeir sem hafa áhyggjur af þessu geta sofið rólegir. Hagfræðin segir okkur að til þess að reka stofnanir og fyrirtæki vel þurfi að vera til staðar aðhald frá eigendum. Reynslan kennir okkur að fyrirtæki sem hafa eiginlega eigendur sem veita þeim aðhald eru yfirleitt betur rekin en fyrirtæki sem rekin eru fyrir sameiginlega sjóði landsmanna. Þetta er hins vegar ekki algild regla. Nefna má dæmi um ríkisfyrirtæki, bæði hér á landi og erlendis, sem eru vel rekin. Hér má nefna Norska olíusjóðinn áður en verðið á hráolíu féll. Landsvirkjun er líka gott og nærtækt dæmi. Landsvirkjun er fyrirtæki sem er rekið á margan hátt eins og einkafyrirtæki með það fyrir augum að hámarka arðsemina fyrir eigandann, íslenska skattgreiðendur. Það gilda hins vegar önnur lögmál um heilbrigðisþjónustu. Í norrænu velferðarríki er tilgangurinn með heilbrigðisþjónustunni að hlúa að sjúkum og meiddum og hjúkra þeim til heilsu. Ekki búa til verðmæti fyrir hluthafa.Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 19. júlí Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorbjörn Þórðarson Mest lesið Sjálfstæðismenn boða víst skattalækkanir á þá efnamestu Haukur V. Alfreðsson Skoðun Almageddon? Eyþór Kristleifsson Skoðun Viltu borga 200 þús á mánuði eða 600 þús á mánuði af íbúðinni? Hildur Þórðardóttir Skoðun Fellur helsti stuðningsmaður menningarmála af þingi? Magnús Logi Kristinsson Skoðun Það sem ekki má fjalla um fyrir kosningar til Alþingis Árni Jensson Skoðun ESB kærir sig ekkert um Ísland í jólagjöf Ole Anton Bieltvedt Skoðun Óstjórn í húsnæðismálum Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Betri Strætó 2025 og (svo) Borgarlína Dagur B. Eggertsson Skoðun Afvegaleidd umræða um áskoranir heilbrigðiskerfisins Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir Skoðun Vímuefnið VONÍUM Haraldur Ingi Haraldsson Skoðun
Kári Stefánsson, forstjóri Íslenskrar erfðagreiningar, hefur verið duglegur að minna landsmenn á hversu galið það er í norrænu velferðarríki að sjúklingar þurfi að taka upp greiðslukort þegar þeir sækja sér þjónustu á spítala. Þegar rætt er um kostnað og rekstur í heilbrigðisþjónustunni er hins vegar um tvo aðskilda hluti að ræða. Annars vegar er um að ræða spurningu um leið að markmiði og gæði þjónustunnar. Hins vegar er um að ræða greiðsluþátttökuna sjálfa. Íslenska ríkinu er skylt að veita landsmönnum heilbrigðisþjónustu óháð stétt eða stöðu. Þetta kemur beinlínis fram í 76. gr. stjórnarskrárinnar en um er að ræða jákvæða mannréttindareglu sem leggur þessa athafnaskyldu á ríkið. Þá eru í gildi sérstök lög um heilbrigðisþjónustu. Markmið þeirra er að „allir landsmenn eigi kost á fullkomnustu heilbrigðisþjónustu sem á hverjum tíma eru tök á að veita til verndar andlegri, líkamlegri og félagslegri heilbrigði“. Þótt íslenska stjórnarskráin leggi þær skyldur á herðar ríkisvaldsins að það veiti borgurunum heilbrigðisþjónustu óháð stöðu og stétt þá er ekkert í henni sem girðir fyrir að ríkisvaldið geti farið ólíkar leiðir að þessu markmiði. Þannig hefur ríkisvaldið val um hvort það veiti þjónustuna sjálft eða feli öðrum verkið á grundvelli samnings. Hins vegar hefur þetta alltaf verið dálítið tabú hjá stjórnmálamönnum því kjósendur rugla stundum saman hugtökunum einkarekstri og einkavæðingu í opinberri umræðu. Í þessi blaði var nýlega sagt frá því að Ríkiskaup hefðu hafið viðræður við tvö fyrirtæki í einkaeigu um rekstur heilsugæslustöðva. Annars vegar á Bíldshöfða og hins vegar í Urriðahvarfi í Kópavogi. Það er sjálfstætt rökfræðilegt úrlausnarefni hvort það eigi yfirleitt að fela einkafyrirtækjum að veita jafn mikilvæga þjónustu og heilbrigðisþjónustu. Það er líka siðferðilegt álitamál hvort það sé verjandi að einkaaðilar hagnist fjárhagslega á því að hjúkra veikum mönnum til heilsu í krafti samnings við ríkisvaldið. Stöðvarnar á Bíldshöfða og í Urriðahvarfi fá ekki að greiða arð úr rekstrinum svo þeir sem hafa áhyggjur af þessu geta sofið rólegir. Hagfræðin segir okkur að til þess að reka stofnanir og fyrirtæki vel þurfi að vera til staðar aðhald frá eigendum. Reynslan kennir okkur að fyrirtæki sem hafa eiginlega eigendur sem veita þeim aðhald eru yfirleitt betur rekin en fyrirtæki sem rekin eru fyrir sameiginlega sjóði landsmanna. Þetta er hins vegar ekki algild regla. Nefna má dæmi um ríkisfyrirtæki, bæði hér á landi og erlendis, sem eru vel rekin. Hér má nefna Norska olíusjóðinn áður en verðið á hráolíu féll. Landsvirkjun er líka gott og nærtækt dæmi. Landsvirkjun er fyrirtæki sem er rekið á margan hátt eins og einkafyrirtæki með það fyrir augum að hámarka arðsemina fyrir eigandann, íslenska skattgreiðendur. Það gilda hins vegar önnur lögmál um heilbrigðisþjónustu. Í norrænu velferðarríki er tilgangurinn með heilbrigðisþjónustunni að hlúa að sjúkum og meiddum og hjúkra þeim til heilsu. Ekki búa til verðmæti fyrir hluthafa.Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu 19. júlí