Íbúar ganga til atkvæða 22. nóvember 2006 00:01 Íbúalýðræði er eitt af þeim hugtökum sem gjarnan er gripið til á tyllidögum. Með réttu má halda fram að þróun hafi átt sér stað í átt til íbúalýðræðis. Grenndarkynning og réttur íbúa til athugasemda við auglýst deiliskipulag eru dæmi um það. Hins vegar er afar sjaldgæft að almenningur taki með beinum hætti þátt í ákvarðanatöku stjórnvalds með því að greiða atkvæði um tiltekið mál. Þjóðaratkvæðagreiðsla þekkist varla á Íslandi og hefur ekki átt sér stað síðan stjórnarskrárbreytingin sem leiddi til stofnunar lýðveldisins var samþykkt fyrir meira en 60 árum. Síðan hefur þjóðin í heild ekki komið að ákvarðanatöku stjórnvalda með beinum hætti. Íbúar einstakra sveitarfélaga hafa í beinni kosningu að samþykkt eða fellt sameiningar sveitarfélaga. Sömuleiðis hafa íbúar sveitarfélaga greitt atkvæði um hundahald og ákvörðun um að koma á fót áfengisútsölu. Reykvíkingar gengu til atkvæða árið 2001 um það hvort flugvöllurinn skyldi vera áfram í Vatnsmýri eftir árið 2016 þegar núverandi aðalskipulag fellur úr gildi. Innan við 40 prósent borgarbúa tóku þátt og voru úrslit atkvæðagreiðslunnar ekki bindandi. Í Hafnarfirði hefur verið ákveðið að ef Alcan leggur fram tillögu um stækkun álvers þá munu íbúar bæjarins greiða atkvæði um málið. Í þessu tilviki koma íbúarnir með beinum hætti að ákvarðanatöku sem skiptir miklu máli fyrir búsetu í sveitarfélaginu. Bygging eða stækkun verksmiðju, uppbygging á nýju iðnaðarsvæði og gerð umfangsmikilla umferðarmannvirkja eru dæmi um framkvæmdir sem virðist liggja beint við að leggja í dóm íbúa. Velta má fyrir sér spurningum eins og hvort ekki hefði átt að spyrja Reyðfirðinga um byggingu álvers og Reykvíkinga uppbyggingu á sjúkrahússtarfsemi við Vatnsmýrina. Hið síðarnefnda er reyndar ekki of seint. Miklu skiptir hvernig atkvæðagreiðslur sem þessar eru lagðar upp. Til þess að íbúalýðræði sé virkt í raun þarf tilgangur og umboð atkvæðagreiðslunnar að vera ljós. Sömuleiðis þarf að liggja fyrir hver lágmarksþátttaka á að vera til þess að skylt sé að virða þá ákvörðun sem tekin er í atkvæðagreiðslunni. Hér þarf einnig að huga að rétti þeirra sem velja að sitja heima við atkvæðagreiðslu. Fólki getur nefnilega verið sama um ákveðna hluti og hefur til þess fullan rétt. Þannig er óraunhæft og raunar ósanngjarnt að búast við sambærilegri þátttöku og í almennum kosningum í beinni atkvæðagreiðslu íbúa til dæmis um tiltekna framkvæmd. Hér verður að viðurkenna vilja þeirra sem vildu taka afstöðu í málinu, jafnvel þótt það sé ekki 2/3 hluti íbúa, hvað þá 3/4 eins og upphaflega var lagt upp með í atkvæðagreiðslu Reykvíkinga um flugvöllinn. Ljóst er að vilji Íslendinga stendur til þess að fá að taka með beinum hætti þátt í vissum stjórnvaldsákvörðunum. Annars vegar er hér um að ræða þjóðaratkvæðagreiðslu um meiriháttar mál sem varða þjóðina alla og hins vegar grenndarmál eða framkvæmdir sem íbúar í tilteknu sveitarfélagi taka ákvörðum um með beinni atkvæðagreiðslu. Ákvörðun bæjarstjórnar Hafnarfjarðar er í takti við þennan vilja og boðar vonandi aukið íbúalýðræði á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðanir Steinunn Stefánsdóttir Mest lesið Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir Skoðun Það sem Njáll sagði ykkur ekki Inga Lind Karlsdóttir Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun
Íbúalýðræði er eitt af þeim hugtökum sem gjarnan er gripið til á tyllidögum. Með réttu má halda fram að þróun hafi átt sér stað í átt til íbúalýðræðis. Grenndarkynning og réttur íbúa til athugasemda við auglýst deiliskipulag eru dæmi um það. Hins vegar er afar sjaldgæft að almenningur taki með beinum hætti þátt í ákvarðanatöku stjórnvalds með því að greiða atkvæði um tiltekið mál. Þjóðaratkvæðagreiðsla þekkist varla á Íslandi og hefur ekki átt sér stað síðan stjórnarskrárbreytingin sem leiddi til stofnunar lýðveldisins var samþykkt fyrir meira en 60 árum. Síðan hefur þjóðin í heild ekki komið að ákvarðanatöku stjórnvalda með beinum hætti. Íbúar einstakra sveitarfélaga hafa í beinni kosningu að samþykkt eða fellt sameiningar sveitarfélaga. Sömuleiðis hafa íbúar sveitarfélaga greitt atkvæði um hundahald og ákvörðun um að koma á fót áfengisútsölu. Reykvíkingar gengu til atkvæða árið 2001 um það hvort flugvöllurinn skyldi vera áfram í Vatnsmýri eftir árið 2016 þegar núverandi aðalskipulag fellur úr gildi. Innan við 40 prósent borgarbúa tóku þátt og voru úrslit atkvæðagreiðslunnar ekki bindandi. Í Hafnarfirði hefur verið ákveðið að ef Alcan leggur fram tillögu um stækkun álvers þá munu íbúar bæjarins greiða atkvæði um málið. Í þessu tilviki koma íbúarnir með beinum hætti að ákvarðanatöku sem skiptir miklu máli fyrir búsetu í sveitarfélaginu. Bygging eða stækkun verksmiðju, uppbygging á nýju iðnaðarsvæði og gerð umfangsmikilla umferðarmannvirkja eru dæmi um framkvæmdir sem virðist liggja beint við að leggja í dóm íbúa. Velta má fyrir sér spurningum eins og hvort ekki hefði átt að spyrja Reyðfirðinga um byggingu álvers og Reykvíkinga uppbyggingu á sjúkrahússtarfsemi við Vatnsmýrina. Hið síðarnefnda er reyndar ekki of seint. Miklu skiptir hvernig atkvæðagreiðslur sem þessar eru lagðar upp. Til þess að íbúalýðræði sé virkt í raun þarf tilgangur og umboð atkvæðagreiðslunnar að vera ljós. Sömuleiðis þarf að liggja fyrir hver lágmarksþátttaka á að vera til þess að skylt sé að virða þá ákvörðun sem tekin er í atkvæðagreiðslunni. Hér þarf einnig að huga að rétti þeirra sem velja að sitja heima við atkvæðagreiðslu. Fólki getur nefnilega verið sama um ákveðna hluti og hefur til þess fullan rétt. Þannig er óraunhæft og raunar ósanngjarnt að búast við sambærilegri þátttöku og í almennum kosningum í beinni atkvæðagreiðslu íbúa til dæmis um tiltekna framkvæmd. Hér verður að viðurkenna vilja þeirra sem vildu taka afstöðu í málinu, jafnvel þótt það sé ekki 2/3 hluti íbúa, hvað þá 3/4 eins og upphaflega var lagt upp með í atkvæðagreiðslu Reykvíkinga um flugvöllinn. Ljóst er að vilji Íslendinga stendur til þess að fá að taka með beinum hætti þátt í vissum stjórnvaldsákvörðunum. Annars vegar er hér um að ræða þjóðaratkvæðagreiðslu um meiriháttar mál sem varða þjóðina alla og hins vegar grenndarmál eða framkvæmdir sem íbúar í tilteknu sveitarfélagi taka ákvörðum um með beinni atkvæðagreiðslu. Ákvörðun bæjarstjórnar Hafnarfjarðar er í takti við þennan vilja og boðar vonandi aukið íbúalýðræði á Íslandi.
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir Skoðun